B

 

BAGNO, nazwa leśniczówki należącej do ►Zarządu Leśnego Giesche SA, położonej w rewirze Giszowiec; ostatnia wzmianka aktowa z 1922; leśniczy Cibis.
APK, zesp. Giesche SA, sygn. 3145.

BAGNO, nazwa ►hałdy z odpadami hutniczymi na pograniczu Zawodzia i Szopienic, wymieniana w źródłach prasowych w kontekście popełnionej zbrodni.
„Gazeta Ludowa” 1912, nr 52.

BAGNO, pierwsza mijanka (otwarta 6 lutego 1902 roku) na ►Liniach tramwajowych Mysłowice – Szopienice – Katowice – Wielkie Hajduki.

BAGNO, tereny pograniczne między ►Zawodziem a Szopienicami; kolonia robotnicza wybudowana w pierwszej połowie XIX w. w rejonie bagnistych terenów nad Rawą; wzdłuż drogi do Krakowa; pierwotnie należała do Roździenia, zamieszkiwana najpierw przez górników kopalni „Vitus” i ►Elfride, następnie także huty „Bernhardi”, zabudowę tworzyły familoki pozbawione wodociągów i kanalizacji; w 1958 roku wybudowano zajezdnię tramwajową, wraz z konieczną pompownią; od 1960 przyłączone do Zawodzia (mieszkańcy B.,wyznawcy katolicyzmu, przynależą do parafii św. Jadwigi w Szopienicach); budowa węzła drogowego (ukończona w 1978) spowodowała wyburzenie pierwotnej zabudowy kolonii; na B. ma swoją siedzibę Zespół Szkół Gastronomicznych im. Gustawa Morcinka.
AUM zesp. 8, sygn. 64; A. Steuer, J. Tofilska, Osady i Osiedla w: Katowice: Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. T. 2. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz (red.). Katowice 2012; P. Piwowarczyk: Rolnictwo i rolnicy w Bogucicach ze szczególnym uwzględnieniem rodziny Nyców. Chorzów 2017.

BAHNHOFFWEG zob. ►Łączna ulica

BAHNHOFSTRAßE, zob. ul. ►Racławicka.

BAHNSTRAßE, zob. ►Braci Stawowych ulica.

BALET DZIECIĘCY HUTY FERRUM, 30-osobowy zespół muzyczno-taneczny, założony w 1971 roku, uczestnik konkursów tańców narodów ZSRR (awans do szczebla okręgowego).
Huta „Ferrum”. Dzieje zakładu i załogi 1874–1976. A. Molenda (red.). Katowice 1977.

BALLENSTEDT Janusz (5 III 1921, Poznań – 8 I 2005, Dannemois) – architekt, publicysta, wykładowca i teoretyk architektury. Brał udział w kampanii wrześniowej jako ochotnik w taborach 15. pułku ułanów. W 1940 roku przeniósł się do Krakowa, W roku 1949 ukończył architekturę na Politechnice Krakowskiej, w latach 1947–1951 był asystentem Wydziału Architektury, od 1960 pracował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, prowadząc wykłady z historii i teorii architektury oraz historii kultury europejskiej. Na przełomie 1949 i 1950 roku przebywał we Francji jako stypendysta rządu francuskiego i tam, w 1950 w Paryżu, przygotował wystawę własnych prac. W latach 1948–1950 zatrudniony był jako projektant w Centralnym Biurze Projektów Budownictwa Przemysłu Węglowego oraz w Centralnym Biurze Projektów Architektonicznych i Budowlanych, od 1951 pracował w Biurze Projektowym Budownictwa Ogólnego „Miastoprojekt” w Krakowie. Należał m.in. do zespołu architektów projektujących Nową Hutę. W latach 1952–1959, jako członek Związku Polskich Artystów Plastyków, w ramach własnej praktyki, projektował i kierował realizacjami licznych wystaw w kraju i zagranicą. W 1964 został zaangażowany do zorganizowania IV Katedry Form Funkcjonalnych Wydziału Malarstwa i Grafiki ASP w Krakowie – Wydział Grafiki w Katowicach. W 1970 wyjechał na stałe do Francji, gdzie rozpoczął pracę projektową i wykładał historię architektury europejskiej na Ecole Speciale d’Architecture. Projektował i realizował obiekty dla górnictwa węglowego oraz obiekty użyteczności publicznej, brał udział w wielu konkursach architektonicznych. Do jego prac w Katowicach należą m.in.: gmach Biura Studiów i Projektów Górniczych przy Placu Grunwaldzkim (przed 1960 rokiem), projekt rozbudowy siedziby Centralnego Zarządu Przemysłu Węglowego (1948), projekt biurowca Centralnego Zarządu Biur Projektowo-Montażowych (1949); projekt zagospodarowania terenów Głównego Instytutu Paliw Naturalnych (1949); jest ponadto autorem licznych projektów wystawienniczych i konkursowych. Pochowany został w Poznaniu.

BANASIK Michał (28 IX 1941, Katowice – 19 X 2010 na Bali) − polski kompozytor, pianista, organista wirtuoz; absolwent Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach. W dzieciństwie mieszkał w Zawodziu. W l. 1974–1984 występował w znanym duecie jazzowym Banasik – Zubek, którego płytę wydał Tonpress (znalazły się na niej takie utwory, jak: Posłaniec, Champagne rag, Panienki z Rochefort i Dobranocka). Koncertował też na organach w katowickiej katedrze z Józefem Skrzekiem i Julianem Gembalskim i ►kościele Opatrzności Bożej w Zawodziu. W 1998 wydał wraz z J. Skrzekiem album Czas. Współpracował m.in. z ośrodkiem regionalnym TVP w Katowicach oraz Śląskim Teatrem Lalki i Aktora „Ateneum”. Komponował muzykę filmową, m.in. do filmów Janusza Kidawy i Wojciecha Sarnowicza. W świecie rockowym znany był z improwizowanych płyt na organy i syntezator Mooga nagranych w duecie z Józefem Skrzekiem. W ostatnim okresie życia pracował jako muzyk na statkach (m.in. MS Hanseatic opływającego w rejsach turystycznych okolice Bieguna Północnego). Wiele podejmowanych działań muzycznych nie przynosiło mu żadnych dochodów, artysta nie dbał o tantiemy. Zmarł na statku u wybrzeży Bali (wstając od instrumentu po występie). Został pochowany na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach.
A. Steuer. Zawodzie: monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011.

BANK SECESYJNY SA, wymieniany jako działający w latach 90. XX wieku, z siedzibą przy ul. ►Czerwińskiego na ►Koszutce; zajmował się rachunkami bieżącymi, udzielał krótkoterminowych kredytów oraz gwarancji i poręczeń; przeprowadzał operacje międzybankowe dla osób fizycznych i prawnych.
Katowice. Informator, Katowice 1993.

BAŃCZYK Maria, z d. Śmiłowska (13 VIII 1897 Mrówcza Górka – 6 VII 1976, Katowice), żona ►Józefa Bańczyka; w l. 1917–1940 pracowała w Hucie ►Ferrum, była działaczką Związku Zawodowego Metalowców Huty „Ferrum”; po 1945 zajmowała się kolportażem „Ogniwa”, pracowała w kole ►Związku Weteranów Powstań Śląskich w Zawodziu (inkasent składek), była aktywnym członkiem ►Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej w Zawodziu, prowadziła świetlicę ZBOWiD-u.
Zbiory Specjalne Biblioteki Śląskiej, Kronika Koła Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Katowicach-Zawodziu, t. 2, sygn. R.2153 III.

BARANOWICE, pole górnicze o powierzchni 20 941 m², na pograniczu pól Melchiorsigen (Dąb) i ►Katowice (Kattowitz), powstało po zasypaniu stawu na granicy Katowic i Dębu; brak informacji o eksploatacji górniczej pola.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

BARBARA ŚW. FIGURA, figura kaprzy ul. ►Kopalnianej, postawiona w1933 roku, upamiętniająca katastrofę górniczą we wrześniu tamtego roku w kopalni ►Katowice. Św. Barbara stoi wyprostowana, w koronie, z lewą ręką opartą na mieczu, w niej trzyma też męczeńską palmę, a w prawej ręce kielich. Ubrana jest w tunikę i okryta płaszczem. U stóp świętej, z prawej strony, na ceglanym postumencie w formie kopca obłożonego kamieniami, stoi wieża – miejsce jej uwięzienia. W przedniej ścianie postumentu odtworzona jest tablica z górniczym pozdrowieniem Szczęść Boże i datą: 15 IX 1933. Figura stoi na skwerze przed kamienicą, ogrodzona jest łańcuchem, odnowiona została w 2013 roku z inicjatywy Katowickiego Holdingu Węglowego.
AKAD, zesp. Akta lokalne, sygn. 126; https://przydrozne.eu/pages/katowice/katowice-kf102-figura-barbary-bogucice-kopalniana.html

BARBARSTRAßE zob. ►Bogucicka ulica

BARCZAK Andrzej Stanisław (4 II 1939, Ruda – 21 V 2019, Katowice), ekonomista, profesor nauk ekonomicznych, nauczyciel akademicki w Akademii Ekonomicznej (zob. ►Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach), przewodniczący katowickiego oddziału Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego; był prodziekanem (1975–1981) i dziekanem Wydziału Przemysłu (1984–1987), kierownikiem Katedry Ekonometrii; prorektorem uczelni (1981–1984), przewodniczącym Uczelnianej Komisji Wyborczej (1993–1996), rzecznikiem dyscyplinarnym (1993–1996); zajmował się teorią ekonometrii, mikroekonomii oraz analizą procesów finansowych.
Księga jubileuszowa. 75 lat Uniwersytetu Ekonomicznego, red. M. Kubista-Wróbel, Katowice 2013.

