TAMBURYNO, tamborin, gra ludowa pochodzenia włoskiego (tamburello), przeniesiona na Górny Śląsk przez robotników sezonowych na przełomie XIX i XX w.); polegająca na przebijaniu piłki o wadze 88 g płaskim bębenkiem skórzanym (podobnym do instrumentu muzycznego), otwartym z jednej strony, na stronę przeciwną, o zwycięstwie decyduje większa liczba punktów (liczonych jak w tenisie). Jako gra wyłącznie kobieca rozwijała się w 16 jednostkach organizacyjnych – niemieckich w ramach akcji ►Volks- und Jugendspiele (1904) w: ►Spielverein Bogucice, ►Spielverein Podlesie, ►Spiel- und Eislaufverein Dąb, ►Spiel- und Eislaufverein Józefowiec, ►Spiel- und Eislaufverein Katowice, ►Spiel- und Eislaufverein Załęże, ►Spielverein Zawodzie; ►Turn- und Spielverein Ligota, ►Turn- und Spielverein Murcki, ►Turn- und Spielverein Nikiszowiec, ►Altes Turnverein Rozdzień, ►Deutsche Jugendverein Szopienice. Gra przejęta została w latach 1920–1922 przez ►plebiscytowe polskie kluby sportowe i uprawiana była w rejonie Szopienic-Janowa w klubach: ►Olimpia Szopienice, ►Wolność Janów, ►Jedność Nikiszowiec, ►Brynica Borki; po 1922 uprawiana rzadko, m.in. w ►Altes Turn Verein Kattowitz.
A.Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim. Opole 2008; Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz, Katowice 2012.
TANDEM, Klub Turystyki Kolarskiej ►Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Katowicach założony w 1970 r. przy Szkole Podstawowej nr 1 w Katowicach; 107 członków (1975), głównie uczniów szkoły i kilku nauczycieli; pierwsza tego typu jednostka organizacyjna w Katowicach; uczestnik Międzynarodowego Rajdu Rowerowego do Sopotu (1972), stały uczestnik obozów kolarskich w Czechosłowacji; działacz Tadeusz Czasławski. Dziś nieistniejący.
TATERNICTWO, sport wspinaczkowy; pionierami t. w Katowicach byli: Marek Korowicz (przejście ze Świnicy na Zawratową Turnię, 1924), Zygmunt Mikiewicz, bracia Zygmunt i Jerzy Rzepeccy; z badaniami naukowymi z zakresu geografii t. łączyli Józef Szaflarski oraz Mieczysław Świerz. T. uprawiane było w ramach struktur alpinistycznych (kół i klubów), początkowo w ►Kolejowym Towarzystwie Krajoznawczym w Piotrowicach (1930); po II wojnie światowej, z inspiracji przedwojennych taterników, m.in. Janusza Chmielowskiego, M. Korowicza, Z. Mikiewicza, odrodziło się w Kole Wysokogórskim ►Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Katowicach, kontynuowane było do lat 90. XX w. w ►Klubie Wysokogórskim w Katowicach (zał. 1949); t. jaskiniowe uprawiano w ►Harcerskim Klubie Taternickim w Katowicach; do ważniejszych osiągnięć zaliczyć należy przejście tzw. śląską drogą na północnej ścianie Giewontu Bolesława Badyny, Antoniego Pawliczka i Karola Zanga (1930).
W. Krygowski, Dzieje Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Warszawa 1988.
TECHNIKUM WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W KATOWICACH, 3-letnia szkoła kształcąca nauczycieli wychowania fizycznego i instruktorów sportowych, zał. 1952. Dwukrotnie reformowana (cykl 4-letni i 5-letni), ostatecznie przekształcona w Liceum Pedagogiczne o profilu kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego. Technikum Wychowania Fizycznego ukończyło 478 absolwentów; ostatnia matura odbyła się w 1960; przy szkole działało Koło Sportowe „Zryw” (zob. KS ►„Iskra” Katowice). Wykładowcy: Augustyn Barczyk, Walerian Klimontowicz, Cecylia Malczyk, Tadeusz Madej, Alojzy Chrószcz, Z. Głazek, Z. Weiss, Z. Hoffmann, A. Szyler, W. Stec; znani wychowankowie: Barbara Eustachewicz, Helena Dzik, Alfred Kucharczyk, K. Mieleszczuk, S. Sowa, J. Thym Gajda.
