N

 

NAPRZÓD-BUDOWLANI DABRÓWKA MAŁA, KS, zał. 28 VIII 1947 z połączenia klubów: ►Budowlani Dąbrówka Mała i ►Naprzód Szopienice. Prowadził sekcje: piłki nożnej i kobiecą. Funkcję prezesa sprawował Jan Długaj, a sekretarza Jan Olszański.
APK, zesp. Okręgowy Związek Piłki Nożnej Katowice, sygn. 85.

NAPRZÓD JANÓW, KS, powstał w 1948 w wyniku fuzji RKS Janów (zał. 1945) i Górniczego Związkowego Klubu Sportowego Janów (zał. 1947); pod nazwą Górniczego Związkowego KS N.J.; wchłonął RKS ►Siła Giszowiec i Górniczy Związkowy Klub Sportowy ►Katowiczanka w Zawodziu; przekształcił się w Koło Sportowe nr 1 ►„Górnik” przy KWK „Wieczorek” (1950– 1956); do połowy l. 50. występował dla celów statystycznych pod 3 różnymi nazwami jednocześnie: KS ►Górnik Szopienice, KS Górnik Giszowiec; GKS N. J. (1957–1997) sekcje: ►badminton (1982 – l. 90. XX w.), ►boks (1953–1956), ►gimnastyka sportowa (1949–1955), gry sportowe – ►koszykówka i ►siatkówka (pierwsza połowa l. 50. XX w.), ►hokej na lodzie (1948–1997), ►kajakarstwo (1948 – l. 90. XX w.), ►łyżwiarstwo figurowe (1965 – po 1993), ►piłka wodna (1948–1975), ►piłka nożna (1948–1997), ►piłka ręczna (1951 – po 1952) ►pływanie (1949–1978), ►sport motocyklowy (1948–1955), ►tenis stołowy (1949 – pierwsza połowa l. 50. XX w); działacze, trenerzy: Henryk Domagała, Bernard Gałuszka, Walter Gansiniec, Teodor Kobiela, Eugeniusz Kurek, Jerzy Rabsztyn, Jan Różański;; osiągnięcia: II liga (1983–1994) w badmintonie, I liga (1962–1997) w hokeju na lodzie; 52 (20–19–13) medale MP; w tym 16 (0–7–9) w hokeju na lodzie, 25 (13–9–3) w łyżwiarstwie figurowym; 11 (7–3–1) w pływaniu; sportowcy: 1 olimpijczyk w pływaniu (P. Dłucik), kilkunastu olimpijczyków i uczestników MŚ w hokeju na lodzie, m.in.: J. Adamiec, K. Bujar, S. Gonera, A. Hanisz , H. Janiszewski, J. Kasperczyk., P. Kwasigroch, A. Pacula, L. i Z. Synowcowie, H. Wojtynek, P. Zdunek; reprezentanci Polski w łyżwiarstwie figurowym: H. Chwila, G. Dudek, M. Gawłowska, M. Kotyrba, J. Poremska, P. Sczypa, T. Skrzek; N.J. był spadkobiercą tradycji sportowych przedwojennych ►Nikiszowca i ►Giszowca.
W. Zieleśkiewicz: Historia polskiego hokeja. Krynica-Zdrój 2006; W. Zieleśkiewicz: Encyklopedia sportów zimowych. Warszawa 2002; J. Tofilska: Katowice-Nikiszowiec. Miejsce, ludzie, historia. Katowice 2007; W. Klimontowicz: Sport pływacki Górnego Śląska. Katowice 1998; A. Steuer: Górnicze kluby i koła sportowe; w Katowicach w latach 1945–1989. W: Tradycje i dziedzictwo górnicze na obszarze Katowic. Katowice 2010.

NAPRZÓD MURCKI, RKS, zał. 22 I 1932, ukonstytuowany 7 II 1932; 30 członków (1932), sekcje: piąstkówki, piłki nożnej, piłki ręcznej; ostatnie wzmianki w 1934; działacze: Klemens Szeliga, Franciszek Miśko, Edward Franz.
A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008; „Gazeta Robotnicza” 1932, nr 13.

