Budynek Główny
22 V - 17 XI 2019
Wystawa porcelany „Giesche”, „Czuday”, „Huta Franciszka”
Edmund de Waal w książce Biały szlak. Podróż przez świat porcelany pisze: Porcelana to podróż do Chin. Porcelana to Chiny. Trudno nie zgodzić się z nim, wszak to właśnie Państwo Środka jest ojczyzną porcelany, a jej receptura przez wieki była jedną z najpilniej strzeżonych tajemnic. Pierwsi sekret wykradli Japończycy, w XVIII wieku próbę jej wytworzenia podjęli Europejczycy. Udało się to za sprawą długoletniej pracy Ehrenfrieda Walthera von Tschirnhausa oraz Johanna Friedricha Böttgera, który do śmierci pracował w królewskiej manufakturze w Dreźnie.
Czym jest porcelana? To rodzaj ceramiki o określonym składzie, odlewanej, formowanej, poddawanej obróbce termicznej, a następnie ozdabianej i ponownie wypalanej. Obok mechanicznej części produkcji ważny jest projekt łączący estetykę przedmiotu z jego funkcjonalnością.
Na wystawie Z fabryki na salony! prezentujemy Państwu pochodzącą z Katowic oraz Bykowiny (dziś dzielnicy Rudy Śląskiej) porcelanę przedwojenną. Nie bez powodu nazywana „białym złotem” zdobiła stoły najbardziej wymagającej klienteli.
Historia rozpoczęła się w 1920 roku, kiedy Richard Czuday wykupił małą rozdzieńską fabrykę „Oberschlesische Porzellanfabrik Gebhardt & Barabasch”.
W 1923 roku koncern Georg von Giesche’s Erben wykupił 51% jej udziałów, trzy lata później fabryka stała się częścią amerykańskiego koncernu Harrimana.
W 1929 roku Richard Czuday otworzył własną fabrykę w Bykowinie na terenie byłej Huty Cynku „Franciszek”. W latach późniejszych obie fabryki pracowały na własny rachunek, lecz historia splotła ich losy i po wojnie zakłady zostały połączone.
Obok serwisów, garniturów i bogato zdobionych kompletów śniadaniowych na wystawie znajdziemy przykłady dekoracyjnych wazonów, figurek czy puzderek. Ręcznie malowana porcelana zachwyca kunsztem i jakością wykonania. Fabryki produkowały także przedmioty do użytku codziennego i przemysłowego, w ofercie zakładów znajdowała się tzw. porcelana restauracyjna, hotelowa, a także pojemniki apteczne oraz izolatory, których sprzedaż zapewniała ogromne zyski, zwłaszcza w czasie elektryfikacji miast. Prezentujemy także przedmioty z okresu II wojny światowej – talerzyk propagandowy z 1941 roku czy wazon z herbem miasta i podpisem Kattowitz 1865.
Kolekcja porcelany jest jednym z największych zbiorów w Muzeum Historii Katowic. Dlatego poświęcamy jej miejsce i uwagę nie tylko na wystawie czasowej, lecz także w Galerii Małej oraz na wystawach wnętrz mieszczańskich, a nawet prezentującej dzieje Katowic.
W Galerii Małej przedstawiono dalsze losy porcelany z Bogucic, od 1952 roku do czasów obecnych, oraz przykłady wyrobów z designerskiej pracowni ceramicznej. Oglądając te przedmioty, można zobaczyć, jak na przestrzeni lat zmieniała się moda, a także jakie nowości wprowadzano w dekoracjach i które z elementów pozostały bez zmian. Tradycja produkcji porcelany w naszym mieście jest wciąż żywa, a wyroby przedwojenne oraz te z późniejszych lat cieszą się dużym zainteresowaniem*.
Na ekspozycji stałej przedstawiającej wnętrza mieszczańskie porcelanę „Giesche” oraz „Huta Franciszka” prezentujemy ciągle, jednak na czas trwania wystawy postanowiliśmy ją wyróżnić i opatrzyć opisami. Stoły oraz serwantki to odpowiednie miejsce na pokazywanie porcelany, gdyż doskonale prezentuje się ona w salonowym otoczeniu.
Losy wytwórni wpisują się w złożone dzieje Górnego Śląska, gdzie ścierały się niemieckie i polskie tradycje. Znajdująca się na terenie Polski fabryka „Giesche” z amerykańskim kapitałem, niemieckimi wpływami zatrudniała ludzi o różnym pochodzeniu, od wszystkich jednak wymagano apolityczności. Obok Polaków (w tym rdzennych Ślązaków), Niemców czy Amerykanów w zakładzie pracowali Rosjanie, wykwalifikowani ceramicy, którzy wiedzę i doświadczenie zdobyli w zakładach na wschodzie Europy.
W fabryce tworzono naczynia z napisami w języku polskim oraz niemieckim, np. garnitury z okazji 25. rocznicy ślubu oraz Silberhochzeit czy garnitury kuchenne z napisami: mąka, ocet, ryż oraz Mehl, Essig, Reis. Najważniejsza była jakość produktu oraz pozyskanie jak największego rynku zbytu, wymagał tego dynamicznie rozwijający się przemysł.
*Wystawa w Galerii Małej czynna do 25 sierpnia 2019 roku.