WAJDA Wincenty, (27 I 1904, Studzienice k. Pszczyny – 24 XI 1944, Katowice), pseud. Koks, działacz ruchu oporu, górnik ►kopalni „Katowice” (w okresie międzywojennym i podczas okupacji); w l. 1925–1927 odbył służbę w Wojsku Polskim; przed 1939 był działaczem ►Oddziału Młodzieży Powstańczej w Bogucicach i ►Polskiego Związku Zachodniego, od wiosny 1943 kierownikiem politycznym ►Polskiego Związku Wolności dla Śląska (zakładał komórki i punkty kontaktowe tej organizacji), uczestniczył w kolportażu gazety „Kilof Śląski”, wpłynął na nawiązanie kontaktów z organizacjami skupionymi w Zjednoczonych Organizacjach Wojskowych i utworzenie Zjednoczenia Organizacji Śląskich; działał także w śląskiej sieci kolportażowej Akcji „N”; w l. 1943–1944 sprawował ogólne kierownictwo nad wszystkimi śląskimi grupami kolportażowymi podwydziału „N” Komendy Głównej Armii Krajowej na Śląsku. 22 III 1944 aresztowany i więziony w Mysłowicach, Zabrzu, Bytomiu; oskarżony o zdradę stanu, został skazany przez Oberlandesgericht w Bytomiu na karę śmierci; zginął pod gilotyną w więzieniu katowickim.
A. Steuer: Wincenty Wajda. [W:] Patronowie katowickich ulic i placów. Red. U. Rzewiczok. Katowice 2013.
WAJDY OSIEDLE, 4 skupiska bloków wielkopłytowych, budowane w 1. 80 XX w. budynki o zróżnicowanym kształcie; zlokalizowane pomiędzy ►ul. K. Hoppego i ►Biblioteką Miejską w Bogucicach. Na terenie osiedla znajdują się: ►figura Matki Boskiej Boguckiej (ufundowana przez parafian w 2001), boisko osiedlowe, 2 pawilony usługowe, place zabaw.
http://www.ksm.katowice.pl/index 4.
WARSZAWA (Warszawa I/II, pierwotnie Mauve), szyb ►kopalni „Katowice”, wdechowy i odwadniający; w 1885 osiągnął 4 poziom wydobywczy 390,75 m, w l. 1912–1923 pogłębiony do 473 m; został unieruchomiony ok. 1999. Obecnie na wieży na wys. 37 m platforma widokowa w ►Muzeum Śląskim.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.
WARSZAWIANKA, restauracja z barem przy ►ul. 1 Maja 23. Przed 1918 jej właścicielami byli Sara Fridländer, Paul Krebs; od ok. 1926 do 1939 należała do Piotra Cygana (od 1930 z wędzarnią kiełbas i wędlin, warsztatem masarskim); w 1939 pod nazwą „Parol” przeszła w ręce Klary Cygan; od 1946 przejął ją Józef Sierża. W 1926 w restauracji mieścił się lokal wyborczy w wyborach do Rady Miejskiej Katowic; była też miejscem obrad Zjednoczenia Zawodowego Polskiego z Zawodzia (oddział metalowców i rzemieślników) i Polskiej Partii Socjalistycznej – Frakcja Rewolucyjna.
AUM, zesp. 1, sygn.1077; „Gazeta Robotnicza” 1926, nr 217.
WAWEL, fabryka przemysłu spirytusowego, zał. 1925 przy ul. Krakowskiej 88 (ob. ►ul. 1 Maja) przez Józefa Pissarka; w l. 1927–1939 funkcjonowała pod nazwą Parowa Fabryka Wódek, Likierów i Esencji, w l. 1939–1945 – Brennspirytus-Vertribstelle. Specjalnością zakładu był wyrób likierów afrykańskich. W okresie okupacji działała restauracja przyfabryczna. Po II wojnie światowej pomieszczenia zajęła fabryka ►Paradis.
AUM Katowice, zesp. 1, sygn. 1241.
WĄGRODA, płot okalający wieś ►Bogucice z jedną bramą; odnotowany w źródłach kartograficznych – na ►mapie Hindenberga z 1636.
P. Piwowarczyk: Rolnictwo i rolnicy w Bogucicach ze szczególnym uwzględnieniem rodziny Nytzów. Chorzów 2017.
WEŁNOWIECKI RÓW, popularna nazwa wąskiej doliny potoku (ob. wyschniętego), dł. 2,4 km, płynącego z północy na południe (z kolonii Alfred w Wełnowcu do Rawy); historyczna granica pomiędzy parafią bogucicką i parafią chorzowska; obecnie obok ►ul. J.N. Stęślickiego rozdziela ►Koszutkę od Dębu; teren zagospodarowany: ►Park Budnioka z boiskiem piłkarskim ►Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji „Rapid”.
