J

 

pawel-jacek

JACEK Paweł (28 II 1892, Chechło k. Gliwic – 20 X 1973, Katowice), powstaniec śląski, w III ►powstaniu śląskim zastępca dowódcy w pułku toszecko-gliwickim, wiceprezes ►Związku Powstańców Śląskich (1925–1939). Od 1922 mieszkaniec Załęża, od 1927 – Kolonii Ignacego Mościckiego; był właścicielem pierwszego i jedynego sklepu w miejscu zamieszkania, a także właścicielem firmy „Kaloryfer”. Pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Ogródków Działkowych im. I. Mościckiego i Związku Powstańców Śląskich Oddziału Miejscowego na Kolonii I. Mościckiego, był jednym z inicjatorów powstania Oddziałów Młodzieży Powstańczej (na Kolonii Mościckiego) w województwie śląskim. Od 1938 mieszkał w Zawodziu; od IX 1939 był członkiem ►Ochotniczych Oddziałów Powstańczych, od 1949 członkiem ►Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Zawodziu. Odznaczony wieloma odznaczeniami państwowymi.
E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011; A. Steuer: Kolonia Mościckiego. W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999.

JACOBHÜTTE (Huta „Jakub”), huta żelaza, pierwsza na terenie ►Zawodzia, zbudowana w 1856 roku z kapitałów Kramskiego – inspektora hutniczego z Lipin, Kozuschka – dyr. hutniczego z Wrocławia, Antoniego Klausy – administratora dóbr hr. Ballestremma oraz Hermanna Rosse, hutmistrza z Katowic, w 1862 roku udziały Kremskiego wykupiła firma F.A. Eggels z Berlina, w 1868 jedynym właścicielem huty został Gerhard Erbreich, a w 1889 zakład znalazł się w rękach tajnego radcy komercjalnego Richtera, który w 1890 w Zawodziu dokonał fuzji zakładu z ►Rhein & Co (późniejsza Huta „Ferrum”); w 1873 zatrudnionych było 84 robotników; działy huty: odlewnia żeliwa, warsztat kowalski, stolarnia, produkcja wynosiła 500–1000 stalowych odlewów rocznie.
G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017.

JADWIŻANKI, Zgromadzenie Sióstr Świętej Jadwigi, założone w 1859 przez ks. Roberta Spiske we Wrocławiu; 20 XII 1886 na zaproszenie ►ks. Leopolda Markiefki 5 sióstr z Niezamyslić przybyło do Bogucic, by zastąpić ►boromeuszki w pracy w ►Sierocińcu Zakładu im. ks. Leopolda Markiefki. Dały początek nowej prowincji katowickiej, która została erygowana 3 VII 1924. Początkowo funkcjonowały w strukturach prowincji wrocławskiej, stopniowo rozszerzając działania wychowawcze (►Przedszkole Sióstr Jadwiżanek, ►Szkoła Podstawowa, ►Wyższa Szkoła Zawodowa Żeńska, ►Szkoła Specjalna); charytatywne (►Kuchnia Ludowa dla Ubogich, ►Kuchnia Mleczna); medyczne (opieka nad gruźlikami, ►Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem, praca w ►Szpitalu Zakonu Bonifratrów). Od 1922 prowadziły działalność w ramach komisariatu (kurator i wizytator ks. Augustyn Koźlik), od 1924 w Prowincji Polskiej Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi. W 1. 1939–1945 usunięte przez niemieckie władze okupacyjne. 19 V 1945 siostry i 80 chłopców powróciło z wojennej tułaczki; prowadziły ►Sierociniec (►Dom Małego Dziecka), ►Stację Opieki nad Uchodźcami. Jadwiżanki utrzymywały się z darowizn, pomocy UNRRA (Administracji Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy) oraz władz miejskich; od 1947 prowadziły działalność gospodarczą (►Piekarnia Hostii i Komunikantów). W 1949 rozpoczęła się nagonka ideologiczno-polityczna; od 1961 siostry działały w strukturach Caritas-u, ich majątek upaństwowiono, pozbawiono je też wpływu na wychowanie dzieci i młodzieży. Po 1989 nastąpiło pełne przywrócenie działalności. Obecnie siostry prowadzą Ośrodek Wychowawczy dla dzieci i młodzieży oraz przedszkole, a także pracują przy kościele parafialnym oraz w Kurii Arcybiskupiej w Katowicach.
H. Domagała: Zgromadzenie Sióstr św. Jadwigi Prowincja Katowicka w latach 1945–1989. Lublin 2014; P. Nadolski, Katolickie klasztory i domy zakonne. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 1. Katowice 2012.