BARCZYK Ryszard (15 IV 1922, Opole – 20 IV 2000, Kolonia), mgr inż., pracownik Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Katowicach (zob. ►Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach) w l. 1972–1986, specjalista w zakresie zarządzania i organizacji pracy. W l. 1972–1973 wykładowca i starszy wykładowca w Instytucie Organizacji Pracy i Zarządzania.
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach. 75 lat. Księga jubileuszowa. Oprac. zespół [aut. biogramów dawnych: A. Czech]. Katowice 2013.

BARONA HENRYKA ULICA, zob. ul. Antoniego ►Słonimskiego.

BARSCHSTRAßE, zob. ul. ►Długa.

BARTOSZ (pierwotnie Beniamin), szyb wydobywczy ►kopalni „Katowice”, drążony ok 1834, początkowo nazywany „Koło Kuźni”; w 1840 miał głębokość 25 m, w 1859 – 110,95 m, w 1900 – 283,35 m, w 1997 – 308,2 m; wyposażony w kołowrót wyciągowy i jako pierwszy w pompę odwadniającą wyrobisko, co umożliwiało przechodzenie z obudową na niższe pokłady; w 1893 maszyna wyciągowa miała moc 200 T/h, działał też podziemny przewóz linowy o długości 1460 m (druga tego typu innowacja w górnośląskich kopalniach). Przedstawiony na litografii Ernesta Knippla. Zakończył pracę w 1997. Obecnie jeden z dwóch zachowanych szybów na terenie ►Muzeum Śląskiego; nadszybie z wieżą, maszynownia z wyposażeniem (parowa maszyna wyciągowa) oraz budynek siłowni i hali sprężarek wchodzą w skład zespołu zabytkowego B przy ►ul. Kopalnianej 6 (decyzją Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z 31 VIII 1999 wpisany do rejestru zabytków nr B/6/99).
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997; str. internetowa: Ekspertyza budynków i obiektów na terenie nowego Muzeum Śląskiego, T. 1 – ekspertyza konserwatorska.

BAZYLIKA MNIEJSZA p.w. św. SZCZEPANA w BOGUCICACH (por. też ►Sanktuarium Matki Boskiej Boguckiej), obiekt sakralny przy ►ul. L. Markiefki 89. Wybudowany w l. 1891–1894 prawdopodobnie w projektu Paula Jackischa. Kamień węgielny pod kościół został poświęcony w odpust Matki Boskiej Szkaplerznej (17 VII 1982) przez dziekana ks. Józefa Michalskiego z Lipin. Budowniczym był ►ks. Ludwik Skowronek, a budowę prowadziła firma mistrza budowlanego Paula Müllera z Chełma Śląskiego. Fundatorami byli: ►Franciszek Hubert von Tiele-Winckler, Rejencja Królewska w Opolu oraz kardynał Georg Kopp, który konsekrował go 24 X 1894. Kościół to neogotycka (ceglany gotyk) trójnawowa świątynia o wewnetrznym korpusie halowym, wzniesiona na planie krzyża łacińskiego, z prostokątnym prezbiterium zakończonym absydą, do kaplicy i zakrystii prowadzą wieżyczki z klatkami schodowymi. Nawa główna, nawy boczne i transept są pokryte dwuspadowymi dachami. Kwadratowa wieża znajduje się na osi nawy głównej, nakryta jest ostrosłupowym hełmem ze sterczynkami u nasady. Elewacje wykonano z licowanej cegły, a przyziemie i dekorację z kamienia. Portal główny udekorowano tympanonem z witrażem i mozaiką. We wnętrzu (o sklepieniu krzyżowo-żebrowym, na skrzyżowaniu naw sklepienie gwiaździste) zachowało się oryginalne wyposażenie z końca XIX w: ►chrzcielnica, ►ambona, ►ołtarz główny z ►obrazem Matki Boskiej Boguckiej, cztery ►ołtarze boczne: św. Floriana, Matki Boskiej Szkaplerznej, św. Barbary i kalwaryjski, dekoracje filarów, balustrad oraz chóru; cenne są również późniejsze obiekty: figury Andrzeja Boboli, św. Antoniego z 1906 (pod chórem) i św. Wincentego à Paulo z 1903 (w transepcie), ►polichromia Matka Kościołów Katowickich, ►organy, ►dzwony, drewniane rzeźbione konfesjonały z 1907, ołtarze przedstawiające świętych: Jadwigę, Elżbietę, Józefa i Ludwika. Pozostałością po poprzedniej świątyni są: ►cmentarz przykościelny i ►grupa 6 figur świętych (Piotra, Pawła, Szczepana, Józefa z Dzieciątkiem, Najświętszej Marii Panny, Barbary) oraz ►przykościelny krzyż. Od 1911 kościół i inne obiekty parafialne mają energię elektryczna. W 1914 ściany świątyni do wysokości 1,6 m wyłożono kolorowymi glazurowanymi kaflami. W 1915. po kolejnym wylewie ►Rawy, na zachodniej zewnętrznej ścianie kościoła umieszczona figurę św. Jana Nepomucena, który miał chronić parafian przed powodziami. 26 V 1988 kościół uznano za zabytek, a przykościelne figury wpisano do rejestru zabytków 21 VIII 1992, a budynek ►probostwa i dawną ochronkę objęto ochroną konserwatorską. W X 1994 odbyła się wielka uroczystość z okazji 100-lecia świątyni, na którą przybyli dawni kapłani związani z parafią. W dzień odpustu Matki Boskiej Boguckiej, 1 VI 2014 biskup senior archidiecezji katowickiej Damian Zimoń wprowadził do kościoła relikwie św. Jana Pawła II. 21 VI 2015 nuncjusz apostolski w Polsce na podstawie decyzji papieża Franciszka nadał świątyni tytuł bazyliki mniejszej.
P. Piwowarczyk: Historia parafii i kościoła p.w. św. Szczepana w Katowicach-Bogucicach. Katowice 2014; Parafia bogucicka. Tradycja i współczesność. Księga jubileuszowa. Red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło. Katowice 2000.

 

 

BEATE, szyb kopalni „Ferdynand” (zob. ►kopalnia „Katowice”), gł. 24,5 m, głębiony w l. 1824–1833.
G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017.

BEBLO-JĘDRYSIK Małgorzata (12 VII 1942, Katowice – 9 V 2013, Katowice), działaczka społeczna, prawnuczka Kazimierza Skiby (katowickiego sołtysa). Była pierwszą wiceprezes Koła ►Związku Górnośląskiego w Bogucicach; należała do Studenckiego Koła Przewodników Beskidzkich w Katowicach i Akademickiego Klubu Turystycznego „Gronie”.
Inskrypcja nagrobkowa na cmentarzu w Bogucicach; „Kurier Bogucicki” 1990, nr 2; http://aktgronie-prezes.blogspot.com/2013/11/7-listopada-2013-msza-sw-w-katedrze.html; skpb.org/about/profile/id.

BEBOK, mitologiczny stworek, skrzat z dużymi uszami porywający niegrzeczne dzieci, straszone przez starki (babcie); jego przedstawienie – mała figurka – decyzją radnych katowickich z 2017 roku została ustawiona u wejścia na schody ►Międzynarodowego Centrum Kongresowego przy ►Placu Sławika i Antalla; w założeniach miał zapoczątkować cykl sześciu figurek (bebok, heksa, utopek, skarbnik, strzyga, połednica) związanych ze śląską godką. Po kradzieżach kolekcja została odtworzona i stale się powiększa; dużym zainteresowaniem cieszą się także „bebokowe” gadżety, które można zakupić między innymi w atelier artysty Grzegorza Chudego, twórcy beboków. Obecnie (połowa 2023 roku) w Katowicach stoi dwadzieścia figurek: Artur – przed galerią sztuki współczesnej „Dagma Art”, ul. Puchały; Baśka – ul. Wrocławska 36, Bogucice; Bebok – dziedziniec Pałacu Młodzieży; Boguć – okno „Porcelana Bogucice" w Fabryce Porcelany; Bonclok – Galeria Katowicka, przy strefie gastronomicznej; Ernest – przed lodowiskiem „Jantor”, Janów – Nikiszowiec; Ewald – przy MDK Giszowiec; Fazan – fontanna w osiedlu Bażantowo; Ferdynand – Park Bogucki; Florka – plac kwiatowy koło rynku; Frelka i Miglanc – przed Galerią Katowicką; Halabardzik - Bezpieczna Twierdza, Ligota, przy VII LO; Jorguś – skrzyżowanie ul. Czechowa i Odrowążów – Nikiszowiec; Kasia – przed III LO w Katowicach; Kuklok – przed OSP Dąbrówka Mała; Michalino – na parapecie „Cafe Byfyj”, Nikiszowiec; Mikoś – ul. Mikołowska 131, Brynów; Szperhok – ul. Morcinka 11, Koszutka; Wincynt – naprzeciwko kościoła pw. św. Anny, Nikiszowiec.
P. Fuglewicz, B. Zygmańska: Spacerownik po Katowicach Śródmieście. Część północna, Warszawa 2021; https://www.wkatowicach.eu/informacje/index/Slaskie-straszaki-sa-w-modzie-Lista-wszystkich-bebokow/idn:2269; https://www.wkatowicach.eu/informacje/index/Slaskie-straszaki-sa-w-modzie-Lista-wszystkich-bebokow/idn:2269

BEDA, szyb kopalni „Ferdynand” (zob. ►kopalnia „Katowice”), gł. 22,5 m, głębiony w l. 1824–1833.
G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017.