G. Grzegorek, J. Psiuk: Wodociągi i kanalizacja Katowic. Katowice 2014.
WEŁNOWSKA ULICA zob. ►Katowicka ulica
WĘDLINIARZE zob. ►Rzemiosło branży mięsnej
WIECHEĆ Stanisław (5 IX 1904, Bębło – 20 VI 1975, Katowice), działacz społeczno-polityczny. Od 1921 przebywał na Górnym Śląsku; brał udział w III ►powstaniu śląskim; od 1924 służył w 73. Pułku Piechoty, gdzie ukończył półroczną Szkołą Podoficerską. Pracował w Hucie ►Ferrum, był członkiem Rady Zakładowej, organizował życie społeczne w Zawodziu (wycieczki, zabawy). Był członkiem zarządu koła ►Związku Powstańców Śląskich w Zawodziu; w 1939 walczył w obronie Katowic (Zawodzie, Bogucice, Katowice, Załęże), wycofywał się z 73 p.p. Po powrocie do Katowic był więziony w Katowicach i Rawiczu; zesłany do KZ w Buchenwaldzie. Po zwolnieniu wrócił do Zawodzia w III 1940, był członkiem Polskiej Organizacji Partyzanckiej, komendantem placówki w Zawodziu. W czasie okupacji przebywał na robotach przymusowych w Niemczech; był więźniem KL Auschwitz. Po 1945 członek zarządu ►Związku Weteranów Powstań Śląskich i ►Polskiego Związku Zachodniego.
Zbiory Specjalne Biblioteki Śląskiej, Kronika Koła Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Katowicach-Zawodziu, t. 2, sygn. R 2153 III.
WIECZOREK Zygfryd (21 II 1900 – 7 IX 1939, k. Tarnowa), halmistrz (kierownik hali ?) w Rzeźni Miejskiej w Katowicach; od 24 VIII 1939 zmobilizowany – żołnierz 73. Pułku Piechoty, uczestnik walk obronnych we IX 1939; padł na froncie. Mieszkał przy ►ul. Szerokiej w Zawodziu.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, sygn. 2362.
WIĘZIENIE GMINNE W ZAWODZIU, urządzone w piwnicy dzierżawionego domu w Bogucicach; ciemne, z jednym małym okienkiem; warunki higieniczne urągające przebywającym w nim osobom.
„Polak” 1911, nr 104; „Katolik” 1921, nr 115.
WILHELMS FREUDE, pole górnicze (1 kopalnia znalazcza i 1200 miar) na terenie Bogucic, nadane 2 III 1840 przez Wyższy Urząd Górniczy w Brzegu Wilhelmowi Schneiderowi i ►Wincklerom; wolne kuksy (skreślone 1899) zostały przyznane ►dominium boguckiemu i Spółce Brackiej; w późniejszym okresie kuksy znalazły się w posiadaniu ok. 40 osób; wraz z konsolidacją katowickich pól jego części zostały wymienione na inne na części pól ►Albert i ►Präserwativ.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.
WINCKLER Franz (Franciscus) (4 VIII 1803, Tarnów w pow. ząbkowickim – 6 VIII 1851 k. Lublany), posiadacz ziemski, przemysłowiec, współtwórca przemysłu Katowic, który przyczynił się do przyszłego nadania im praw miejskich. Pochodził z niezamożnej rodziny zarządcy majątku ziemskiego. Uczęszczał do szkół w Kłodzku, Nysie oraz szkoły górniczej w Tarnowskich Górach (gdzie poznał Friedricha Wilhelma Grundmana). Pracował jako górnik w kopalniach węgla kamiennego w Zabrzu i Królewskiej Hucie. Był sztygarem w kopalni „Maria” w Miechowicach (obecnie dzielnica Bytomia), której po pewnym czasie został zarządcą; po śmierci właściciela – Franza Aresina – został zarządcą jego całych dóbr. Już jako współwłaściciel (poślubił wdowę po Franzu Aresinie) powiększył je poprzez zakup ►dóbr rycerskich Bogucice-Katowice z osadami ►Karbowa i Brynów (1839, od Karla F. Lehmanna) oraz ►ordynacji mysłowickiej po ►Mieroszewskich (1841, od rządu pruskiego). Za zasługi dla rozwoju regionu w 1840 został mu nadany przez króla Prus tytuł szlachecki. W Katowicach ustanawił zarząd swoich dóbr, a zarządcą swojego przyjaciela Friedricha Grundmana, który wraz z Richardem Holtzem przyczynili się do rozwoju Katowic i nadania im praw miejskich. Zgromadził duży majątek, m.in. był właścicielem lub współwłaścicielem 69 kopalń węgla kamiennego, 14 kopalń rud, wielu hut cynku i żelaza. Jego córka z pierwszego małżeństwa z Alwiną Kalide, siostrą śląskiego rzeźbiarza Theodora Erdmanna Kalide, ►Waleska Tiele-Winckler, kontynuowała dzieło ojca razem ze swoim mężem ►Hubertem Tiele-Winckler.