JAGDSTRAßE zob. ►Drzewna ulica

JAKUB, zob. ►Jacobhütte.

JAN FURTOK, MURAL, przy ul. Granicznej 13, przedstawia piłkarza GKS Katowice oraz reprezentanta Polski kopiącego piłkę, odsłonięty 29 lipca 2021 roku, powstał z inicjatywy Stowarzyszenia Kibiców SK1964, władz miasta i radnego Krzysztofa Pieczyńskiego.
https://katowice.naszemiasto.pl/katowice-mural-jana-furtoka-jest-juz-gotowy-kibice-sa/ar/c2-8381520; https://dziennikzachodni.pl/gks-katowice-mural-jana-furtoka-oficjalnie-odsloniety-uroczystosc-z-udzialem-legendy-katowickiej-gieksy/ar/c2-15732499

JAN POSZ (także Posch, Poś), restauracja i posiadłość w ►Zawodziu, na terenie wydzierżawionym w 1856 roku Mateuszowi Kaszy przez Hohenlohe Werke (zob. ►Zakłady Hohenlohe SA); na początku XX w. dokonywała się coroczna zmiana dzierżawców (w 1906 roku Józefa Potempa, następnie m.in. Ledwig, Jan Sagan (?), Güttler; w 1913 dzierżawcą był Konstantin Thomas – mleczarz z Józefowca; w 1914 pojawiła się nazwa Hecht, pierwotna dla restauracji, po niej Besuch; pod koniec lat 30. XX w. została odkryta na tym terenie ruda żelaza (prawo jej eksploatacji miał wyłącznie koncern Hohenlohe).
APK, zesp. Hohenlohe sygn. 302.

JANA ulica zob. ►Ignacego Paderewskiego ulica

JANDA Szczepan (1879 – 9 VIII1934), powstaniec śląski, w l. 20. XX w. ławnik miejski; członek placówki ►Związku Powstańców Śląkich w Zawodziu, z poręczenia której dzierżawił restaurację ►Dom Ludowy w ►Starej Strzelnicy.
AUM, zesp. Miasto Katowice, sygn. 191; „Polska Zachodnia” 1934, nr 219.

JANECZKO Eryk (16 I 1913, Bogucice – po 20 IX 1973), działacz sportowy; od 1925 członek ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Bogucicach; w l. 1929–1933 piłkarz w KS ►1920 Katowice; od 1946 działacz sekcji piłki ręcznej w KS ►„Słowian” Katowice; od 1967 działacz (zastępca przewodniczącego) Wydziału Gier i Dyscypliny Okręgowego Związku Piłki Ręcznej. Mieszkał przy ►ul. I. Paderewskiego; odznaczony srebrną odznaką ZPRP za zasługi dla piłki ręcznej.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Wydział Kultury Fizycznej, sygn. 1/370.

JAROSZ Roman (21 VII 1902 lub 1 IV 1903, Bogucice – 16 VI 1942, KL Auschwitz), działacz antyhitlerowski. Podczas okupacji niemieckiej zajmował się kolportowaniem ulotek, aresztowany przez gestapo, został wywieziony do obozu koncentracyjnego i rozstrzelany. Mieszkał przy ►ul. Katowickiej.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, sygn. 2362.