BELLE ALLIANCE („Piękne Przymierze”), kopalnia węgla kamiennego w Bogucicach, nadana 16 I – 1 II 1838; eksploatowana w l. 1841–1849; w 1885 włączona do kopalni węgla kamiennego „Ferdynand” (zob. ►kopalnia „Katowice”); właścicielami pierwotnymi byli: ►Franciszek Winckler, ►Aleksander Mieroszewski, ►Albert von Salawa, od 1839 ►Franciszek Winckler i jego żona ►Maria, a od 1851 spadkobiercy.
F. Cisek: 150 lat Kopalni Węgla Kamiennego „Katowice”. Katowice 1973; J. Jaros: Słownik katowickich kopalń i hut. Katowice 1974.

BELLE ALIANCE, pole górnicze (nazwa gospody przy drodze Bruksela – Genappe) w pobliżu granicy Bogucic i Dębu o powierzchni 316 634,477 m²; nadane 16 I 1836 przez Wyższy Urząd Górniczy w Brzegu na wniosek złożony 26 II 1835 przez ►Franciszka Wincklera, który otrzymał 61 kuksów, pozostałe 61 kuksów przydzielono ►Aleksandrowi Mieroszewskiemu i ►Albertowi von Salawie; od 1839 całość znalazła się w rękach ►Wincklerów; eksploatację górniczą prowadzono w l. 1844–1849. Obecnie na terenie tego pola znajduje się park (zob. ►Budnioka Alojzego Park).
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997; G. Grzegorek, A. Frużyński , P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017.

BELLE ALIANCE II, pole górnicze o powierzchni 12 893,696 m² pomiędzy zachodnią granicą pola ►Belle Aliance a polem ►Arthur w ►Wełnowieckim Rowie (na 400-metrowym odcinku pomiędzy szosą królewskohucką i strugą ►Wełna); nadane i zatwierdzone w 1884 przez Wyższy Urząd Górniczy we Wrocławiu w części dla ►Huberta Tiele-Wincklera.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

BENEFICJUM, dobra ziemskie plebana ►parafii św. Szczepana w Bogucicach powstałe prawdopodobnie przed 1598; do uposażenia ziemskiego należały: pole w kształcie kwadratu za ►kaplicą Nawiedzenia NPM (obok drogi do Milejowic), łąka (zob. ►Łąki) na granicy Siemianowic i Milejowic, 2 stawy (►Bezimienny, ►Starowojciechowski), łan pola ornego, las graniczący z łąkami i polami plebańskimi, role: ►Tomachowaka, ►Kędzierczyna (na granicy z Małą Dąbrówka), ►Stawiska, ►Pod Zabince, 2 ogrody, a także dziesięcina z ►Kuźnicy Boguckiej, meszne od ludności wsi Bogucice, Katowice, Załęże; do XVII w. łąki w południowej części Bogucic zajęte przez ►folwark i ►piaskownię przy ►ul. Łącznej. Na terenie beneficjum mieszkało 4 chałupników i 2 zagrodników.
B Czaplicki: Górnośląski duszpasterz ks. Leopold Markiefka (1813–1882) i jego dzieła. Lubliniec–Kokotek 2014; P. Piwowarczyk: Historia parafii i kościoła pw. św. Szczepana w Katowicach-Bogucicach. Katowice 2014.

BENIAMIN zob. szyb ►Bartosz.

BENNO, szyb ►kopalni „Katowice”, drążony w l. 1838/1839–1844); w XIX w. zakończył działalność.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

BERGER Michał (2 X 1909, Kraków – 3 VIII 1984, Chorzów), inżynier technologii ogólnej, maszynoznawstwa; prodziekan Wydziału Przemysłu Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Katowicach-Zawodziu (1949–1956), zatrudniony m.in. jako kierownik parowozowni głównej PKP w Katowicach, kierownik szkoły przy kopalni „Kleofas”, wykładowca w Śląskich Technicznych Zakładach Naukowych w Katowicach.
Księga jubileuszowa. 75 lat Uniwersytetu Ekonomicznego, red. M. Kubista-Wróbel, Katowice 2013.

BERGSTRAßE zob. ►Górna ulica

BERNADZIKOWSKI Władysław Tadeusz (1895–1979), lekarz, chirurg; od 1930 dyrektor Oddziału Chirurgicznego ►Szpitala Zakonu Bonifratrów w Bogucicach. W 1939 uczestniczył w kampanii wrześniowej; w 1943 aresztowany przez gestapo, skazany na śmierć, następnie ułaskawiony; więziony na Montelupich w Krakowie, w KL Gross-Rossen i Litomierzycach. W 1945 wrócił do szpitala w Bogucicach, w l. 1946–1964 ordynator oddziału chirurgicznego; po przejściu na emeryturę kierował przychodnią przy szpitalu nr 1.
G. Grzegorek: Bonifratrzy i ich dzieło. Dzieje konwentu i szpitala w Katowicach-Bogucicach . Katowice 2015.

BERTA, szyb kopalni „Ferdynand” (►kopalnia „Katowice”), gł. 21,8 m, głębiony pomiędzy 1824–1833.
G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017.

BIAŁA GÓRA, miejsce bitwy 8 listopada 1620 roku pomiędzy protestanckimi czeskimi oddziałami powstańczymi i cesarskimi wojskami katolickimi Habsburgów; zakończonej klęską sił powstańczych; skutkiem bitwy była zmiana przynależności państwowej Bogucic, włączonych do państwa Habsburgów.

BIBLIOTEKA LUDOWA zob. ►Niemiecka Biblioteka Parafialna

BIBLIOTEKI (do 1939), pierwotnie niemieckie; rozwój zapoczątkowała dwujęzyczna, polska i niemiecka b. parafialna na ►Probostwie przy kościele św. Szczepana Męczennika założona przez ks. Ludwika ►Skowronka; na początku XX w. zaczęły powstawać b. gminne w szkołach ludowych w Bogucicach i Zawodziu, od 1903 tworząc urzędowe Stowarzyszenie Bibliotek Boguckich dotowane przez gminę. Od 1919 b. polskie tworzone były przez działaczy ►Narodowego Stronnictwa Robotników (zob. Stanisław ►Szega), dając początek lokalnym strukturom ►Towarzystwa Czytelni Ludowych: w Bogucicach m.in. – w ►Starej Szkole i ►Domu Ludowym przy ul. Leopolda ►Markiefki (od 1936); w Zawodziu – w restauracji Pisarka i ►Domu Ludowym. Od 1924 powstawały odrębne b. szkolne – w tym nauczycielskie i dziecięce; własnymi b. dysponowały też organizacje młodzieżowe (np. ►Oddział Młodzieży Powstańczej Zawodzie)
Kronika Szkoły Podstawowej nr 14 w zbiorach MHK, „Wiadomości Administracyjne Miasta Katowic” 1929, nr 1; Sprawozdanie roczne z działalności Organizacji Młodzieży Powstańczej, Katowice 1935, „Polak” 1920, nr 60.

BIEDASZYBY, w Kolonii ►Karoliny, teren Hohenlohego, 40 szybików; 300 robotników (górników zwolnionych z kopalni „Ferdynand”; zob. kopalnia ►Katowice); praca wiązała się z dużym zagrożeniem pożarowym; roczne wydobycie – do 50 t (w tym węgla kamiennego I kat.); sprzedaż na miejscu.
APK, zesp. Dyrekcja Policji Katowice. sygn. 85.

BIEGAŃSKI Stanisław (25 I 1860, Kraków – 3 III 1913, Kraków ), ksiądz, pijar; do Bogucic przyjechał z Krakowa na zaproszenie ►ks. Ludwika Skowronka; autor broszurki ►Matka Boska łaskami słynąca w Bogucicach i krótka historya tejże parafii, kalendarzy tercjarskich na rok 1893 i 1894, prawdopodobnie pieśni Witamy ciebie Bogucka Panienko.
B. Czaplicki: Ksiądz Ludwik Skowronek (1859–1934) i jego dzieła. Katowice 2016.

BINKOWSKI Bernard (6 VII 1927, Lubliniec – 27 I 2006, Tychy), specjalista rachunkowości, pracownik naukowy (docent) ►Akademii Ekonomicznej w Katowicach, prodziekan (1974–1978) i dziekan (1978–1984) Wydziału Przemysłu, dyrektor Instytutu Organizacji Przetwarzania Danych (1984–1991), autor około 60 publikacji, wypromował trzech doktorów i czterystu magistrów. Odznaczony był m.in. Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Księga jubileuszowa. 75 lat Uniwersytetu Ekonomicznego, red. M. Kubista-Wróbel, Katowice 2013.

BIRKEN WEG zob. ►Brzozowa ulica

BIURO STUDIÓW I PROJEKTÓW PRZEMYSŁU WĘGLOWEGO w Katowicach (aktywne w branży architektonicznej), projektowało nowe kopalnie i tworzyło plany rozbudowy istniejących kompleksów górniczych. Z Biura Studiów i Projektów Górniczych w Katowicach wywodzi się obecna spółka ►Centrum Biurowe Plac Grunwaldzki, działająca w zakresie m.in. projektowania, kosztorysowania i nadzoru.