NAPRZÓD SZOPIENICE, RKS, zał. ok. 1934, reaktywowany 27 VII 1946. W 1948 połączył się z KS ►Atom Katowice II i występował jako „Atom–Naprzód” Katowice. Prowadził sekcję piłki nożnej;w l. 1938–1939 grał w klasie A.
APK, zesp. Okręg Śląski Polskiego Związku Piłki Nożnej Katowice, sygn. 43; A. Steuer: Kultura fizyczna. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 1. Katowice 2012; A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008; „Siedem Groszy” 1938, nr 95.

NAPRZÓD „1912” ZAŁĘŻE (także KS „Naprzód 1912” Katowice III), jednosekcyjny klub piłkarski (wg relacji Pawła Chrószcza, jednostka pierwotnie miała być piłkarskim oddziałem ►TG „Sokół” Załęże. Od 1920 należał do ►Katowickiego Okręgu Górnośląskiego Związku Piłki Nożnej; w 1923 połączył się z ►Spiel Freudenschaft Załęże. W 1939 liczył 363 członków. W 1937 powstała sekcja lekkoatletyczna. Prezesi: Antoni Potyka (1923), Franciszek Spyra (1928–1931), Ludwik Przystolik (1938–1939). Działacz: Jan Laband. Osiągnięcia: występy drużyny piłki nożnej w rozgrywkach klasy A. W 1939 został zlikwidowany, w 1952 wykreślony z rejestru przez władze wojewódzkie. Korzystał z boiska „robotniczego” (Arbeiter Sport Platz) przy ul. Wojciechowskiego (pogranicze Załęża i Katowic), które później użytkował KS „Baildon” Katowice (ob. obiekty: Punkt 44, Multikino).
A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999; M. Bulsa: Ulice i place Katowic. Katowice 2012.

NARCIARSKA TURYSTYKA, dziedzina ►turystyki w Katowicach; pierwsze jej struktury powstały w l. 20. XX w. w ►Harcerskim Klubie Narciarskim (1925), Oddziale Górnośląskim ►Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (1927); ►Śląski Klub Narciarski w Katowicach (1928–1939) był potentatem w tej dziedzinie w województwie śląskim (1,5 tys. odznak), odegrał istotną rolę przy zagospodarowaniu turystycznym Beskidów; przyczyniła się do tego polityka wojewody Michała Grażyńskiego (np. uruchomienie linii kolejowej do Wisły-Głębce). Po II wojnie światowej n.t. rozwijała się nadal, ale bez rozmachu, którym imponowała w okresie międzywojennym. Jej strukturami były m.in.: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie (1945–1950), Klub Turystyki Górskiej i Narciarskiej ►Wierchy (1960–1962) i Okręgowa Komisja Turystyki Górskiej i Narciarstwa (1956) – prezes Tytus Szlompek (1962) – przy Zarządzie Wojewódzkim ►Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego – 14 oddziałów z 338 sekcjami n.t., 33 tys. narciarzy t.; organizacja rajdów narciarskich w Beskidach; z zakładowych sekcji n.t. za najsilniejszą uchodziła struktura przy ►Kole PTTK Huty „Baildon”; opiekę nad bazą n.t. sprawował Zarząd Urządzeń Turystycznych; aktualnie w PTTK w Warszawie zarejestrowanych jest 22 przewodników n.t. (2011) zamieszkujących w Katowicach; działacze: Adam Kocur, Tadeusz Kupczyński, Jan Lipowczan, Kornel Kluzik.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Urząd Spraw Wewnętrznych, sygn. 73; E. Wieczorek: Szkice z dziejów turystyki. Katowice 2007; Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze w województwie katowickim 1945–1975.