JARZYNA Józef (15 X 1895, Gogolin – 13 IV 1940, KL Sachßenhaußen), powstaniec śląski, członek POW GŚl., w l. 30. XX w. komendant organizacji ►Czerwonego Krzyża. Był członkiem ►Ochotniczej Kolumny Sanitarnej w Bogucicach, ►Ochotniczej Straży Pożarnej w Bogucicach; brał udział w III ►powstaniu śląskim, pracował też w magistracie. Walczył w obronie Katowic we wrześniu 1939, 10 IX 1939 został aresztowany przez gestapo i wywieziony do obozu.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy Katowice, sygn. 2362; „Polska Zachodnia” 1930, nr 265

„JASKÓŁKA”, Towarzystwo Wycieczkowe, Towarzystwo Wycieczkowo-Mandolinowe w ►Zawodziu, założone z inicjatywy Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w listopadzie 1920 roku. Wznowiło działalność w 1923; stając się wzorem dla wielu podobnych stowarzyszeń powstałych do czasu wybuchu ►Drugiej wojny światowej; (zob. też ►Chopin).
L. Musioł: Bogucice. Gmina i parafia. Monografia historyczna. Katowice 1953.

JAŚCE, jedno z miecisk w ►Lesie Bogucickim; wzmianka w dokumencie z 1360.
L. Musioł: Bogucice. Gmina i parafia. Monografia historyczna. Katowice 1953.

JAZWICZE, zob. Jaźwce.

JAŹCE, nazwa mieciska w ►Lasach Bogucickich; pierwsza wzmianka pochodzi z 1360 roku.
L. Musioł: Bogucice. Gmina i parafia. Monografia historyczna. Katowice1953.

JAŹWCE, (także Jaźwice, Jażwice, Yazowcze, Jazwicze, Jaźwiec), nazwa wsi utworzona została od terminu oznaczającego borsuka. Osada położona w głębi lasu, prawdopodobnie na obszarze dzisiejszego Muchowca (obecnie dzielnica Osiedle Paderewskiego–Muchowiec), wyludniła się i przestała istnieć. Najstarsza informacja na jej temat pochodzi z dokumentu księcia opawsko-raciborskiego Mikołaja z 15 grudnia 1360 roku, potwierdzającego Ottonowi z Pilicy własność wsi Jaźwce, Załęże, Bogucice i miasta Mysłowic.
J. Tofilska, A. Steuer, Osady i osiedla, W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 2. Katowice 2012; .L. Musioł: Materjały do dziejów wielkich Katowic (1299–1799). Katowice 1994.

JAŹWICE, zob. Jaźwce.

JAŹWIEC, zob. Jaźwce.

JAŻWICE, zob. Jaźwce.

JENDRYCZKO Roman (7 VIII 1898, Żernica k. Gliwic – po 1958), powstaniec śląski, w III powstaniu śląskim służył jako kapral w formacjach sanitarnych, po 1922 przedostał się do Katowic, zamieszkał w ►Zawodziu, uczestnik obrony Katowic w 1939 roku, przez pewien czas aresztowany przez gestapo; członek ►Związku Weteranów Powstań Śląskich.
APK, zesp. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, sygn.564.