BIUROWIEC ŚLĄSKIEJ DYREKCJI OKRĘGOWEJ KOLEI PAŃSTWOWYCH, przy Alei W. Korfantego, wybudowany w 1974 roku, najnowocześniejszy wówczas budynek biurowy w Katowicach, trzyczęściowy: budynek główny wysokości 80 m oraz dwa jednopiętrowe budynki połączone przewiązką, wyburzony w 2014 roku; architekt: Jerzy Gottfried.

BKS (BOKSERSKI KLUB SPORTOWY) 29 BOGUCICE, jednosekcyjny klub, zał. w 1929 z inicjatywy Franciszka Drozdka, działał jako sekcja sportowa ►Związku Strzeleckiego w Bogucicach; członek Śląskiego Okręgowego Związku Bokserskiego. Osiągnięcia: 3 (0–0–3) medale MP.

Osiągnięcia klubu na MP w boksie

Lp.	Rok	Imię, nazwisko	Kategoria wagowa	Miejsce
1.	1932	Leon Pawlica	musza	3
2.	1932	Józef Milic	kogucia	3
3.	1933	Józef Milic	lekka	3

P. Osmólski: Leksykon boksu. Warszawa 1989; A. Steuer, J. Kocurek: Stowarzyszenia społeczne w Bogucicach. Próba systematyki i ich rozwój w latach 1843–1939. W: Parafia bogucicka. Tradycja i współczesność. Księga jubileuszowa. Red. naukowa: W. Świątkiewicz, J. Wycisło. Katowice 1994.

BLACHNICKIEGO FRANCISZKA ULICA, utworzona w 1990 roku, położona ►Na Alpach; długości 397 m, o zmiennym przebiegu, w części południowej tworzy zamknięty wielokąt; budownictwo wielkopłytowe. siedziba ►Spółdzielni „Na Alpach”; sklep spożywczy.
Ulice. Nazewnictwo w przekroju historycznym, W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 2, red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. Katowice, 2012.

BLOKATOWICE, zob. ►Bulderownia.

BOCZNICE GÓRNOŚLĄSKICH KOLEI WĄSKOTOROWYCH, sieć kolei wąskotorowych służąca głównie do transportu surowców i półproduktów między zakładami przemysłowymi; na terenie Bogucic funkcjonowały bocznice do: ►Huty Kunegunda (1856–1963), ►Huty Ferrum (data powstania nieznana – 1961), ►kopalni „Katowice” (1900–1987), szybu ►Ludwik (1900–1955).
K. Soida: Dzieje Górnośląskich Kolei Wąskotorowych. Katowice 1989.

BOGUCICE, jedna z dwóch cegielni ►kopalni „Katowice” bądź ►Wspólnoty Interesów Górniczo-Hutniczych, zlokalizowana przy ul. Nadgórników 5, zał. 1904 (powstały wówczas suszarnia i sortownia cegieł), w 1905 wyposażona w piece. Do 1950 funkcjonowała w Katowickim Zjednoczeniu Przemysłu Materiałów Budowlanych. Istniała do l. 70. XX w. Produkowała wyłącznie cegłę budowlaną; glinę pobierała z pobliskiej ►glinianki, a transport (na odległość 500 m) odbywał się kolejką wąskotorową (20 wózków). Z budynków cegielni zachowała się hala maszyn.
APK, zesp. Zjednoczenie Przemysłu Materiałów Budowlanych Katowice, sygn. 115.

BOGUCICE (wcześniej Richard, w l. 1937-1939 Ryszard), szyb ►kopalni „Katowice”, wentylacyjno-wdechowy, posadzkowy, przystosowany do dorywczego transportu materiałów i ludzi; o prostokątno-łukowatym przekroju tarczy szybowej; pierwotnie o głębokości 31,84 m, pogłębiony w 1895 do 277 m, a w l. 1900–1907 do 342 m; wieża stalowa z wieńcami żeliwnymi z parą pojedynczych kół ustawionych równolegle, w 1907 zainstalowano maszynę wyciągową firmy Maschinenbau Ansalt Bresllau; w XX w. zakończył działalność.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997; F. Cisek: 150 lat Kopalni Węgla Kamiennego „Katowice”. Katowice 1973.

BOGUCICE, Osiedle Domków Fińskich w dzielnicy Bogucice, 250 budynków oddanych do użytku VI 1948 w obecności przedstawicieli rządu (Bolesław Bierut) i władz wojewódzkich. Mieszkańcami byli górnicy, m.in. przodownicy pracy (np. ►Rudolf Fastriok).
F. Cisek: 150 lat kopalni węgla kamiennego „Katowice”. Katowice 1972.

BOGUCICE II zob. ►Kukuczki Jerzego Osiedle

BOGUCICKA ULICA (od 1903 Barbarastraβe – od nazwy ►Apteki św. Barbary, w l. 1939–1945 Bogutschützer Straße – wspólna nazwa ulic: Bogucickiej i ks. L. Markiefki), położona w ►Zawodziu, długości ok. 400 m w układzie południkowym. Była budowana przez ►gminę bogucicką, od 1891 łączyła Bogucice (►ul. L. Markiefki) z Zawodziem. Obecnie przy ulicy znajdują się: budynki ►Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (kilka wydziałów), oddział ►Poczty Polskiej, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, a także zabytkowa kamienica (pod nr 6) wybudowana w 1909 w stylu secesj. W okresie międzywojennym mieściły się przy ulicy: Fabryka Konstrukcji Żelaznych, restauracja (►Pod Ratuszem) Ryszarda Latusa, ►Szkoła Powszechna nr XIV im. Królowej Jadwigi z przedszkolem (od 1931); powstał też projekt wybudowania linii tramwajowej z Zawodzia przez Bogucice do Dąbrówki Małej, jednak nie został zrealizowany. Po II wojnie światowej przy ulicy funkcjonowały: ►Obóz Pracy, ►Dom sypialny Kopalni Węgla Kamiennego Katowice, siedziby: Miejskiego Przedsiębiorstwa Robót Drogowych, Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Robót Wodociągowych i Kanalizacyjnych, Okręgowego Zjednoczenia Wytwórców Materiałów Budowlanych, ►Towarzystwa Ogródków Działkowych, Śląskiego Związku Tenisa Stołowego. Do końca l. 60. XX w. przetrwały ►hałdy kopalni Katowice. Znani mieszkańcy, m.in.: ►Leopold Wieczorek, policjant Roman Szafranek, ►Władysław Majowski, rzeźnik Herman Chrószcz, mistrz kominiarski Franciszek Schabe, ►Juliusz Andermann, Stanisław Parczyk.
AUM Katowice, zesp. 1, sygn. 102–106; APK, zesp. Kopalnia Katowice, sygn. 60; APK, zesp. Gmina Bogucice, sygn 1; MHK, Kronika Szkoły Podstawowej nr 14 w Bogucicach; Dzieje Bogucic w kronice szkoły 1865–1975. Red. Z. Nowak. Tłum. tekstów niemieckich i przypisy R. Borowy. Katowice 2016; Śląska księga adresowa: informator gospodarczy na rok 1958, Katowice 1958; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935.

„BOGUCKA RODZINA”, czasopismo parafialne, początkowo nosiło tytuł „Bogucka Pani”, a następnie „Bogucka Rodzina”; pierwszy numer ukazał się 29 listopada 1992 roku; miesięcznik w formacie A4, objętości 12–16 stron, zawierający informacje dotyczące życia parafii i dzielnicy, ogłoszenia parafialne, rozmowy z księżmi i parafianami, rozważania biblijne, artykuły o tematyce liturgicznej, moralnej, o historii Kościoła itp.; w redagowanie włączali się także parafianie; od 1998 roku tygodnik, ze zmienioną szatą graficzną, w formacie A5, 8 stron. z ogłoszeniami parafialnymi, informacjami na temat życia parafii oraz rozważaniami duszpasterskimi; autorzy tekstów: ks. Mirosław Godziek, ks. Mariusz Nitka, ks. Stefan Stebel, ks. Grzegorz Węglorz, ks. Dariusz Jędrzejski, Aneta Stejzygier, Anna Łukaszek, Aleksandra Białas, Maciej Wolny, ks. Paweł Łazarski.
https://silesia.edu.pl/index.php/Parafia_w._Szczepana_w_Bogucicach#Gazetka_parafialna

BOGUT, legendarny chłop, domniemany pierwszy mieszkaniec Bogucic, jego ziemia miała dać początek późniejszej osadzie. O Bogucie pisano w prasie katowickiej w okresie przygotowań do obchodów tysiąclecia państwa polskiego w artykułach przywracających Katowicom ich historię (tylko w aspekcie świeckim, z pominięciem chrześcijańskiego – nawiązującego do treści znaku napieczętnego gminy bogucickiej).
„Dziennik Zachodni – Wieczór” 1961, nr 12.

BOGUTSCHÜTZ SÜD, nazwa gminy nadana w 1919 ze względów pocztowych (listy adresowane na Zawodzie-Bogucice trafiały do Zawodzia Wielkopolskiego); w 1920 frakcja polska domagała się przywrócenia staropolskiej nazwy Zawodzie.
„Gazeta Robotnicza” 1920, nr 4.

BOGUTSCHÜTZER STRASSE zob. ►Markiefki Leopolda ulica

BOGUTZKY Adam zob. ►Adam z Mysłowic.