NARCIARSTWO, dyscyplina ►sportu, ►turystyki (zob. ►narciarska turystyka) i rekreacji ruchowej, spopularyzowana przez elity miejskie i wojewódzkie Katowic; pomimo znacznego oddalenia (ok. 80–90 km) od terenów górskich, po wybudowaniu dogodnych połączeń komunikacyjnych i stworzeniu odpowiedniej bazy narciarskiej, Katowice już w okresie międzywojennym stały się – zarówno pod względem organizacyjnym, jak i sportowym – potentatem w narciarstwie w Polsce. Działanie ukierunkowane na młodzież, w tym również szkolną, zapoczątkowało (1923) ►Górnośląskie Towarzystwo Narciarzy; czas kryzysu i hiperinflacji uniemożliwiał jednak uzyskanie satysfakcjonujących wyników; aktywność władz samorządowych po 1926 przyniosła trwałe osiągnięcia organizacyjne, związane z powstaniem Harcerskiego Klubu Narciarskiego (1925) i sekcji narciarskich ►Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego); scalonych następnie w ►Śląski Klub Narciarski (5 X 1928), protoplastę największej w Polsce organizacji sportowej obejmującej zasięgiem (co było istotne dla dokonujących się procesów integracyjnych) cały teren województwa śląskiego (Beskidy, Rybnik, Chorzów, Siemianowice) oraz Zagłębie Dąbrowskie, wykraczającej poza granicę państwa (Bytom), przyczynił się do integracji cieszyńskiej i górnośląskiej części województwa śląskiego. Narciarstwo – ulubiony sport polskich elit miejskich – było przez nie propagowane wśród góralskiej ludności beskidzkiej, stanowiło zaporę dla ekspansji organizacji niemieckich w Beskidach, w tym powstałych w Katowicach sekcji (►Schlesische Wintersport Verein). Uznane za instrument wychowania fizycznego młodzieży szkół średnich, znalazło się m.in. w programach działalności ►Stowarzyszenia Młodzieży Szkolnej, ►Oddziałów Młodzieży Powstańczej i ►Międzyszkolnego Klubu Sportowego; popularyzatorską rolę odegrała prasa; na zdrowotne walory wskazywał na jej łamach Stefan Kisieliński; w efekcie na terenie Katowic prowadziło działalność (1923–1939) 18 jednostek przy klubach sportowych, organizacjach młodzieżowych i paramilitarnych; centralą dla nich był Śląsko-Małopolski Okręg Polskiego Związku Narciarskiego (1931–1935), Śląski (VI) Okręg Polskiego Związku Narciarskiego (1935–1939), które kładły nacisk głównie na biegi narciarskie i stworzenie odpowiedniej bazy w Beskidach dla skoków narciarskich i kombinacji norweskiej, sekcje narciarskie istniały także w stowarzyszeniach niemieckich. Do czołowych działaczy należeli: Adam Kocur, Tadeusz Kupczyński, Jan Lipowczan, z których wielu zginęło w czasie II wojny światowej, m.in. Kornel Legierski.
Narciarstwo odrodziło się w 1946 w przedwojennych strukturach, z których najsilniejszą nadal był Śląski Klub Narciarski; po jego likwidacji, w l. 50. XX w., czołowy stał się Śląski Klub Sportowy ►Górnik Katowice przy Zakładach Drzewnych Przemysłu Węglowego, dysponował on bazą – obiektami w Goleszowie, które z kolei w l. 1964–1968 przejęła sekcja narciarska ►GKS Katowice. Przekazanie tych obiektów ROW-owi Rybnik oraz reforma administracyjna kraju (1975) przerwały rozwój narciarstwa wyczynowego w Katowicach, nastąpił natomiast rozwój imprez masowych, m.in. cykl zawodów o paterę „Trybuny Robotniczej”. Działacze: Jerzy Wykrota, Zygmunt Bośniacki, Jan Haratyk, Mieczysław Kozdruń. Do odrodzenia narciarstwa wyczynowego w l. 90. XX w. w Katowicach przyczyniła się sekcja ►AZS AWF Katowice, a tradycje okresu międzywojennego zostały wzbogacone o narciarstwo alpejskie. Centralami w Katowicach w okresie powojennym były Sekcja Narciarstwa ►Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej (1950–1956) i ►Śląski Związek Narciarski (1957 – nadal). Osiągnięcia międzynarodowe katowickich narciarzy związane są wyłącznie z działalnością sekcji przy AZS AWF Katowice (2003–2019), a z grona sportowców gwiazdą pierwszej wielkości, najbardziej utytułowana jest Justyna Kowalczyk (ur. 19 I 1983 w Limanowej), absolwentka ►Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach, wpisana do „Księgi Honorowych Obywateli Miasta” (2010). J. Kowalczyk to pięciokrotna medalistka IO (2–1–2), ośmiokrotna medalistka MŚ (2–3–3) i sześciokrotna medalistka U (4–1–1), czterokrotna zdobywczyni Pucharu Świata (Kryształowej Kuli). Łączny bilans międzynarodowych występów narciarzy katowickich to 5 (2–1–2) medali IO (2006–2014), 9 (2–3–4) medali MŚ (2009–2015), 22 (11–8–3) medali U (1995–2017). Pierwszymi sukcesami w MP były medale: brązowy w sztafecie 4 x 10 km Śląskiego Klubu Narciarskiego (1936) i złoty medal w biegu na 50 km Jana Czepczora (1938). Dorobek: 5 (2–1–2) medali IO (2006–2014); 9 (2–3–4) medali MŚ (2009–2015); 22 (11–8–3) medale U (1995–2017) wywalczonych przez 8 zawodników z AZS AWF Katowice; 246 (106–77–63) medali MP (1936–2019) zdobytych w konkurencjach indywidualnych i drużynowych z 3 klubów: AZS AWF Katowice – 236 (103–73–60), Górnika Katowice – 2 (1–1–0) i Śląskiego Klubu Narciarskiego Katowice – 8 (2–3–3).
A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008; W. Zieleśkiewicz: Encyklopedia sportów zimowych. Warszawa 2002; A. Steuer: Górnicze kluby sportowe w Katowicach w latach 1945–1989. W: Tradycje i dziedzictwo górnicze na obszarze Katowic z perspektywy XXI wieku. Katowice 2009.