JERZY KUKUCZKA (MURAL), w przejściu podziemnym pod Aleją Walentego ►Roździeńskiego, na granicy Zawodzia i Bogucic, część projektu „Tajemniczy Ogród”; powstał w 2011 na zlecenie instytucji Katowice Miasto Ogrodów, projekt: Jerzy Rojkowski.
https://murale.katowice.eu/

JEZUICI, w Bogucicach byli organizatorami misji ludowych w okresie duszpasterskiej działalności ►ks. Leopolda Markiefki; pochodzili wyłącznie z Galicji; w Bogucicach mieszkał brat Józef Wojtechowski narodowości czeskiej; ks. Ignacy Skrocki oraz Iwo Ceżowski byli poetami –swoje utwory dedykowali ks. L. Markiefce; w 1852 ►misje w Bogucicach połączono z poświęceniem odbudowanej ►kaplicy Matki Boskiej Szkaplerznej (misyjnej na cmentarzu); od 1905 parafianie jeździli na rekolekcje zamknięte do nowo utworzonej placówki w Dziedzicach (m.in. górnicy, nauczyciele, poborowi); w ramach Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży (zob. ►Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej) podtrzymywali kult św. Alojzego (po 1905) w ramach tzw. niedziel alojzjańskich.
B Czaplicki: Górnośląski duszpasterz ks. Leopold Markiefka (1813–1882) i jego dzieła. Lubliniec–Kokotek 2014; B. Czaplicki: Ksiądz Ludwik Skowronek (1859–1934) i jego dzieła. Katowice 2016.

JĘDRYCZKO Roman (7 VIII 1899, Żernica – po 1958), powstaniec śląski (uczestnik trzech ►powtań śląskich); członek ►Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska (kapral formacji sanitarnych), Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Zabrzu, Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Katowice II, grupy toszecko-gliwickiej Związku Powstańców Śląskich w Katowicach. W 1939 brał udział w obronie Katowic; pracował w Śląskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych (DOKP); mieszkał przy ►ul. 1 Maja w Zawodziu.
APK, zesp. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, sygn. 564.

JOHANKA zob. ►Świętojanka.

JOHANNESSTRAßE zob. ►Ignacego Paderewskiego ulica

JOP Jan OMI (8 X 1928, Słupia Stara – 5 III 2014, Lubliniec), absolwent Niższego Seminarium Duchownego w Lublińcu (1948). We wrześniu 1948 roku rozpoczął nowicjat w Markowicach, a w 1949 złożył w Zgromadzeniu Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej pierwsze śluby. Studiował w Wyższym Seminarium Duchownym w Obrze. 8 września 1952 złożył śluby wieczyste, w lutym 1954 przyjął z rąk abpa Walentego Dymka święcenia diakonatu, a w maju tego samego roku święcenia kapłańskie z rąk bpa Franciszka Jopa. Posługę wikarego pełnił w Gorzowie (1955–1957) i w Katowicach (1959–1963). Był ekonomem w Obrze (1957–1959). Na urzędzie proboszcza pozostawał w Katowicach (1963–1982), Kędzierzynie Koźlu (1982–1984), Lublińcu (1984–1993) i w Łebie (1993–1999). Następnie przez dziesięć lat był spowiednikiem w Gdańsku (1999–2009). W 2009 roku przeszedł na emeryturę i zamieszkał w klasztorze oblackim w Lublińcu.
https://silesia.edu.pl/index.php/Jop_Jan

JOZSEF JANDA, firma z siedzibą w Bogucicach, zał. 5 X 1910 przy ►ul. L. Markiefki 57.
APK, zesp. Rejestr handlowy, sygn. 986 kat.

JÓZEF BRODA, fabryka mebli kuchennych w Bogucicach przy ►ul. L. Markiefki 38. Wzmiankowana w l. 1926–1939; pierwotnie Broda i Tomecki. W 1927 zatrudniała 8 robotników.
Księga adresowa województwa śląskiego na rok 1926/1927. Katowice 1927.

JÓZEF PISSAREK zob. ►Wawel

JÓZEF PISSAREK, restauracja z ogrodem i altaną przy ul. Krakowskiej 88 (ob. ►ul. 1 Maja) 88, w budynku wzmiankowanym w 1884; przed I wojną światową właścicielem był Abraham Weißenberg, od ok. 1925 Józef Pissarek; w budynku mieściły się: destylarnia alkoholi (►Wawel), tymczasowa siedziba ►Towarzystwa Czytelni Ludowych i biblioteki, lokal ►Polskiej Partii Socjalistycznej w Zawodziu, ►Związku Inwalidów Spółki Brackiej; po II wojnie światowej – hurtownia materiałów żelaznych „Orlando”, wytwórnia soków owocowych „Pardess”, warsztat ślusarski, wytwórnia pantofli.
AUM Katowice, zesp. 1, sygn. 1241.