BOHATERÓW MONTE CASSINO ULICA (Kronprinz Straße, Józefa Hallera, Freiherr von Richthofen Straße, Dawida), położona w Zawodziu, po południowej stronie ►ul. 1 Maja; dł. 1580 m, układ południkowy; w okresie feudalnym do pocz. XX w. była tam ►łąka farna i mostek na Rawie, gdzie pobierano ►myto. Pierwsze wzmianki pochodzą z 1890. Przy ulicy funkcjonowały: piekarnia Alberta (Wojciecha) Kopschanii, pralnia Stanisława Kłaka, sklep Elżbiety Buhl; właścicielami domów przed 1922 byli: Bank Ludowy, Jan Baranek, Leopold Boguschowski, Anton Broda, Walenty Kroll, Constantine Piegza, Pilarski, Paulina Schmattolla, Isidor Sowa, Julius Wolny, w l. 1922–1939 Ludwik Boguszowski, Piotr Broda, Julian Cieślik, Jakub Cygan, Paweł Czerwiński, Waleria Dworaczek, ►Giesche SA, ►Katowicka Spółka Akcyjna, Józef Lipp, Teofil Nawa, Leopold Papoń, Polskie Koleje Państwowe, Józef Roncoszek, Maria Spyra, Woźnica, Jan Ziółkowski; w końcu l. 70. XX w. powstało ►Osiedle Dawida, ulokowano też zajezdnię Państwowej Komunikacji Samochodowej.
AUM Katowice, zesp. 2, sygn. 69–84; zesp. 5, sygn. 582–584.

BOJÓWKA, pierwotna nazwa ►Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska na terenie ►Huty Ferrum, utworzona w 1919.
Kronika Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Zawodziu. T. 2. Zbiory Specjalne Biblioteki Śląskiej, sygn. R.2153 III.

BONIFRATRZY (Dobrzy Bracia, Zakon Szpitalny św. Jana Bożego), zgromadzenie zakonne założone w 1540 przez Jana Bożego; w 1714 powstała placówka we Wrocławiu, skąd przybyli do Bogucic, gdzie sprowadził ich ►ks. Leopold Markiefka, by prowadzili szpital p.w. Świętych Aniołów Stróżów, otwarty 6 IX 1874. Bracia zamieszkali na na II pietrze 3-kondygnacyjnego gmachu, w którym mieścił się szpital. Przy obiekcie powstała od strony północnej kaplica. W 1878 w Bogucicach przebywało 10 zakonników, w 1899 – 17, w 1903 – 22, w 1909 – 24. Podjęli prace: duszpasterską (►kaplica p.w. Świętych Aniołów Stróżów, ►klasztor bonifratrów), w ►Szpitalu Zakonu Bonifratrów i w ►Aptece Bonifratrów (ziołolecznictwo), charytatywną (dożywianie miejscowej biedoty, bezrobotnych); uczestniczyli w akcjach ratunkowych, np. 13 XII 1881 po eksplozji materiałów wybuchowych w restauracji Parczyka. Od 1922 ich placówkę włączono do prowincji polskiej oo. bonifratrów w Krakowie. W 1939 zakonnicy zostali wysiedleni, a szpital przejęli Niemcy (w kaplicy urządzili magazyn). W 1945 w dzierżawionych przez miasto budynkach uruchomiono Szpital Miejski nr 1. Po odzyskaniu placówki bonifratrzy wznowili jej prowadzenie zgodnie z regułą zakonną 1 IV 2009. Przeorzy: Petrus Woiwode (1871–1874), ►Melchior Fölkel (1874–1891), ►Sebastian Fridrich (1891–1890), Kosma Langer (1890–1893), Fabian Deska (1895–1911), Salomon Wunder (1911–1922), Michał Pańta (1922–1925), Błażej Szaforz (1925–1931), Eugeniusz Maduzia (1931–1937), Franciszek Wycisk (1937–1939), Makary Stefaniak (1946–1957), Paulin Zaręba (1957–1974), Walerian Magiera (1971–1974), Konstanty Kozak (1974–1975, 1980–1983), January Wodzyński (1975–1980), Marian Twardowski (1993–1984), Alojzy Witkowski (1984–1990), Henryk Molenda (1990–1993), Dominik Bednarczyk (1993–1995), Hieronim Chmielewski (1995–1998), Maksymilian Łobozek (2998–2006), Piotr Terma (2006–2007), Michał Zięba (20007–2009), Eugeniusz Kret (2009–2010), Krzysztof Fronczak (2010–2012), Franciszek Salezy Chmiel (2012–2014), Anzelm Skiba (2014 – nadal).
G. Grzegorek: 140. rocznica powstania Szpitala Zakonu Bonifratrów pw. Aniołów Stróżów w Katowicach-Bogucicach. Katowice 2014.

BOŃCZYKA Norberta ULICA (Häuserstraße, Konstantego Damrota), położona w Zawodziu, dł. 130 m, układ południkowy; pierwsze wzmianki pochodzą z 1900; przy ulicy funkcjonowała kuźnia W. Solisza (po 1945 Jakuba Szewczenko); właścicielami domów przed I wojną światową byli: Robert Gembica, Peter Jurscha, Jozsef Kühn, w okresie międzywojennym: Ludwik Kolon, Wojciech Latkowski, Jan Schitko, Wojciech Solisz, Franciszek Teda, Józef Tyla.
AUM Katowice, zesp. 1, sygn. 107–108.

BOROMEUSZKI, Kongregacja Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza, żeńskie zgromadzenie zakonne na prawie papieskim założone w 1652 przez Emanuela Chauvenela z woli Josepha Chauvanel; pierwsza placówka na ziemiach polskich powstała w Nysie w XIX w., skąd 3 siostry przybyły do Bogucic. W l 1858–1878 prowadziły koedukacyjny ►Sierociniec; w 1859 otworzyły ►Wyższą Szkołę dla Dziewcząt z pensjonatem; usunięte z Bogucic w okresie kulturkampfu.
J. Myszor: Parafia p.w. św. Szczepana w Bogucicach w XIX i na początku XX w. W: Parafia bogucicka. Tradycja i współczesność. Księga jubileuszowa. Red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło. Katowice 2000.

BOROWY Robert (8 X 1931, Katowice – 18 III 2012, Katowice), górnik, sztygar i pracownik dozoru ►kopalni „Katowice – Kleofas”; historyk nieprofesjonalny; autor monografii poświęconej kopalni „Kleofas” i tłumacz kroniki ►Szkoły Podstawowej nr 12 w Bogucicach. Pochowany na ►cmentarzu w Bogucicach.
http://nekrologi.wyborcza.pl/0,11,,151413,Robert-Borowy-nekrolog.html.

BORYS Klemens (20 XI 1874, Wesoła, pow. pszczyński – 1928), górnik kopalni „Ferdynand” (zob. ►kopalnia „Katowice”); działacz ►Polskiej Partii Socjalistycznej i ►Centralnego Związku Zawodowego Górników; w 1919 brał udział w przygotowaniu do I powstania śląskiego – został zmuszony do przejścia granicy i osiedlenia się w Sosnowcu; w III powstaniu śląskim działał w Wydziale Wojskowym Naczelnej Władzy; ławnik ►gminy boguckiej; poseł do Sejmu Śląskiego I kadencji; do 1922 mieszkaniec Bogucic, potem wyprowadził się do Katowic.
A.Targ: Sylwetki zasłużonych. [W:] Kalendarz TRZZ na rok 1969. Katowice 1968.

BOŻA MĘKA, krzyż cmentarny przy ul. ►Leopolda, postawiony został w roku 1881 przy głównej alei ►cmentarza parafialnego, na podstawie dwuczłonowej; z masywnym blokiem z fazowanymi górnymi krawędziami od spodu; górna część podstawy posiada na wszystkich ścianach płyciny, których górne narożniki zdobione są ostrymi trójliściami. Cokół oddzielono od podstawy płytą o wklęsłym profilu, w każdej z czterech stron cokołu umieszczono ostrołukowo zwieńczone płyciny. W przedniej ścianie cokołu znajduje się głęboka, ale niewielka wnęka o ostrołukowym zwieńczeniu, pod wnęką wyryto koślawym pismem inskrypcję. Poniżej, na krawędzi cokołu, widać datę: 1881. Słabo widoczna inskrypcja umieszczona jest również na tylnej ścianie cokołu. Gzyms nad cokołem ma formę profilowanego, łamanego daszka, ze zniszczonymi kwiatonami na szczytach. Stopka krzyża ma kształt sześciobocznej wieży o gotyckich kształtach, nakrytej stromym, wieżowym daszkiem. Na bokach wieży-stopki znajdują się wysokie, ostrołukowo zwieńczone blendy. Krzyż jest stosunkowo nieduży, z silnie fazowanymi belkami i ostrogami, jego ramiona zakończone są ostrosłupowo. Figura Chrystusa także jest niewielka, z klasycznie ułożonymi palcami dłoni, nad Ukrzyżowanym znajduje się mały, lekko falowany metalowy kartusz.
https://odtur.pl/atrakcje/katowice-krzyz-boza-meka-ul-leopolda-w-katowicach-48705.html

BOŻE NARODZENIE (pierwotnie Christnacht Schacht), szyb ►kopalni „Katowice”, zaplanowany jako jeden z szybów projektowanej w 1913 nowej ►kopalni „Kattowitz”, umiejscowiony na wschód od ►ul. I. Paderewskiego; w 1913 miał głębokość 750 m, w 1914 pogłębiony do 1200 m; w 1925 zasypany; dał nazwę usytuowanej w pobliżu ►kolonii Boże Narodzenie.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

BRACI STAWOWYCH ULICA, w Zawodziu, Bahnstraße, (1906), Stawowychstraße (1920), Max Waldaustr. (1940–1945), długości 430 m, o przebiegu od pn.-wsch. do pd.-zach., na pd. przebieg równoleżnikowy; bloki mieszkalne, brukowane chodniki, zieleńce, place zabaw; w okresie międzywojennym domy były własnością ►Huty „Ferrum”.
Ulice. Nazewnictwo w przekroju historycznym, W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 2, red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. Katowice, 2012; Księga adresowa miasta wielkich Katowic 1935/36.