TENIS (tenis ziemny, lawn-tenis), dyscyplina sportu; w Katowicach uprawiana od ok. 1908 r. w niemieckim klubie tenisowym, od 1912 p.n. Kattowitzer Tenis Vereinigung (po 1922 jako ►Katowicki Klub Tenisowy); Katowice były centrum tenisowym w województwie śląskim, na obszarze miasta działało 11 jednostek organizacyjnych, 2 w Szopienicach i 1 w Murckach; wybudowano kilka kortów tenisowych, m.in. w 1927 przy ul. Astrów (zob. ►korty tenisowe im. Jadwigi Jędrzejowskiej); narastał – szczególnie po 1933 – konflikt narodowy rozpalony przez działaczy KKT z Ottonem Ulitzem na czele. Struktury związkowe: od maja 1929 r. ►Zrzeszenie Śląskich Klubów Tenisowych (wcześniej kluby śląskie należały do okręgu krakowskiego), od 1932 do ►Śląskiego Związku Lawn Tenisowego i Polskiego Związku Tenisa Ziemnego; rosła liczba kortów ziemnych tworzonych przez jednostki przemysłowe (m.in. przy hucie „Baildon”, Dyrekcji Zarządu Kopalń Księcia Pszczyńskiego, kopalni „Kleofas”), m.in. przy ul. Bankowej. W 1937 r. doszło do przełamania dominacji niem. w tenisie katowickim za sprawą Klubu Tenisowego Pogoń. W latach 1939–1945 polski tenis zanotował straty osobowe (Adam Baworowski, Ludwik Brzezowski), a udział w ruchu oporu brali Walenty Bratek, Leon Kończak i Henryk Jonszta. Po 1945 r. dokonywała się odbudowa organizacyjna tenisa katowickiego – początkowo w ramach Śląskiego (Okręgowego) Związku Tenisowego (z późniejszymi zmianami nazewniczymi), a w latach 1949–1956 – Społecznej Sekcji Tenisa Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej w Katowicach; najważniejszą imprezą sportową były Międzynarodowe Tenisowe MP na kortach Baildonu; sukcesy międzynarodowe odnosiły: Jadwiga Jędrzejowska (finalistka Wimbledonu, US Open i Roland Garros w singlu i zwyciężczyni Roland Garros w deblu), Barbara Olsza (Kral), Aleksandra Olsza (podwójna mistrzyni Wimbledonu w kategorii juniorów), Danuta Wieczorek (Szwaj); tenisiści katowiccy wywalczyli 224 (124–59–41) medale MP (1924–1998).
Kronika. Dokumentacja prasowa najważniejszych wydarzeń w kraju i za granicą [1971 i 1978]. Red. M. Zawadka. Warszawa 1971 i Warszawa 1978; Z. Chmielewski i in.: Tenis polski ma 100 lat. Warszawa 1997; „Sport” 1957, nr 123.
Kluby i sekcje tenisowe w Katowicach do 1939 r. (tabela)
Kluby i sekcje tenisowe w Katowicach po 1945 r. (tabela)
Medaliści mistrzostw Polski (tabela)
Reprezentanci Polski w zawodach wysokiej rangi (tabela)
TENIS STOŁOWY, dyscyplina sportu, pod pierwotną nazwą ping-pong; w pierwszym rzędzie rozwijała się struktura ruchu młodzieżowego, w oparciu o przepisy i regulaminy opublikowane przez dziennik „Polonia” (1930); jej pionierami w woj. śląskim byli przedstawiciele duchowieństwa katolickiego (koniec lat 20. XX w.); wprowadzona do programu organizacji katolickich Katowic (lata 30. XX w.): Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej – ►Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej (przy parafiach: Najświętszej Marii Panny, Prokatedralnej (św. św. Piotra i Pawła), św. Ludwika w Panewnikach), objęła struktury związków zawodowych (►Oddziały Młodzieży Polskiego Związku Pracowników), jednostek niepodległościowych (►Oddziały Młodzieży Powstańczej), w ►Związku Harcerstwa Polskiego, ►Świetlicowym Ruchu Bezrobotnych. Trend ten pozostał dominujący w latach 1946–1949, opierał się na lewicowych organizacjach młodzieżowych – sekcjach t.s. ►Związku Walki Młodych i ►OMTUR Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych; W polskich klubach sportowych początkowo traktowano go rekreacyjnie; pierwsza sekcja, założona w ►Śląskim Klubie Lekkoatletycznym Katowice, brała udział w międzynarodowym turnieju (rozegranym w 1930 r. w Katowicach) z udziałem przedstawicieli klubów niemieckich z rejencji opolskiej; sekcje t.s. prowadziły także: ►Żydowski Klub Sportowy, niemieckie ►Katowicki Klub Tenisowy; ►Erster Fußball Club, a po II wojnie światowej: ►Pogoń Katowice i RKS Załęże. Duża liczba sekcji t.s. umożliwiła wprowadzenie szerokiej gamy rozgrywek: od mistrzostw poszczególnych dzielnic miasta, przez mistrzostwa wewnętrzne poszczególnych organizacji, aż po okręgowe. Likwidacja nurtu młodzieżowego w ruchu sportowym (początek lat 50. XX w.), zapoczątkowała długoletni kryzys tej dyscypliny w Katowicach pogłębiony w następnym dziesięcioleciu (liczba czynnych sekcji t.s. spadła do dwóch); pierwsze jej ożywienie, związane z działalnością ►Dębu Katowice i ►GKS Katowice (przełom lat 60. i 70. XX w.) było zjawiskiem krótkotrwałym, do drugiego ożywienia (1990–1997) przyczynił się KS ►Baildon Katowice. Katowice stały się siedzibą ►Polskiego Związku Tenisa Stołowego (1946–1948); oraz ►Śląskiego Okręgowego Związku Tenisa Stołowego (od 1946), organizatora MP w Katowicach (1988, 1995), Piotrowicach (1958); meczów superligi Polska–Węgry (1995), Polska–Niemcy (1995) w ►Hali Sportowej „Baildon”; wymiar lokalny miały osiągnięcia Marcina Werby (Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży przy parafii Najświętszej Marii Panny) i Jerzego Pierończyka (►Górnik Załęże; zob. też ►Kleofas 06 Katowice); natomiast do najznaczniejszych osiągnięć zaliczyć należy: udział w rozgrywkach I ligi t.s. – Dębu Katowice (1967–1968), GKS Katowice (1969–1971) i Baildonu Katowice (1990–1997); 19 medali (8–4–7) MP w latach 1991–1996; 1 (0–0–1) medal ME (1995) tenisistów stołowych KS Baildon Katowice. Czołowymi zawodnikami byli: Lucjan Błaszczyk, Leszek Kucharski, Piotr Napiórkowski, Andrzej Płodzień.