JÓŹKIEWICZ Stanisław (8 XII 1910, Lwów – 19 XII 1994, Katowice) student i absolwent medycyny Uniwersytetu Jana Kazimierza (1935), kierownik Zakładu Chemii Fizjologicznej, następnie katedry, profesor i rektor Akademii Medycznej w Zabrzu-Rokitnicy.

JULIUS WEG, nazwa topograficzna historycznej, nieistniejącej ulicy jednodworczej (zamieszkała przez Jakuba Nytza) na ►Koszutce na terenie należącym do ►Katowickiej Spółki Akcyjnej. Pierwsza wzmianka o ulicy pochodzi z 10 IV 1888, a ostatnia z 20 VII 1920.
AUM, zesp. 2, sygn. 156.

JUNGFRAU KONGREGATION zob. ►Sodalicja Mariańska.

antoni-jurasz

JURASZ Antoni (27 IV 1922, Cięcina k. Żywca – 23 III 2011, Katowice), polski aktor teatralny i filmowy. W kampanii wrześniowej 1939 brał udział jako harcerz ochotnik; kolejne lata wojny spędził w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. W 1950 ukończył warszawską PWST i rozpoczął trwająca ponad 40 lat karierę aktorską. Występował na deskach teatrów niemal całej Polski. W l. 1962–1997 związany był z Teatrem Zagłębia w Sosnowcu. Ma w swoim dorobku ok. 40 ról w filmach fabularnych i serialach telewizyjnych. Do jednej z najbardziej znanych jego kreacji filmowych należy rola ojca Leszka w serialu Daleko od szosy w reż. Zbigniewa Chmielewskiego (1976). Pochowany na cmentarzu przy ►ul. W. Wróblewskiego w Bogucicach. Role w filmach: Kramarz (1990), Pan na Żuławach (1984, odc. 3 i 4), Popielec (1982), Odlot (1982), Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (1981), W słońcu i w deszczu (1979), Porwanie „Savoi” (1979), Operacja Himmler (1979), Ślad na ziemi (1978), Krótkie życie (1976), Czerwone i czarne kamienie (1976), Dyrektorzy (1975), Doktor Judym (1975), Perła w koronie (1971), Cierpkie głogi (1966), Gorąca linia (1965).
http://antonijurasz.blog.spot.com/p/biografia.html.

 


LEKSYKON BOGUCKI

WSTĘP

Leksykon bogucicki ma charakter popularny, będzie zawierać minimum 2000 haseł ujmujących okres od czasów zamierzchłych do współczesności. Granice terytorialne powstającego dzieła wyznaczają granice historyczne Bogucic z ich obszarem dworskim, Zawodziem, Koszutką, Kuźnicą Bogucką, Burowcem i włączoną już po I wojnie światowej do Dzielnicy II kolonią Agnes-Amanda, różniące się od współczesnych. Uwzględniono także najdalszy zasięg parafii p.w. św. Szczepana Męczennika. Miejscowości, które jej podlegały (Katowice, Kuźnica Bogucka, Dąbrówka Mała, Załęże, Brynów), zostaną opisane w kontekście ich związków z kościołem. Ponadto opisane zostaną struktury administracji terenowej, w obrębie których funkcjonowały miejscowości Bogucice i Zawodzie (jednostki terytorialne takie, jak: księstwo cieszyńskie, księstwo raciborskie, majorat mysłowicki, powiat bytomski i powiat katowicki), a także struktury administracji kościelnej (dekanaty), do których miejscowości należały.