BRACIA GĘBARSCY, lokal gastronomiczny w osiedlu ►Paderewskiego, przy ul. ►Paderewskiego 65, powstał z myślą o młodzieży, rodzaj pubu; sala wyposażona była w stoły bilardowe, pianino, perkusję; serwowano: piwo, pizzę, hamburgery, kanapki, surówki; obecnie w tym miejscu znajduje się restauracja chińska „Szanghaj”.
Katowice. Informator, Katowice 1993.

BRACTWO MATKI BOSKIEJ BOLESNEJ (Maria Trost Bruderschaft), wyrosło na prężnym od 1891 w ►parafii p.w. św. Szczepana Męczennika w Bogucicach kulcie Matki Boskiej Bolesnej (zob. ►Kult maryjny); wzmiankowane w 1944.
J. Górecki: Sanktuarium Bogucickie w tradycji pielgrzymkowej Górnego Śląska. W: Parafia bogucicka. Tradycja i współczesność. Księga jubileuszowa. Red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło. Katowice 2000.

BRACTWO MIŁOSIERDZIA BOŻEGO w ►parafii p.w. św. Szczepana w Bogucicach, założone w 1997; liczy 40 członków; opiekę nad bractwem sprawuje ks. Marcin Syzdek.
http://www.bogucice.katowice.opokka.org.pl.

BRACTWO NAJŚWIĘTSZEGO SERCA PANA JEZUSA, [w najwcześniejszej fazie rozwoju Najsłodszego], jedna z najstarszych organizacji parafialnych, dewocyjna – szerząca kult NSPJ. Przy ►parafii p.w. św. Szczepana w Bogucicach założona 18 VI 1855, w 1893 liczyła 400, a w 1935 50 członków, przejawem kultu było m.in. powstanie ►kaplicy NSPJ na ►cmentarzu parafialnym w Bogucicach. Przy ►parafii Opatrzności Bożej w Zawodziu powstała w 1934, w 1935 skupiała 105 członków. Liczne pieśni i modlitwy dla tej struktury zostały zawarte w ►Drodze do Nieba.
J. Kocurek, A. Steuer: Stowarzyszenia społeczne w Bogucicach w latach 1848–1939 oraz Parafia p.w. św. Szczepana w Bogucicach w XIX i na początku XX w. W: Parafia bogucicka – tradycja i współczesność. Księga jubileuszowa. Red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło. Katowice 2000; B. Czaplicki: Ksiądz Ludwik Skowronek (1859–1934) i jego dzieła. Katowice 2016; „Rocznik Diecezji Śląskiej (Katowickiej) 1936”. Katowice 1936.

BRACTWO NIEPOKALANEGO POCZĘCIA MARYI PANNY, założone w 1843; było pierwszym bractwem przy ►parafii p.w. św. Szczepana w Bogucicach, miało na celu szerzenie – silnego już w Bogucicach – kultu Niepokalanie Poczętej. Powstało z inspiracji Zgromadzenia Księży Marianów z Krakowa.
J. Kocurek, A. Steuer: Stowarzyszenia społeczne w Bogucicach w latach 1848–1939 oraz Parafia p.w. św. Szczepana w Bogucicach w XIX i na początku XX w. W: Parafia bogucicka. Tradycja i współczesność. Księga jubileuszowa. Red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło. Katowice 2000.

BRACTWO POCIESZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY, przy ►parafii p.w. św. Szczepana w Bogucicach – pierwsze wzmianki pochodzą z pocz. II poł. XIX w., do powstania przyczyniła się działalność duszpasterska ►ks. Leopolda Markiefki, odprawiano specjalne nabożeństwa (w niedzielę po nieszporach) za żywych lub zmarłych członków bractwa w asyście palących świece członków ►Żywego Różańca, po 1918 uległo uśpieniu, ożywiło działalność w 1935, skupiając 265 osób; w ►parafii Opatrzności Bożej w Zawodziu w 1933 liczyło 40, a w 1935 – 65 członków.
APK, zesp. Zarząd Miejski Katowice, sygn. 15; E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011; B. Czaplicki: Górnośląski duszpasterz ks. Leopold Markiefka (1813–1882) i jego dzieła. Lubliniec–Kokotek 2014; B. Czaplicki: Ksiądz Ludwik Skowronek (1859–1934) i jego dzieła. Katowice 2016; „Rocznik Diecezji Śląskiej (Katowickiej)” 1936. Katowice 1936.

BRACTWO RÓŻAŃCOWE zob. ►Żywy Różaniec w ►parafii św. Szczepana w Bogucicach.

BRACTWO św. RAFAŁA, jedno ze starszych towarzystw kościelnych w ►parafii św. Szczepana w Bogucicach. Wzmianka o bractwie znajduje się w ogłoszeniach parafialnych z 1878, brak jednak danych dotyczących liczebności, składu zarządu i działalności organizacji.
B Czaplicki: Górnośląski duszpasterz ks. Leopold Markiefka (1813–1882) i jego dzieła. Lubliniec–Kokotek 2014.

BRACTWO św. RÓŻAŃCA, dewocyjne, propagowało kult Maryjny; w ►parafii św. Szczepana Męczennika w Bogucicach zał. 11 XI 1849 przez ►ks. Leopolda Markiefkę; w 1935 liczyło 1430 członków; w 1948 skupiało 25 róż (1 róża = 375 członków), a przewodniczącym był ►ks. Józef Brzenska (proboszcz parafii w l. 1946–1951); w ►parafii Opatrzności Bożej w Zawodziu zał. 1930; w 1933 skupiało 19 róż męskich i 68 żeńskich, a w 1935 – 1120 członków.
APK, zesp. Zarząd Miejski Katowice, sygn. 15; E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011; „Rocznik Diecezji Śląskiej (Katowickiej)”. Katowice 1936.

BRACTWO TRZEŹWOŚCI zob. ►Towarzystwo Trzeźwości

BRATNIA POMOC, organizacja samopomocy studenckiej, założona w październiku 1945 roku przy Wyższej Szkole Ekonomicznej  (dziś: ►Uniwersytet Ekonomiczny) z inicjatywy Alojzego ►Melicha i Wilhelma Fryca; nawiązywała do wzorców przedwojennych; zajmowała się pomocą naukową, rozdziałem paczek UNRRA, akcją wczasową, prowadziła koło samokształceniowe i stołówkę; od 1948 roku w B.P. zaznaczyły się wpływy młodzieżowej organizacji ►WICI, w 1950 roku została rozwiązana, a jej prerogatywy przejął ►Związek Studentów Polskich.
A. Sulik: Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach 1937–1987, t. 1. Katowice 1987.

BREGUŁA Wilhelm (9 I 1909, Siemianowice – 20 III 2000, Siemianowice [?]), gimnastyk sportowy, skoczek do wody, zawodnik: TG „Sokół” Siemianowice (1922–1931), Towarzystwa Pływackiego „1905” Siemianowice (1926–1931), ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Bogucice (1933–1939), Towarzystwa Pływackiego „23” Giszowiec-Nikiszowiec (1931–1939). W l. 1934–1938 występował jako reprezentant Polski, m.in. w 1934 na ME w gimnastyce sportowej. Osiągnięcia: 14 (3–6–5) medali MP (1935–1938) w gimnastyce sportowej: 1 m. poręcze (1935), drążek (1936, 1938); 2 m. wielobój (1935–1936), drążek (1935), ćwiczenia na kółkach (1936), skok przez konia (1935, 1937), 3 m. drążek (1937), kółka (1938), poręcze (1938), skok przez konia (1938), wielobój (1938) i 4 (1–2–1) medale MP (1932–1936) w skokach do wody z trampoliny: 1 m. (1933), 2 m. (1932, 1935), 3 m. (1936). Po II wojnie światowej trener gimnastyki sportowej. Pochowany na cmentarzu w dzielnicy Nowy Świat w Siemianowicach.
F. Kost: Srebrna księga „Sokoła” w Bogucicach. [b.m.w.] 1936; Inskrypcja nagrobkowa na cmentarzu w dzielnicy Nowy Świat w Siemianowicach.

BREITESTRAßE ►zob. Szeroka ulica

BREITERSTRAßE, zob. ►Szeroka Ulica.

BREITKOPF Eugeniusz (9 XII 1950, Nowy Bytom – 4 XI 2015, Zawodzie), ksiądz. W 1969 rozpoczął studia w Wyższym Śląskim Seminarium Duchownym w Krakowie. Był wikarym w parafiach: św. Apostołów Piotra i Pawła w Świętochłowicach (do 1978), św. Maksymiliana Kolbe w Bielsku-Białej-Aleksandrowicach (do 1982), św. Józefa w Chorzowie (do 1985) oraz ►Opatrzności Bożej w Zawodziu (do 1988), a także administratorem, a od X 1988 proboszczem tej parafii. W 1. 1989–1994 pełnił obowiązki wicedziekana dekanatu Katowice Centrum; od VIII 1994 diecezjalnego duszpasterza pracowników wodociągów, kanalizacji i ochrony środowiska; od 1996 krajowego duszpasterza pracowników wodociągów, kanalizacji, gospodarki komunalnej i ochrony środowiska. Funkcje te pełnił do VII 2005. Zainicjował wydanie dwóch monografii dzielnicy i parafii, będąc też ich współautorem; organizował koncerty organowe. Pochowany na ►cmentarzu parafialnym w Bogucicach.
E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011.