W Pięta: Tenis stołowy na Górnym Śląsku w latach 1929–2004. Częstochowa 2005.
TEXOPHILUS KATOWICE, Stowarzyszenie Miłośników Łucznictwa, jednosekcyjny klub łuczniczy, zał. 1956, nie było związane z żadnym katowickim zakładem pracy; próbowało oprzeć działalność na nowoczesnych badaniach naukowych (zachodnich), nie uzyskało akceptacji władz sportowych województwa katowickiego, nie zostało zarejestrowane; działacze: dr Adam Podgórski, Jerzy Tondera.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Urząd Spraw Wewnętrznych Katowice, sygn. 795 II.
TĘCZA KATOWICE zob. ►Sparta Katowice
TOPOLE KATOWICE, UKS, zał. 2000 w Giszowcu. Prowadzi zajęcia takie, jak: koszykówka (kobiet i mężczyzn), boks, kickboxing, boks zawodowy.
J. Tofilska: Giszowiec. Monografia historyczna. Katowice 2016.
TOR WYŚCIGÓW KONNYCH W BRYNOWIE, obiekt sportowy, powstały z inicjatywy Wielkopolskiego Towarzystwa Wyścigów Konnych na terenie wydzierżawionym (części folwarku Brynów), od Hohenlohe SA, otwarty 7 VIII 1932 przy ul. Kościuszki; od 1934 był współorganizatorem imprez ►Śląskiego Klubu Jazdy Konnej (skoki przez przeszkody, pokazy ujeżdżania konia, wyścigi dla początkujących, pogoń za lisem); gonitwy dla zawodowców z przeszkodami i bez przeszkód (1–3 okrążenia toru), z totalizatorem; ostatnie wzmianki – w publikatorach: 1945, w aktach: 1951.
APK, zesp. Hohenlohe sygn. 1791; AUM zesp. 5, sygn. 760; Propozycje zawodów konnych Śląskiego Klubu Jazdy Konnej w Katowicach mających się odbyć w dniach 10, 11 i 13 października 1936 r[oku] na torze wyścigowym w Katowicach-Brynowie, zatwierdzone przez P.Z.J. [Polski Związek Jeździecki]. Propozycje oparte na wytycznych P.Z.J. dla popularnych meetingów na rok 1936. Katowice [b.r.w, 1936]; Propozycje zawodów konnych Śląskiego Klubu Jazdy Konnej w Katowicach mających się odbyć w dniach 12, 13 i 15 października 1935 r. na torze wyścigowym w Katowicach-Brynowie oraz 19 i 20 października 1935 r. na Stadjonie P.W. i W.F. w Chorzowie: zatwierdzone przez P.Z.J. [Polski Związek Jeździecki]. Katowice: [b.r.w., 1935]; Przewodnik informator po Katowicach. Katowice, 1945. „Polonia" 1932, nr 2804, 2815.