Osiągnięcia międzynarodowe narciarzy katowickich (tabela)

Reprezentanci Polski – przedstawiciele klubów katowickich (tabela)

NATURFREUDE, Touristenverein N., Towarzystwo Turystyczne „Przyjaciele Przyrody”, utworzone przez działaczy niemieckiego ruchu socjaldemokratycznego (1912); spośród 5 grup terenowych (1933) jedna miała siedzibę w Katowicach; N. zajmowało się organizowaniem wycieczek turystycznych, szczególnie w Beskidy, gdzie posiadało schronisko na Błatni, wybudowane przy pomocy klasowych związków zawodowych, wchodziło w skład Bund Für Arbeiterbildung in Polen; w Katowicach prowadził działalność również polski odpowiednik tej organizacji: Towarzystwo Turystyczne ►Przyjaciele Przyrody.
A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim w latach 1922–1939, Opole 2008; E. Wieczorek: Szkice z dziejów turystyki. Katowice 2007.

NIKISZ 20, KS, zał. 1919 lub1920; od 1938 KS ►„Pułaski” Janów. Siedziba mieściła się przy ob. ul. B. Krawczyka. Prowadził sekcję piłki nożnej; w l. 1923–1924 budowano własne boisko. Funkcję sekretarza pełnił Franciszek Guzy, a aktywnym działaczem był Jan Engelman. Należał do ►Górnośląskiego Związku Piłki Nożnej i ►Śląskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej.
J. Tofilska: Katowice Nikiszowiec. Miejsce, ludzie, historia. Katowice 2007; „Siedem Groszy” 1934, nr 3.