BRENNSPIRYTUS-VERTRIEBSTELLE zob. ►Wawel

BROCHMANA KURTA TARTAKI zob. ►Tartaki Kurta Brochmana

BRODA Franciszek (4 VI 1898, Bogucice – po 1947), górnik ślusarz, działacz niepodległościowy, członek ►POW GŚL (1919), uczestnik II i III ►powstania śląskiego (kompania bogucicka, oddział szturmowy marynarzy kpt. Roberta Oszka, uczestnik bitwy pod górą św. Anny).
APK, zesp. ZBOWiD Zarząd Okręgowy Katowice, sygn. 564.

BRODA Ignacy (28 VII 1901, Bogucice – po 1975), powstaniec śląski, działacz narodowy, członek ►Towarzystwa Śpiewaczego „Lira”, ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, od 1918 w Związku Wojackim, od 1919 w ►POW GŚl. Brał udział w I ►powstaniu śląskim (w walkach na drodze do Dąbrówki Małej), internowany w Zawierciu. Od 1920 działał w Bogucicach: członek fikcyjnego Towarzystwa Krajoznawczego, działacz plebiscytowy (ochrona wieców plebiscytowych) i niepodległościowy, uczestnik ataku na koszary Sicherheistswehry; w III ►powstaniu śląskim jako saper w IV kompanii II baonu ►3. pułku powstańczego uczestniczył w walkach na linii Zalesie – Lichynia); działacz ►Związku Powstańców Śląskich; w okresie okupacji hitlerowskiej ukrywał się w Niwce.
Kronika Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Zawodziu, t. 2.

BRODA Ludwik (22 VIII 1891, Zawodzie – 21 I 1964, Katowice), kupiec, współwłaściciel Fabryki Wyrobów Cukierniczych ►Florida; urzędowy rzeczoznawca Izby Handlowej do handlu towarami kolonialnymi; powstaniec śląski; działacz, członek zarządu ►Związku Byłych Powstańców (1922), prezes sanacyjnego ►Narodowo Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy w Zawodziu; członek sądu koleżeńskiego ►Związku Weteranów Powstań Śląskich (1949). Mieszkał przy ul. Krakowskiej (zob. ►ul. 1 Maja) na Zawodziu.
Kronika Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Zawodziu, t. 2; Zbiory Specjalne Biblioteki Śląskiej, sygn. R.2153 III; „Gazeta Urzędowa Województwa Śląskiego” 1927, nr 4, 1937, nr 16; Księga adresowa przemysłu handlu i rzemiosła zachodniej Polski (Wielkopolski, Pomorza, Śląska i w.m. Gdańska). Poznań 1925[?]; „Polska Zachodnia” 1936, nr 314; Inskrypcja nagrobkowa na cmentarzu parafialnym w Bogucicach.

BRODA I TOMECKI zob. ►Józef Broda

BRODA Piotr (24 IX 1893, Bogucice – po 1947), rzeźnik, działacz niepodległościowy, radny miejski; właściciel zakładu rzemieślniczego.
APK, zesp. Miasto Katowice, sygn. 150; Kalendarzyk Narodowej Organizacji Kobiet na rok 1932. [b.m.ir.w.]

BRONDER Juliusz (7 XII 1833 – 3 VI 1888, Bogucice), ksiądz; wyświęcony 30 VI 1857; proboszcz ►parafii św. Szczepana w Bogucicach w l. 1882–1888; uporządkował sprawy finansowe parafii, rozpoczął przygotowania do budowy nowego kościoła św. Szczepana w Bogucicach.
B. Czaplicki: Ksiądz Ludwik Skowronek (1859–1934) i jego dzieła. Katowice 2016.

BRUNO SCHACHT zob. szyb ►Brunon.

BRUNON (pierwotnie Bruno Schacht), szyb ►kopalni „Katowice” o głębokości 46,46 m przy pokładzie Georginia; w l. 1849–1953 pracowała tam maszyna parowa o mocy 4 KM (druga tego typu maszyna zainstalowana na kopalni).
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997

BRWINÓW (Brynów), wieś, wzmiankowana w XV w. jako pusta; w poł. XVII w. odbudowana jako osada chałupnicza. Leżała w granicach ►parafii św. Szczepana w Bogucicach; proboszcz bogucicki od 1634 z gruntów Brwinowa pobierał dziesięcinę snopową (zob. ►Jadwiga Kamińska) z pszenicy, żyta, owsa, jęczmienia, tatarki, grochu i prosa, a od 1660 z nowych pól Brwinowa 2/3 dziesięciny biskupa krakowskiego. W 1862 wieś wraz z Katowicami została odłączona od parafii bogucickiej.
P. Piwowarczyk: Historia parafii i kościoła p.w. św. Szczepana w Katowicach-Bogucicach. Katowice 2014.

BRYNÓW zob. ►Brwinów

BRZOZOWA ULICA (w l. 1939–1945 Birken Weg), położona na pograniczu ►Koszutki i Bogucic na terenach należących do koncernu ►Hohenlohe i ►Katowickiej Spółki Akcyjnej dla Górnictwa i Hutnictwa; w l. 1936–1939 powstał zespół willowy (zob. ►Kolonia Urzędnicza) wzniesiony w stylu funkcjonalizmu; w okresie okupacji działalność prowadziły niemieckie pracownie architektoniczne: Kattowitzer Wohnungsbaugesellschaft i Oberschlesische Bauunternehmung (duże budynki nawiązujące do architektury niemieckiej Neue Heimat). W 1944 niektórzy mieszkańcy podejmowali próby zakładania ►ogródków działkowych, a w l. 1945–1946 ►hodowli w budynkach gospodarczych ►trzody chlewnej i ►drobiu. W l. 1958–1969 mieściła się Szkoła Rzemiosł Budowlanych (zob. ►Szkolnictwo zawodowe w Bogucicach). Obecnie przy ulicy znajdują się m.in.: przychodnia Unii Brackiej, Klinika Chirurgiczna prof. Zbigniewa Mazana, apteka, siedziby Śląskiego Związku Hodowców Drobiu i Drobnego Inwentarza, Śląskiego Stowarzyszenie Graczy Ultimate, Firmy Ochroniarskiej „Era”, wspólnot mieszkaniowych, Śląsko-Dąbrowskiego Towarzystwa Gospodarczo-Samorządowego, firma Infraprojekt i Zakłady Ciepłownicze.

BUDYNEK GOSPODARCZY, usytuowany na ►placu przykościelnym, zbudowany z kamienia i cegły, składa się z 2 przylegających do siebie brył o kształcie prostokątów (7,7 x 18,7 m i 14,8 x 7,7 m). Przebudowany w 1968 i 1974/1975, dostosowany do celów katechetycznych – na parterze mieszczą się 3 kaplice katechetyczne, a na poddaszu ochronka.

BUGDOLOW zob. ►Bugdołow

BUGDOŁOW (Bugdolow), miejscowa nazwa topograficzna; teren w pobliżu ►kościoła parafialnego p.w. św. Szczepana; funkcjonowała tam restauracja Mądrego (miejsce zebrań organizacyjnych).
„Górnoślązak” 1910, nr 1.

BUKIETYŃSKA Pola (Apolonia) (15 I 1917, Oświęcim – 24 V 1981, Katowice), śpiewaczka. Studia muzyczne ukończyła w Czechosłowacji. Od sezonu 1949/1950 była solistką Opery Śląskiej w Bytomiu. W swym repertuarze miała m.in następujące partie sopranowe: Micaela (Carmen Bizeta), Mimi (Cyganeria Pucciniego), Małgorzata (Faust Gounoda), Marzenka (Sprzedana narzeczona Smetany), Blonda (Uprowadzenie z Seraju Mozarta). W 1973 obchodziła jubileusz 25-lecia pracy artystycznej. Z końcem sezonu 1973/1974 ustąpiła ze sceny. Mieszkała na Koszutce.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, Organizacyjno-Prawny, sygn. 3403; https://www.encyklopediateatru.pl/osoby/5081/pola-bukietynska

BULDEROWNIA (BLOKatowice), obiekt sportowy na terenie Bogucic przy ulicy Karoliny 18. jedyny w regionie, wyposażony w ściany wspinaczkowe o powierzchni ponad 800 m kw., z urządzeniami treningowymi, szatniami, prysznicami i barem.
https://silesia24.pl/scianka-wspinaczkowa-slask-2023

BULWARY RAWY, ciągi piesze wzdłuż rzeki ►Rawy, budowane w latach 80. XX w.; od nich pochodzi nazwa osiedla ►Bulwary Rawy.