TORKAT, nieistniejące już sztuczne lodowisko w Katowicach. Obiekt rekreacyjno-sportowy powstał (zaprojektowany przez inż. Koldę, budowany od 1 IV do 7 XII 1930 przez Pierwszą Brneńską Fabrykę Maszyn w Brnie) jako pierwsze w Polsce i 13. na świecie lodowisko sztucznie chłodzone w kompleksie sportowym (m.in. letni brodzik dla dzieci, korty tenisowe, plansze szermiercze, kino panoramiczne, estrada) przy ul. Bankowej nad rz. Rawą w Katowicach. Wybudowanie Torkatu było warunkiem przyznania Polsce organizacji Mistrzostw Świata w hokeju na lodzie w 1931 jako zabezpieczenie, gdyby warunki pogodowe nie pozwoliły rozegrać turnieju na lodowisku naturalnym w Krynicy. Otwarcie lodowiska miało miejsce 7 XII 1930. Prowadzenie obiektu finansowała Spółdzielnia Sztuczny Tor Łyżwiarski w Katowicach, w 1933 został przejęty przez budżet miejski. Od 1936 obiekt dysponował przenośną trybuną na 10 tys. osób. Na przełomie 1938/1939 wszczęta została procedura przejęcia obiektu przez Hutę Baildon. Totkat, zdewastowany wskutek działalności wojsk hitlerowskich i sowieckich, repatriantów, ludności cygańskiej, huta odbudowała w l. 1945–1949 – odnowiono betonową płytę lodowiska o wymiarach 60 x 30 m, pod którą zainstalowano 12 km rurek wypełnionych solanką, zbudowano nowe trybuny obliczone na 15 tys. miejsc, nad maszynownią wzniesiono nowy budynek, w którym znalazły pomieszczenia szatnie, umywalnie z natryskami, punkt sanitarny, hotelik z pokojami dla 65 osób, restauracja i kawiarnia. Od 1950 administrację obiektem przejęła kopalnia „Katowice” (w l. 1953–1956 Torstal). Obiekt dwukrotnie był niszczony przez pożar (1954, 1973). Torkat był miejscem międzynarodowych i ogólnopolskich zawodów sportowych w hokeju na lodzie, łyżwiarstwie figurowym, szermierce, tenisie, zapasach (występowali tu m.in. Karl Schaeffer, Maxi Herber i Ernst Bayer, Sonja Henie, drużyny hokejowe Kanady). Sportowe imprezy (np. hokejowe spotkania KS ►„Górnik 1920” Katowice z „Legią” Warszawa, których stawką było mistrzostwo Polski) gromadziły na trybunach tysiące kibiców. Latem obiekt zamieniał się w boisko lub salę koncertową. Katowiczanie oglądali wtedy m.in. występy amerykańskich koszykarzy z Harlem Globetrotters albo słuchali wokalistów Elli Fitzgerald, Paula Robesona, Michaja Burano, a wieczorami od maja do końca września na panoramicznym ekranie o szerokości 18,5 m wyświetlało filmy w kinie letnim. Z Torkatem była związana działalność kilku jednostek organizacyjnych sportu katowickiego m.in.: ►Katowickiego Klubu Łyżwiarskiego, ►Śląskiego Towarzystwa Łyżwiarskiego, ►Śląskiego Klubu Hokejowego; sekcji hokeja na lodzie i szermierki ►Górnika 1920 Katowice. Od 1994 nieczynny. W 2010 w tym miejscu rozpoczęto budowę, a w 2012 otwarto Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej (CINiBA).
A. Steuer: Kultura fizyczna w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008; Tenże: Miejsce Katowic w ruchu sportowym II Rzeczpospolitej. W: Katowice w minionej rzeczywistości. Red. A. Barciak. Katowice 2006.
TORY SANECZKOWE NA GÓRZE WANDY, w ►Lesie Murckowskim, przed 1922 brak o najstarszym z nich wiadomości, pojawia się na widokówce prezentowanej w sieci internetowej); otwarty 6 I 1934 jako obiekt ►Towarzystwa Sportowego Murcki, dł. 2 km; w latach 60. XX w. zmodernizowany na bazie toru przedwojennego. obecnie w formie szczątkowej.
A. Steuer, Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939, Opole 2008; erdmancyjo.blogspot
TOWARZYSTWO CYKLISTÓW „1905” KATOWICE, jednosekcyjna struktura sportowa, zał. 1905; pierwotna nazwa: Radfahrer Verein „Sport 1905” Kattowitz, od 1923 Towarzystwo Cyklistów 1905 Katowice. Siedziby: „Strzecha Górnicza” (1930), ul. Królewskohucka 75 (Katowice IV). Członkowie uprawiali kolarstwo szosowe i kolarski sport halowy. W Katowicach towarzystwo odegrało pionierską rolę w rozwoju piłki rowerowej; było jednym z głównych współzałożycieli ►Związku Cyklistów i Motocyklistów Województwa Śląskiego. W 1926 skupiało 24 członków. Działacze: Jan Ćwięczek, Gotfryd Grytzmann, Augustyn Skiba. Osiągnięcia: 6 (6–0–0) medali MP w piłce rowerowej (1923, 1924, 1925, 1926, 1927, 1928) braci Jellinek. Zlikwidowane w 1939.
A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008; A. Steuer: Miejsce Katowic w ruchu sportowym II Rzeczpospolitej. W: Katowice. W 140. rocznicę uzyskania praw miejskich. Red. A Barciak. Katowice 2006.
TOWARZYSTWO CYKLISTÓW 1928 ZAŁĘŻE, zał. 1928, w 1929 było wymieniane wśród gości Towarzystwa Cyklistów „Wesoła Jazda” w Kochłowicach podczas uroczystości poświęcenia sztandaru; ostatnie wzmianki 1933; działacz: Lisy (Lis ?).