A. Kuzio-Podrucki: Tiele-Wincklerowie. Arystokracja węgla i stali. Tarnowskie Góry 2017.
WINCKLER Maria (28 VII 1789 – 30 IX 1853), nazywana Różą ze Śląska, córka zamożnego kupca z Czeladzi Ignacego Domesa i Julii (ojciec kupił jej wieś Miechowice i wybudował zamek). Była dwukrotnie zamężna. Pierwszy mąż Franz Aresin (kupiec z Wrocławia, który zajął się górnictwem; wybudował kopalnię „Maria”) zmarł w 1831, zostawiając żonie wielki majątek. W 1832 poślubiła ►Franza Wincklera (ich ślub odbył się w atmosferze skandalu towarzyskiego – Maria była od Franza starsza o 14 lat, przewyższała go też pozycją społeczną); oboje wychowywali córkę Franza (zob. ►Waleska Tiele-Winckler), która pozostała ich jedynym dzieckiem. Właścicielka kopalń: ►Arcona, ►Pffarfeld; hut: ►Fanny, ►Augusta Hütte, ►Franz. Pochowana w krypcie kościoła św. krzyża w Miechowicach.
A. Kuzio-Podrucki: Tiele-Wincklerowie. Arystokracja węgla i stali. Tarnowskie Góry 2017.
WINCKLER Waleska zob. ►Tiele-Winckler Waleska
WŁADYSŁAWA ŁOKIETKA ULICA (Adolfstraße, Ligonsstraße, Juliusza Ligonia), położona w Zawodziu, dł. ok. 100 m, układ południkowy, łączy ►ul. 1 Maja z torami ►kolejowej linii Ek-30; pierwotną nazwę otrzymała w 1905; w okresie międzywojennym działalność ►Górnośląskiej Szkoły Kierowców Samochodowych; obecnie mieszczą się: biuro architektoniczne Anny Wilk, zakłady usługowe (w zakresie sprzątania, instalacyjny, samochodowe i wymiany opon), dystrybucja mebli, sklep wielobranżowy, pracownia medyczno-psychologiczna.
WRZESIEŃ 1939. Działania militarne w Bogucicach w dniach 1–4 IX koncentrowały się głównie wokół obrony ►kopalni „Katowice”, odparty został atak grupy freikorzystów z Bytomia (dowódca Wulffen); walki toczyły się w rejonie ►cegielni kopalni Katowice i składów drewna, regularnymi patrolami zostały objęte rejony stacji benzynowej przy ul. Zamkowej. Po rozbiciu bojówek niemieckich na Bederowcu oddziały pod dowództwem ►Franciszka Kruczka, zanim wycofały się przez Małą Dąbrówkę i Milowice, oddał hołd (salwę honorową) poległym pod Wyrami żołnierzom polskim w czasie ich pogrzebu na ►Cmentarzu Bonifraterskim. Oddziały polskie przemieszczające się przez Zawodzie były ostrzeliwane przez niemieckie oddziały od strony lotniska na Muchowcu. Polskie oddziały dotarły do Wielkiego Książa w pow. miechowskim (gdzie zostały rozbite przez hitlerowskie oddziały zmotoryzowane); resztki połączyły się z wojskiem polskim pod Janowem Lubelskim i walczyły u jego boku. Na wojskowy został przekształcony ►Szpital Zakonu Bonifratrów w Bogucicach, służbę medyczno-sanitarną pełnili tam harcerze. W Zawodziu silnym oddziałem złożonym z powstańców śląskich i członków ►Oddziałów Młodzieży Powstańczej dowodzili ►Karol Orendorz i ►Jan Hassa; działania defensywne objęły stację benzynową przy ►ul. I. Paderewskiego. Oddział pozostał w Zawodziu po wycofaniu się z Katowic wojska polskiego; ujęci zostali i rozstrzelani: ►Jan Hassa, Ignacy Hassa, ►Ryszard Hassa, Adam Parczyk, Józef Jarzyna. Harcerze pomagali w obsłudze punktu przyjmowania uchodźców z polsko-niemieckiego pasa granicznego w ►Szkole Podstawowej nr 14 im. Królowej Jadwigi. Z mieszkańców Zawodzia ważne funkcje dowódcze pełnili ►Rudolf Niemczyk (komendant na pow. katowicki) i ►Paweł Tendera (komendant hufca miejskiego Związku Harcerstwa Polskiego).