BULWARY RAWY, osiedle, w Katowicach-Zawodziu w rejonie ulic: Karola ►Marcinkowskiego, ►Braci Stawowych, ►Bohaterów Monte Cassino, ►1 (Pierwszego) Maja i ►Saint Etienne. Nazwa osiedla nawiązuje do realizowanych w latach 80. XX wieku ciągów pieszych wzdłuż rzeki ►Rawy. Osiedle powstawało etapami od 1999 roku, inwestorem było Katowickie Towarzystwo Budownictwa Społecznego. W pierwszym etapie (1999–2001) powstało sześć budynków przy ul. Saint Etienne 2–7a, 4- i 6-kondygnacyjnych, razem 205 mieszkań; dwukondygnacyjny i wolnostojący parking samochodowy dla 145 pojazdów, przyłącza wodno-kanalizacyjne, cieplne i elektryczne, a także zrealizowano prace nad zagospodarowaniem terenu; łączna powierzchnia użytkowa wynosi 10.146,70 m kw. Etap ten otrzymał wyróżnienie w konkursie Architektura Roku 2001. W drugim etapie (2002–2004) powstał budynek o powierzchni użytkowej 8104,5 m kw. w kształcie podkowy (autor projektu: Jan Pallado), z placem zabaw i ogródkami dla mieszkańców parteru. Obiekt ten zdobył pierwsze miejsce w konkursie Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa Budowa roku 2003. Trzeci etap (2005–2007) to trzy budynki ze 198 mieszkaniami przy ulicy K. Marcinkowskiego 2, 4, i 6; w każdym z nich wybudowano po jednym mieszkaniu dla osób z dysfunkcją ruchu. Czwarty etap polegał na adaptacji budynku biurowego przy ulicy 1 Maja 95–97. W latach 2006–2007 został zaadaptowany na obiekt mieszkalny wielorodzinny, nadbudowano go i przystosowano dla osób niepełnoprawnych (łącznie znajduje się w nim 29 mieszkań). W drugim zadaniu IV etapu, realizowanym w latach 2009–2011, oddano do użytku kolejny budynek ze 177 mieszkaniami. Powstał wówczas kwartał miejski uzupełniający istniejącą wcześniej zabudowę, a na wewnętrznym dziedzińcu powstał duży plac zabaw dla dzieci. Ostatnim dotąd powstałym obiektem (2019–2020) jest dwuklatkowy budynek przy ulicy ►Szerokiej, zaprojektowany na podstawie koncepcji Jana Pallado, w pobliżu którego znajduje się ►Miejskie Przedszkole nr 19 oraz ►Szkoła Podstawowa nr 31 im. Henryka Sienkiewicza. Obie placówki wchodzą w skład Zespołu Szkolno-Przedszkolnego nr 6 w Katowicach (ul. K. Marcinkowskiego 17). Przy ulicy 1 Maja znajduje się ►Ośrodek Sportowy Słowian.
W osiedlu zatrzymują się autobusy i tramwaje publicznego transportu zbiorowego, realizowanego na zlecenie ZTM. Przy ulicy 1 Maja znajduje się przystanek Zawodzie Ośrodek Sportowy, zaś przy ulicy Bohaterów Monte Cassino przystanek Zawodzie Bohaterów Monte Cassino. Zapewniają one połączenie z pozostałymi dzielnicami Katowic i niektórymi ościennymi miastami. Wierni rzymskokatoliccy z Bulwarów Rawy przynależą do ►parafii Opatrzności Bożej.

BUNSCH Adam (20 XII 1896, Kraków – 15 V 1969, Kraków); artysta malarz; studiował w Wiedniu i krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Józefa Mehoffera, po studiach uczył w Państwowej Szkole Przemysłowej w Krakowie. Uprawiał głównie drzeworyt barwny, inspirowany drzeworytem japońskim, najchętniej przedstawiał zwierzęta i kwiaty, rzadziej podejmował tematykę pejzażową. Na Śląsku do najważniejszych jego dokonań należą witraże w kościele Mariackim w Katowicach oraz polichromia ►Burza na morzu w prezbiterium ►kościoła pw. Opatrzności Bożej w Zawodziu, którą namalował w latach 1953–1954. Wykonał witraże dla starego kościoła na terenie ►parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, które potem zostały włączone do witraża nowego kościoła. Podczas okupacji wykonał witraże w kościele pw. Matki Boskiej Częstochowskiej i Świętego Kazimierza w Londynie, gdzie skupiała się polska emigracja. Inne projekty i realizacje w kościołach: NMP Wspomożenia Wiernych w Czechowicach-Dziedzicach, Narodzenia NMP w Lipniku, św. Augustyna w Lipinach, Trójcy Przenajświętszej w Szarleju, Wniebowzięcia NMP w Bytomiu, Matki Boskiej Fatimskiej w Wesołej, Wniebowzięcia NMP w Katowicach, św. Andrzeja Boboli w Wirku.
https://silesia.edu.pl/index.php/Bunsch_Adam

BUROWIECKA ULICA (ok. 1901 Feldstraße, w l. 1920–1925 Polna, w l. 1925–1939 i od 1945 obecna nazwa, w l. 1939–1945 Hildebrandstraße), droga na ►Burowiec wytyczona na polu ►Pffarfeld, łącząca ►Zawodzie i Bogucice; pierwotnie bez zabudowań, ok. 1882 powstało 6 budynków, których właścicielami byli m.in. Albert Poloczek, Hruszka, Wróbel; na przełomie l. 70.–80. XX w. przecinała linie kolejowe (zob. ►Drajok). Obecnie przy ulicy znajdują się m.in.: Stacja Elektroenergetyczna i rondo Ofiar Miednoje (2013).
AUM, zesp. 1, sygn. 172–173; https://www.orsip.pl/uslugi/archiwum-panstwowe.

BÜLOW, szyb kopalni „Waterloo” znajdujący się w granicach ►Koszutki; w czerwcu 1885 osiągnął głębokość 180 m, a wydobycie węgla kamiennego na tym poziomie rozpoczęto w 1890 roku. W skład zespołu zabudowy szybu weszły: kotłownia, kuźnia, bocznica kolejowa, sortownia, magazyny, cechowania i prochownia. Uszkodzenie szybu 8 maja 1897 doprowadziło do wydania dwanaście dni później przez Okręgowy Urząd Górniczy Katowice-Północ decyzji o wstrzymaniu wydobycia. Szyb zasypany został w maju 1906 roku, a w jego miejscu, w rejonie ulic Jana Nepomucena ►Stęślickiego i Kazimiery ►Iłłakowiczówny, w latach 50. XX w. powstały garaże.
A. Frużyński, G. Grzegorek, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017.

BYTOMSKI DEKANAT, nadrzędna instancja kościelna dla trzydziestu trzech parafii, w tym bogucickiej; odnotowany w dokumentach już w XIV w., należał do diecezji krakowskiej, a wraz z nią do metropolii gnieźnieńskiej; w 1821 roku razem z dekanatem pszczyńskim został z niej wyłączony i przyłączony do wrocławskiej, podporządkowany bezpośrednio Stolicy Apostolskiej; w 1907 uległ podziałowi na cztery dekanaty, w tym katowicki (zob. ►Katowicki dekanat).

BYTOMSKO-KATOWICKI PŁASKOWYŻ, najrozleglejszy region Wyżyny Śląskiej Południowej. Jego granice mają w dużej mierze tektoniczny charakter – progami tektonicznymi graniczy zarówno z Progiem Środkowotriasowym na północy, jak i Kotliną Oświęcimską na południu. Z kolei granice wschodnią i zachodnią tworzą stoki erozyjno-denudacyjne, przy czym w kierunku zachodnim Wyżyna Śląska przechodzi w obszar o rzeźbie nizinnej. Podłoże Płaskowyżu Bytomsko-Katowickiego stanowią węglonośne skały karbońskie (piaskowce, łupki), na których w części północnej zalegają utwory triasu, głównie wapienie i dolomity. Zróżnicowany w budowie geologicznej i ukształtowaniu powierzchni region dzielony jest na dwie części: Płaskowyż Bytomski na północy oraz Płaskowyż Katowicki na południu. Płaskowyż Katowicki oddziela od Płaskowyżu Bytomskiego równoleżnikowe obniżenie odwadniane w dwóch kierunkach – na wschód przez ►Rawę, a w kierunku zachodnim przez Bielszowicki Potok (Kochłówkę). Podłoże Płaskowyżu jest tektonicznie zaburzone licznymi uskokami, wzdłuż których następowało jego zapadanie się i wynoszenie. Od południa Płaskowyż Katowicki obcina wielki uskok książęcy, podkreślający zrębowy charakter regionu i jego dominację nad Kotliną Oświęcimską. Płaskowyż tworzą liczne garby piaskowcowe (pochodzące z okresu karbonu górnego) o spłaszczonych wierzchowinach. W jego północnej części występuje równoleżnikowy pas Wzgórz Kochłowickich (300–340 m n.p.m.), który w kierunku południowym opada do tektonicznego Rowu Kłodnicy (250–270 m n.p.m.) wyścielonego utworami miocenu i plejstocenu. Wschodnią część regionu stanowi rozległy Płaskowyż Murcek, rozczłonkowany na szereg garbów o zróżnicowanych wysokościach (300–340 m n.p.m., najwyższe Wzgórze Wandy – 357 m n.p.m.). Najbardziej na zachód wysuniętą częścią Płaskowyżu Katowickiego jest Zrąb Mikołowski, wyniosły równoleżnikowy garb rozdzielony na dwie części górnym odcinkiem doliny Bierawki. Na jego północnym skłonie występują moreny czołowe zlodowacenia Odry. Garb wznosi się 70–100 m ponad Rów Kłodnicy i Kotlinę Oświęcimską, jest rozczłonowany gęstą siecią dolin. Najwyższym wzniesieniem jest Góra Św. Wawrzyńca (355 m n.p.m.). Rzeźba Płaskowyżu Bytomsko-Katowickiego jest silnie przeobrażona wskutek działalności człowieka. Występują tu liczne, rozległe niecki osiadania o głębokościach kilku-kilkunastu metrów, lokalnie więcej niż 30 m, a ponadto piaskownie, kamieniołomy, wysokie zwałowiska odpadów górniczych i przeróbczych, rozległe tereny zniwelowane pod budownictwo mieszkaniowe i przemysłowe, wysokie nasypy komunikacyjne.