Budynek Główny
5 IX 2017 - 6 XI 2017
Hans Bellmer – nowy rysunek w zbiorach MHK
Prezentowany na wystawie rysunek ołówkiem, kredką i lekko podbarwiany gwaszem, sygnowany przez Hansa Bellmera, to projekt miedziorytu do tekstu pt. O teatrze marionetek, autorstwa poety romantycznego, Heinricha von. Idee wdzięku i naturalności marionetek, przedstawione w eseju Kleista, były bliskie surrealistom, którzy poświęcali wiele uwagi zadziwiającej ekspresji lalek i manekinów. Zafascynowany nimi Hans Bellmer z tego bodaj powodu stał się znany jako twórca lalek właśnie, mimo że skonstruował tylko trzy, a znakomitych rysunków i grafik wykonał setki.
O jego pracach rysunkowych i graficznych pisał w 1966 r., zachwycony nimi, znakomity krytyk sztuki Konstanty Jeleński (polski intelektualista, eseista, krytyk i publicysta związany z paryską „Kulturą”, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie): Rysunki Bellmera objawiają jego projekt egzystencjalny, jego koncepcję filozoficzną już od pierwszego na nie spojrzenia. Na każdej płaszczyźnie wszystko jest tu spójne; to dzieło graficzne ujawnia fałszywość alternatywy między formą a treścią. […] Kreska Bellmera waha się między precyzją inżyniera a wolnością wróżbiarza. Rzekłbyś, że ukradł ojcu narzędzia jego pracy, że walcząc z nim, odebrał je użyteczności, której miały służyć, by tym dokładniej obrysować ów inny świat, budzący w nim nostalgię: świat, po którego meandrach swobodnie błądzi marzenie. (K. Jeleński, Bellmer albo Anatomia Nieświadomości Fizycznej i Miłości, Gdańsk 1998, s. 14)
W wielu pracach Bellmer podejmował temat nadnaturalnej ruchomości stawów lalek, zwłaszcza uzyskanej dzięki wykorzystaniu konstrukcji z użyciem łącza kulowego, a już w 1937 r. poświęcił mu tekst: Notatki i fragmenty na temat stawu kulistego. Trzydzieści lat później zaprojektował Les Marionettes, Georges'a Visata, która w 1969 r została zaliczona do 10 najlepszych książek artystycznych we Francji. Wydana w 150 egzemplarzach, ilustrowana 11 odręcznie sygnowanymi przez autora grafikami stanowi edytorskie arcydzieło. Grafiki wykonane techniką miedziorytu i akwaforty, barwione gwaszem są wspaniałym przykładem metaforycznego, czasem niemal abstrakcyjnego ujęcia tematu tajemnicy wdzięku i misterium ruchu marionetek. Ich lekkość i delikatność oddaje niezwykle subtelna kreska, jednocześnie niewiarygodnie pewnie poprowadzona w doskonale przemyślanych i precyzyjnie skonstruowanych kompozycjach, w oszczędnej, niemal surowej formie, wzbogacanej czasem sugerującymi ruch powtórzeniami lub delikatnym, pastelowym kolorem.
Książka ta była eksponowana w MHK na wystawie Bellmer/Visat w 2015 r. wraz z zachowanym w zbiorach Visata rysunkiem/projektem grafiki VII oraz matrycami miedzianymi – do grafik VI i VIII. Aktualnie prezentowany rysunek jest projektem właśnie do grafiki VIII, która nieco się odeń różniąc, zachowuje ogólną kompozycję i dynamikę pierwowzoru. Co ciekawe, szkic został wykonany na papierze w kolorze zbliżonym do koloru, na jakim później wydrukowano książkę, lecz barwna plama – na projekcie delikatnie żółtawa – została zmieniona na etapie druku na mniej lub bardziej przejrzyście białą. Wymiary kompozycji są nieco mniejsze niż grafik w publikacji.
Rysunek pochodzi z ostatniego etapu życia artysty, wycofującego się już wówczas powoli z aktywności artystycznej ze względu na postępującą chorobę, która także ograniczała sprawność jego rąk. Tym bardziej przejmująca jest w tym kontekście towarzysząca dziełu idea – marzenie o ruchu nieograniczanym przez materię, posłusznym jedynie woli twórcy.
Natalia Kruszyna
Kolekcja prac Hansa Bellmera (1902 Katowice – 1975 Paryż) – zakup rysunku
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Regionalne Kolekcje Sztuki Współczesnej 2017
Wystawa jest imprezą towarzyszącą XVII Katowickiej Konferencji Naukowej pt. Katowice jako ośrodek nauki i kultury w XX i XXI wieku, w której ramach zostanie także wygłoszony komunikat Natalii Kruszyny: Geneza i zaczątek kolekcji prac Hansa Bellmera w Muzeum Historii Katowic