WYSPIAŃSKIEGO Stanisława ULICA (I) (Sadlerstraße, Zygmunta Krasińskiego, Loganrstraße), obecnie nieistniejąca ulica (w układzie równoleżnikowym) w ►Zawodziu; łączyła ul. gen. Józefa Hallera (ob. ►ul. Bohaterów Monte Cassino) z ►ul. K. Marcinkowskiego (w ich narożniku znajdowała się ►Kolonia Huty Ferrum); w okresie okupacji hitlerowskiej przedłużona do ►ul. Szerokiej. Powstała ok. 1905; została zlikwidowana prawnie w 1983, funkcjonowała jeszcze w poł. l. 90 XX w. W okresie międzywojennym właścicielem kamienicy i stolarni był Bruno Hesse, placówkę handlową (towary spożywcze) prowadziła Helena Konieczna, działało przedszkole i place zabaw dla dzieci; po II wojnie światowej przy ulicy mieściły się: ogród jordanowski, baraki kwaterunkowe, świetlica dziecięca, Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem Huty „Ferrum”.
AUM Katowice, zesp. 1, sygn. 2525–2526; APK, zesp. Centralny Zarząd Przemysłu Hutniczego Katowice, sygn. 1269; Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych. Województwo śląskie 1929/1930. Katowice 1930; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935; Uchwała nr XXVIII/116/1983 r. Miejskiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 28 lutego 1983r. w sprawie zniesienia nazw 16 nieistniejących już ulic w Katowicach; Zbiór statutów miejscowych. Cz.5 (budownictwo). Katowice 1929; E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia historyczna dzielnicy Katowice-Zawodzie i parafii pw. Opatrzności Bożej. Katowice 1996.
WYSPIAŃSKIEGO Stanisława ULICA (II), zlokalizowana w ►Zawodziu, dł. 185 m, w układzie południkowym, łączy ►ul. 1 Maja z ►ul. K. Marcinkowskiego; Została utworzona decyzją władz miejskich Katowic w 2013; w pobliżu po stronie zachodniej znajduje się ►Ośrodek Sportowy „Słowian”.
WYZNANIA, w Bogucicach, Koszutce i Zawodziu od początku do l. 30. XX w. były zdominowane przez ►katolickie wyznanie wiary; wspierane przez właścicieli Bogucic (m.in. ►Katarzynę Salomonową i ►Mieroszewskich) było realizowane w ►kościele p.w. św. Szczepana i ►kościele p.w. św. Szczepana i Doroty, w okresie międzywojennym również w ►kościele Opatrzności Bożej i ►kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa; w zgromadzeniach zakonnych (►bonifratrzy, ►boromeuszki, ►Córki Miłości, ►jadwiżanki, ►Zgromadzenie Misjonarzy z Marienhill, ►Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej, ►służebniczki); propagowano przede wszystkim kulty świętych (zwłaszcza Matki Bożej), prowadzono działalność charytatywną, misyjną, oświatową i kulturalną w licznych organizacjach parafialnych (w tym m.in. ►chórze p.w. św. Cecylii). Oprócz katolicyzmu w Bogucicach występowali przedstawiciele religii mojżeszowej (judaizm), ►protestantyzmu (ewangelicy), pod koniec XX w. baptyści (od 1978 z własną świątynią, zob. ►Zbór Baptystów w Bogucicach), w l. 30. XX w. pojawiło się 4 ►grekokatolików; czynnikiem spajającym był ekumenizm. Z sekt w 1946 pojawili się w Zawodziu (►ul. I. Paderewskiego), a w l. 70. XX w. na Koszutce świadkowie Jehowy.
AKAD, zesp. Akta Lokalne 1093.
WYŻSZA SZKOŁA DLA DZIEWCZĄT, placówka oświatowa – szkoła gospodarstwa domowego wraz z pensjonatem, założona w 1858 i powierzona ►boromeuszkom Przyjmowała uczennice z zamożniejszych rodzin. Dochody tej placówki służyły utrzymaniu ►Sierocińca. W 1876 uległa likwidacji.
I. Mierzwa: Zaangażowanie charytatywne parafii bogucickiej od połowy XIX w. po czasy współczesne i J. Myszor: Parafia p. w. św. Szczepana w Bogucicach w XIX i na początku XX w. W: Parafia bogucicka. Tradycja i współczesność. Księga jubileuszowa. Red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło. Katowice 2000.
WYŻSZA SZKOŁA ŻEŃSKA, utworzona w l. 50. XIX w. przez ►boromeuszki dla dzieci z ►Sierocińca i dziewcząt z pensjonatu; trzyklasowa; program obejmował rachunki, religię i historię biblijną; w 1860 uczęszczało do niej 84 podopiecznych; opiekunką była s. Cölettine.
Dzieje Bogucic w kronice szkoły 1865–1975. Red. Z. Nowak. Katowice 2016.