W hasłach poruszono tematy: biograficzne, topograficzne, topograficzno-historyczne, historyczne, gospodarcze, wyznaniowe, kulturalno-oświatowe, omówiono zabytki i pomniki, struktury lecznictwa i kultury fizycznej, parę haseł poświęcono kulturze ludowej.

Notki biograficzne dotyczą wyłącznie osób nieżyjących, pochodzących z Bogucic, Koszutki, Zawodzia, a także tam zamieszkałych bądź działających, rozsławiających je poza ich granicami, o ile o ich działalności zachowały się ślady w źródłach lub dostępnych opracowaniach. Było to jedyne kryterium, jakie zastosowano, stąd w leksykonie znalazły się osoby o różnych opcjach narodowych i różnych orientacjach politycznych (m.in. działacze lewicowi, przedstawiciele duchowieństwa, osoby konsekrowane, właściciele Bogucic – przedstawiciele rodów Salomonów, Mieroszewskich, Tiele-Wincklerów, działacze samorządowi, powstańcy śląscy, sportowcy, nauczyciele, przedstawiciele świata kultury, dyrektorzy zakładów pracy, osoby zasłużone dla nauki polskiej).

Ważną część leksykonu stanowią hasła topograficzne – zarówno z topografii urzędowej (dotyczą  większości ulic Bogucic, Koszutki i Zawodzia), nazw osiedli i kolonii, miejsc historycznych, jak i z onomastyki ludowej (np. Tyfus, Drajok, Mrówcza Górka). Pewna grupa haseł dotyczy wydarzeń historycznych, ich wpływu na dzieje Bogucic (np. działalności Armii Radzieckiej w styczniu 1945, II wojny światowej, struktur ruchu oporu podczas okupacji, I wojny światowej, powstań śląskich, plebiscytu górnośląskiego, wojny trzydziestoletniej, wojen saskich, wielkiego kryzysu gospodarczego).

Duża grupa haseł dotyczy jednostek gospodarczych. W tej grupie znajdują się wszystkie kopalnie z  szybami i polami górniczymi, huty, kuźnica i inne jednostki gospodarcze różnych branż. Pewna grupa haseł odnosi się do rzemiosła, usług i handlu – obejmuje opracowania dotyczące nazw branżowych (np. fryzjerstwo, kowalstwo, piekarstwo), rzemieślników wykonujących wybrane zawody (np. budowlańcy, piekarze, stolarze), a także niektórych hurtowni, sklepów i mających długoletnie tradycje restauracji. Nie pominięto również haseł związanych z rolnictwem (np.  hodowla bydła, drobiu, koni, trzody oraz uprawa roślin użytkowych, ziemniaków i żyta).

Starając się uwzględnić wszystkie aspekty dziejów Bogucic, Koszutki i Zawodzia opracowano też hasła związane z życiem parafialnym realizowanym w 3 istniejących kościołach (parafie, związki i stowarzyszenia kościelne, obiekty sakralne), edukacją przedszkolną, szkolną, pozaszkolną i akademicką, lecznictwem (szpitale, ważniejsze przychodnie, apteki), kulturą fizyczną i turystyką (struktury i kluby sportowe).

Przy opracowaniu leksykonu korzystano z archiwaliów Archiwum Państwowego w Katowicach i jego oddziałów w Pszczynie i Gliwicach, Archiwum Miejskiego w Katowicach, Archiwum Kurii Archidiecezjalnej w Katowicach oraz zgromadzonych w Muzeum Historii Katowic, a także informacji zamieszczanych w prasie historycznej i współczesnej, okolicznościowych wydawnictwach jubileuszowych oraz literaturze naukowej i popularnonaukowej.

Antoni Steuer

autor koncepcji opracowania i treści haseł


 


wspolczesne granice bogucic
Współczesne granice Bogucic