NIKISZOWIEC, pd.-wsch. dzielnica Katowic; do roku 1920-1922 działalność prowadził Turnverein (odegrał pionierską rolę w propagowaniu korfbalu); w latach 1920–1939 działało 10 organizacji polskich, w tym mające wspólne struktury dla ►Giszowca i Nikiszowca (►Towarzystwo Gimnastyczne Sokół Giszowiec-Nikiszowiec, ►Towarzystwo Pływackie 23 Giszowiec-Nikiszowiec); odrębne struktury: ►KS 20, ►KS 23, ►Rekord Janów (z siedzibą w Nikiszowcu), KS ►Ligoń, ponadto struktury w organizacjach paramilitarnych (Strzelec, Powstaniec), Związek Harcerstwa Polskiego (►Czuwaj). Po II wojnie światowej odbudowa kultury fizycznej dokonywała się przy poparciu górnictwa: GKS ►Pułaski, ►Naprzód (w szyldzie Koła Sportowego ►Górnik równolegle występowały nazwy: ►Szopienice i Giszowiec), od 1967 roku sportową działalność prowadziło TKKF Czarni; uprawiane dyscypliny: badminton, bojery, boks, gimnastyka sportowa, hokej na lodzie, kajakarstwo, kolarstwo, lekkoatletyka, łyżwiarstwo figurowe, palant, piłka nożna, piłka ręczna, pływanie, podnoszenie ciężarów, strzelectwo, tenis stołowy, zapasy w st. klasycznym, żeglarstwo; ważniejsze obiekty: lodowiska Jantor I, Jantor II (zob. ►Jantor), ►pływalnia kryta, staw ►Małgorzatka. Działacze: Władysław Büchs, Walter Gansiniec, Stefan Kucharski, Jerzy Rabsztyn, Karol Skupin, Franciszek Waniek, Jan Wowczak.
J. Tofilska: Katowice-Nikiszowiec. Miejsce, ludzie, historia. Katowice 2007; A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008.

NIKISZOWIEC 23, KS, działał w l. 1923–1927; prowadził tylko sekcję palanta. Założycielami byli: Głowicka i Zok, a aktywnymi członkami m.in. Wilhelm Leś i Wilhelm Labus. Klub, zrzeszony w okręgu katowickim ►Górnośląskiego Związku Lekkoatletycznego, uczestniczył w rozgrywkach o MP w palancie, w 1927 zajmując 3 m.
J. Tofilska: Katowice Nikiszowiec. Miejsce, ludzie, historia. Katowice 2007.

 


LEKSYKON STRUKTUR KATOWICKIEGO SPORTU I TURYSTYKI

WSTĘP

Leksykon Struktury katowickiego sportu i turystyki zawiera hasła dotyczące polskich, niemieckich i żydowskich organizacji kultury fizycznej działających w przeszłości i obecnie na terenie miasta Katowice (w jego współczesnych granicach). Hasła, ułożone alfabetycznie, poświęcone są między innymi: reprezentującym polski ruch gimnastyczny gniazdom Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, niemieckim i żydowskim organizacjom turnerskim, organizacjom kultury fizycznej związanym z działalnością socjaldemokracji niemieckiej i polskiej, polskim i niemieckim klubom sportowym, regionalnym bądź ogólnopolskim związkom sportowym, jeżeli miały siedzibę w Katowicach, sekcjom sportowym i turystycznym polskich i niemieckich i organizacji młodzieżowych oraz bractw strzeleckich, a także współcześnie funkcjonującym stowarzyszeniom, zrzeszeniom, organizacjom, sekcjom i klubom, które w swoich założeniach statutowych uwzględniają działalność na rzecz wychowania fizycznego, sportu i turystyki. Wśród haseł leksykonu nie mogło zabraknąć opisu obiektów sportowych, gdzie katowiczanie mogli podziwiać zmagania sportowców bądź uprawiać amatorsko wybrane dyscypliny.

Różnorodność opisywanych struktur organizacji sportowych i turystycznych sprawiła, że niemożliwe stało się ujednolicenie treści poszczególnych haseł. Chcąc jednak zawrzeć jak najwięcej informacji, starano się umieścić w każdym haśle takie informacje, jak: profil działania, data powstania, lata funkcjonowania, adres siedziby, działające sekcje, nazwiska wybitnych i zasłużonych sportowców, trenerów i działaczy, osiągnięcia medalowe (seniorów, juniorów i młodzieży) na najważniejszych imprezach sportowych, dorobek w poszczególnych dyscyplinach sportu.

Przy opracowaniu leksykonu korzystano z archiwaliów Archiwum Państwowego w Katowicach i jego oddziałów w Pszczynie i Gliwicach, Archiwum Miejskiego w Katowicach, Archiwum Kurii Archidiecezjalnej w Katowicach oraz zgromadzonych w Muzeum Historii Katowic, a także informacji zamieszczanych w prasie historycznej i współczesnej, okolicznościowych wydawnictwach jubileuszowych oraz literaturze naukowej i popularnonaukowej.

Antoni Steuer

autor koncepcji opracowania i treści haseł