A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ”, TGS; organizacja narodowo-niepodległościowa. Pierwsza tego typu organizacja powstała w Czechach w 1862 roku, a nieco później koncepcja została przeszczepiona na ziemie polskie – we Lwowie (1867), Cieszynie (1891); w rejencji opolskiej zainicjowana przez prekursorów z Wielkopolski: w Bytomiu (1895), w ►Katowicach (1896) i ►Szopienicach (1898). TGS było organizacją ruchu gimnastycznego (zob. ►ruchy gimnastyczne); podstawową komórką struktury było ►gniazdo, w klasycznej formie z programem realizowanym w oddziałach wyodrębnianych ze względu na wiek (oddział starszych panów, młodzieży – zw. dorost) i płeć (męskie, żeńskie); po pierwszych, inspirujących działaniach Wielkopolan, na dalszy rozwój organizacyjny wpłynął podział istniejących gniazd (w ramach procesów decentralizacyjnych w gnieździe katowickim powstały nowe jednostki organizacyjne – w ►Załężu – 1911, ►Bogucicach – 1911 i ►Dębie – 1912), a także emancypacyjne działania kobiet (powstało żeńskie gniazdo TGS w Załężu – 1914). Gniazda katowickie należały do Okręgu VI Związku Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim z siedzibą w Bytomiu. Po I wojnie światowej, w nowych uwarunkowaniach społeczno-politycznych, nastąpił największy rozwój TGS w Katowicach, który objął południowe dzielnice miasta (należące wówczas do powiatu pszczyńskiego), tam jednak efekty okazały się mniej trwałe. Gniazda skupiły się w Okręgach ►Katowickim i Mysłowickim ►Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce); objęły gniazda powstałe w okresie międzywojennym, co było efektem aktywności społeczno-politycznej uchodźców z rejencji opolskiej i reemigrantów z Nadrenii-Westfalii (►Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół II” Katowice) oraz zmian administracyjnych (gniazdo Wełnowiec – zob. ►Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Wełnowiec), które zakończyło proces kreacji TGS (1924). Do wybuchu II wojny światowej z 20 działających jednostek organizacyjnych pozostało 16.
Ideologia TGS zamykała się w lapidarnie ujętym haśle „W zdrowym ciele zdrowy duch” (Mens sano corpore sano), pierwsza jego część dotyczyła ►wychowania fizycznego, którego program w klasycznej formie obejmował gimnastykę przyrządową, ►lekkoatletykę i ►ciężką atletykę; w formie pokazowej uprawiano elementy ►akrobatyki sportowej i ►gimnastyki artystycznej (gimnastyka rytmiczna). Wskutek konkurencji klubów sportowych w okresie międzywojennym niektóre gniazda katowickie wzbogaciły wachlarz dyscyplin (►boks, ►hokej na lodzie, ►kajakarstwo, ►koszykówka, ►narciarstwo, ►piłka ręczna, ►pływanie, ►siatkówka, ►strzelectwo, ►szermierka, ►tenis stołowy) lub też, pozostając przy klasycznym programie, wprowadziły do niego idee rywalizacji sportowej, dając początek ►gimnastyce sportowej (1933). Najważniejszą imprezą TGS były zloty: okręgowe, dzielnicowe, wszechpolskie. Drugą część sentencji realizowano w ramach działalności kulturalno-oświatowej, w tej materii TGS bazowało na budzącej się dzięki działalności chórów, teatrów amatorskich oraz czytelni świadomości narodowej, kontynuując i rozwijając te formy działalności podczas patriotycznych wieczornic (w warunkach represji władz administracyjnych rejencji opolskiej); ważne w nich miejsce odegrała symbolika narodowa uwidoczniona na sztandarach, w mundurach. odznakach, biało-czerwonych szarfach, wstążkach czy obchodzonych, ważnych dla narodu polskiego rocznicach. Działalność niepodległościowa TGS (1918–1922) była związana z tworzeniem paramilitarnych struktur: Związków Wojackich, Straży Obywatelskiej dla Górnego Śląska, włączaniem się do konspiracyjnej pracy w Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, masowym udziale członków gniazd sokolich w powstaniach śląskich; do tej kategorii należy także walka z najeźdźcą hitlerowskim (1939–1945). Nadzieje na odbudowę struktur w warunkach rodzącej się tzw. Polski ludowej zostały storpedowane przez władze polityczne w latach 1945–1948 oraz 1957; miejsce TGS zajęły ogniska ►Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej. Wokół TGS w Katowicach skupiła się ogromna grupa działaczy i przywódców, m.in.: Jan Badura, Jan Brzeskot, Stanisław Beszczyński, Juliusz Chowaniec, Paweł Chrószcz, Józef Dreyza, Jan Filak, Józef Grzegorzek, Piotr Habryka, Paweł Jarczyk, Wojciech Korfanty, Jan Jakub Kowalczyk, Tomasz Kowalczyk, Marcin Kuczmik, Bogusław Parczewski, ks. Wawrzyniec Pucher, Stanisław Rożanowicz, Józef Sapa, Zygmunt Seyda, Wiktor Sławiński, Leopold Świtała, Józef Wesoły i in.
Gniazda TG „Sokół” w Katowicach (tabela)
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” BOGUCICE, gniazdo polskiego ruchu gimnastycznego, założone 11 VI lub 8 VII 1911. Powstało w wyniku zwycięstwa koncepcji decentralistycznych w ►TG „Sokół” I Katowice (pierwotnie zebrania odbywały się pod szyldem Zjednoczenia Zawodowego Polskiego). Było jednym z najbardziej aktywnych gniazd w rejencji opolskiej, w l. 1912–1914 uczestniczyło w zlotach na Zadolu. Posiadało własna sokolnię (od 1922 w starej strzelnicy, siedzibie Koła Towarzystwa Czytelni Ludowych) oraz sztandar (poświęcony w 1914 w kościele w Gierałtowicach). Należało do sieci organizacji tworzących teatr amatorski (wśród wystawionych sztuk scenicznych popularnością cieszyły się: Nowy Rok, Flisacy, Chłopi Arystokraci, Amerykanin, Gwiazda Syberii). W l. 1914–1917, VIII–XII 1919, III–VII 1921 z powodu działań zbrojnych I wojny światowej, I powstania śląskiego (w którym członkowie brali liczny udział) i III powstania śląskiego (utworzyło wspólną jednostkę wojskową – 5. kompania 2. baonu 3. Katowickiego Pułku Piechoty im. Jarosława Dąbrowskiego – z KS ►„Gwiazda” Bogucice i Pierwszą Drużyną Harcerską) zawiesiło działalność. W 1920 skupiało 120 członków. Należało do Okręgu II ►Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce; ►Śląskiego Związku Lekkoatletycznego (od 1928). Od 1927 nastąpił wyraźny podział działalności na sekcje sportowe: lekkoatletyka; narciarstwo sportowo-rekreacyjne, łyżwiarstwo, hokej na lodzie, przysposobienie wojskowe (strzelectwo, łucznictwo); po 1933 większy nacisk położono na rozwój gimnastyki sportowej i działalność artystyczną: kółko dramatyczne; w 1934 powstał chór męski. Publikowało własne wydawnictwa, m.in.: Album pieśni sokolich, Srebrna księga bogucickiego „Sokoła” (1936). Prezesi: Antoni Wysocki, Jan Brzeskot, Alojzy Majowski, Roman Tuszyński; działacze: Tomasz Kotlorz, Franciszek Kost, Antoni Miękina. Osiągnięcia: 13 (3–6–4) medali MP (1935–1938) w gimnastyce sportowej. Wybitni sportowcy: Wilhelm Breguła, Zygfryd Kuklok.
W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937; Srebrna księga „Sokoła” w Bogucicach 1911–1936. Bogucice 1936; A. Steuer, J. Kocurek: Stowarzyszenia społeczne w Bogucicach, próba systematyki i ich rozwój w latach 1843–1939. W: Parafia bogucicka. Tradycja i współczesność. Księga jubileuszowa. Red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło. Katowice 1994; Z dziejów Bogucic. Materiały z sesji popularnonaukowej zorganizowanej przez Miejski Dom Kultury „Bogucice-Zawodzie" z okazji 650-lecia Bogucic w dniach 13–14 października 2010 roku. Katowice [2011].
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” BRYNÓW, gniazdo, zał. 12 VIII 1919 pod nazwą Katowicka Hałda; wpisane do rejestru stowarzyszeń pd nr. 93, wykreślone 7 II 1950. Sztandar został poświęcony 3 V 1919. Prowadziło sekcje: gimnastyczną i lekkoatletyczną. W 1919 skupiało 144, a w 1937 – 70 członków. Wybitni sportowcy: Marta Majowska-Szyndler. Działacze: Jan Kluzik, Robert Neumann, Kazimierz Kasprzak, Konstanty Woźniczka, a także: Tadeusz Kamieniecki, Kazimierz Surzyński, Antoni Kurzyca, Teodor Ryguła. Osiągnięcia: 2 (1–0–1) medale MŚ (1938) i 6 (3–3–0) medali MP (1936–1938).
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, sygn. 6 I; W. Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” DĄB (TGSD), gniazdo zał. 12 II 1912; pierwotnie filia Zjednoczenia Zawodowego Polskiego w Dębie; reaktywowane jako Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Dąb-Józefowiec (1 IX 1918 – 30 III 1924); w l. 1924–1939 działało jako TG „Sokół” Dąb, dało początek ►Towarzystwu Gimnastycznemu „Sokół” Wełnowiec (1924). Pierwsza sokolnia mieściła się przy ul. Z. Seydy; druga była jednocześnie halą gimnastyczną szkoły nr 1 (od 1928 lub 1929). Gniazdo realizowało klasyczny program ruchu gimnastycznego; od 13 VI 1920 dysponowało własnym sztandarem; w l. 30. XX w. wystawiało banderie konne. Działacze: Antoni Manowski, Piotr Kosz, Stanisław Sikora, Ernest Głąbica.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice Wydział Spraw Wewnętrznych, sygn. 1111 I; W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937; „Polska Zachodnia” 1928, nr 284.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” DĄBRÓWKA MAŁA, pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w Dąbrówce Małej, zał. 6 lub 12 I 1919, od 1920 posiadająca własny sztandar. W 1919 TG skupiało 105 członków. Początkowo realizowało klasyczny program wychowania fizycznego, od 1928 z sekcjami sportowymi: szermierki (jedyną w strukturach polskiego ruchu gimnastycznego na terenie Katowic), lekkoatletyki; należało do Katowickiego Okręgu ►Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. Działacze: ks. Wawrzyniec Pucher (założyciel), Dominik Magiera, Jan Hofman, Franciszek Ledwoń, Leopold Rasek, Alojzy Świerczyński.
W. Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” JANÓW, pierwsza polska organizacja kf w ►Janowie; gniazdo zakładane było po raz pierwszy w miejsce rozwiązanego ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Roździeń-Szopienice (lipiec – 24 listopada 1907), powtórnie 10 stycznia 1919 r., wręczenie sztandaru odbyło się 14 maja 1922 r., TG realizowało klasyczny program polskiego ruchu gimnastycznego.
W. Ogrodziński, Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”, Katowice 1937.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ I” KATOWICE, pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w Katowicach, zał. 15 III 1896, reaktywowana w 1902 i 1917; drugie po Bytomiu gniazdo na Górnym Śląsku. U genezy powstania legła aktywność organizacyjna wielkopolskich pionierów sokolstwa polskiego; skupiało elity narodowo-niepodległościowe miasta. Do grona założycieli należeli: Stanisław Beszczyński (starszy), Wincenty Czaplicki, Jan Henryk i Wiktor Jesionek, Jan Joks, Adolf Ligoń, Aleksander Lewandowski, Jan Skiba, Wacław Okulicz, Wojciech Zając; później dołączyli m.in.: Franciszek Głowacki, Wojciech Korfanty, Jan Jakub Kowalczyk, Tomasz Kowalczyk, Stanisław Rożanowicz, Wacław Szyperski. TG należało do Okręgu VI Związku Sokołów w Państwie Niemieckim (1896–1919), Okręgu II (Katowickiego) ►Dzielnicy Śląskiej Związku Polskich Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce (1919–1939). Dało początek gniazdom ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Bogucice, ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Dąb, ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Załęże, Towarzystwa Gimnastyczno-Sportowego ►„Piast” Katowice (1918). Początkowo – mimo szykan administracji niemieckiej – prowadziło działalność narodowo-niepodległościową (prelekcje, wieczornice, ćwiczenia gimnastyczne, musztra, lekcje języka polskiego, zalążki turystyki, udział w regionalnych i ogólnopolskich zlotach sokolich – Zlot Grunwaldzki) w oddziałach męskim, żeńskim, młodzieżowym i oldbojów; wydało też Srebrną Księgę „Sokoła” katowickiego. W l. 20. XX w. nacisk położono na pracę w sekcjach sportowych (kajakarstwo, koszykówka, lekkoatletyka, narciarstwo, piłka nożna, siatkówka), odnosząc osiągnięcia o znaczeniu regionalnym.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski Wydział Społeczno-Polityczny, sygn. 789; W. Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937; A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ II” KATOWICE, gniazdo zał. 19 XI 1922 przez uchodźców z powiatu toszecko-gliwickiego, reemigrantów z Nadrenii-Westfalii. Siedziby mieściły się w: restauracji „Strzecha Górnicza”, Domu Uchodźców Śląskich, Okręgowym Ośrodku Wychowania Fizycznego (Dom Sportowy) przy ul. Raciborskiej. Towarzystwo kontynuowało niepodległościowe tradycje gniazda TG „Sokół” w Szobiszowicach k. Gliwic. Najwięcej członków – 163 – skupiało w 1926; kryzys personalny (w 1930 liczyło 48 członków) przyczynił się do dużego zróżnicowania demograficznego – w pracach gniazda uczestniczyli członkowie pochodzący z różnych regionów Polski, a także przedstawiciele innych narodowości; w l. 30. XX w. w jego szeregach znajdowali się także sportowcy pochodzenia włoskiego (Diotta Levi) i żydowskiego (Moritz Morgenstern). Gniazdo odegrało przełomową rolę w dziejach polskiego ruchu gimnastycznego w województwie śląskim – miejsce drugoplanowej gimnastyki przyrządowej zajęła ciężka atletyka; w l. 1924–1925 jego działacze przyczynili się do ukształtowania struktur tej dyscypliny sportu w woj. śląskim. Z ich inicjatywy w 1924 powstał Polski Związek Ciężkiej Atletyki, a wypracowana przez nich (m.in. Marcina Kuczmika) pięcioczłonowa struktura organizacyjna ruchu sportowego w województwie śląskim (drużyna, sekcja, klub, związek i związek związków sportowych) została przez ministra Mieczysława Orłowicza przyjęta jako obowiązująca na obszarze całej II Rzeczpospolitej Polskiej. W klubie działały sekcje: bokserska (1923–1928), ciężkoatletyczna (1923–1939) z najsilniejszą w Polsce w drużyną zapaśniczą, gimnastyczna, lekkoatletyczna (1925–1929), palantowa (1923–1926) i pływacka (1926). Gniazdo było współzałożycielem ►Śląskiego Okręgowego Związku Pływackiego. Funkcje prezesów pełnili: Franciszek Wesoły, Józef Matloch, Marcin Kuczmik, Jan Michalski, Jan Widuch, Stanisław Beszczyński. Gniazdo cieszyło się poparciem Adama Kocura i Śląskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej. Należało do: ►Katowickiego Okręgu Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, ►Śląskiego Okręgowego Związku Bokserskiego, ►Śląskiego Okręgowego Związku Ciężkoatletycznego, ►Śląskiego Okręgowego Związku Lekkoatletycznego, ►Śląskiego Okręgowego Związku Pływackiego. Osiągnięcia: 65 (39–18–8) medali MP, w tym: 7 (4–1–2) w boksie, 5 (2–3–0) w podnoszeniu ciężarów, 45 (30–9–6) w zapasach w stylu klasycznym, 3 (3–0–0) w zapasach w stylu wolnym. Wybitni sportowcy – reprezentanci i mistrzowie Polski: Maksymilian Bugla, Jan Gałuszka, Henryk Ganzera, Wilhelm Gonsior, Paweł Hein, Teodor Krysmalski, Władysław Krysmalski, Eryk Kuchta, Jozef Matloch, Konstanty Moczko, Wiktor Moczko, Paweł Ruda.
W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937; P. Osmólski: Leksykon boksu. Warszawa 1989; A. Steuer: Dzieje ciężkiej atletyki na Górnym Śląsku 1878–1945. Katowice 1986; A. Steuer: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół II” Katowice. W: „Kronika Katowic”. T. 4. Katowice 1993.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” KOSTUCHNA, pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w ►Kostuchnie; gniazdo, założone w 1919 r. i początkowo zakonspirowane, ujawniło się jako filia gniazda ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Nikiszowiec (13 V 1920), sztandar ufundowano w 1921 r.; liczba członków: 172 (1919), 104 (1920); jedno z nielicznych gniazd dawnego powiatu pszczyńskiego, które przetrwało bez przerw w działalności aż do wybuchu II wojny światowej; należało do okręgu mikołowskiego ►Dzielnicy Śląskiej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Polsce, realizowało klasyczny program „Sokoła”; założyciele: Karol Stabik, Jan Filak, działacze: Jan Gałuszka, Wilhelm Grzesica, Jan Oleś, Stefan (Szczepan) Marczok.
W. Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła". Katowice 1937.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” LIGOTA (do 1924 Ligota Pszczyńska), zał. 14 III 1920 z inicjatywy Augustyna Świtały; sztandar poświęcony 1 X 1922. W 1920 liczyło 88 członków, w 1928 – 120, w 1935 – 62. Prezesi: Józef Nowak, A. Świtała; działacze: Wiktor Szojda, Wilhelm Bromboszcz, Alojzy Herman.
W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” MURCKI, gniazdo zał. 22 II lub 1 III 1920; skupiało 160 członków; 5 III 1920 przyjęte do ►Dzielnicy Śląskiej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Polsce; od 1 IV 1924 miało własny sztandar; zapisane w rejestrze stowarzyszeń pod nr 245 w V 1934, zaprzestało działalności 1 I 1939, wykreślone z rejestru 20 XI 1951. Prezesi: m.in. Karol Botor, Augustyn Gwóźdź; działacze: Szczepan Trembaczewski, Alfred Rogowski, Teofil Jędrysik, Augustyn Szymon, Brunon Szafranek; poczet sztandarowy: Florian Mrukwa, Albin Szafranek, Franciszek Pilorz.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice Wydział Spraw Wewnętrznych, sygn. 1130 I; W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” NIKISZOWIEC GISZOWIEC (także TGS Nikisz-Giszowiec, TGS Nikiszowiec), pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w Nikiszowcu; gniazdo zał. 16 II 1919, należało do VI Mysłowickiego Okręgu ►Dzielnicy Śląskiej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Polsce; do 13 V 1920 działało wspólnie z filią w Kostuchnie (zob. ►Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Kostuchna). Od 18 VII 1920 dysponowało własnym sztandarem. Prowadziło sekcje: gimnastyczna, koszykówki, lekkoatletyczna, palantowa. W 1919 skupiało 135 członków (większość brała udział w walkach I powstania śląskiego). Dała początek harcerstwu w Nikiszowcu (Pierwsza Drużyna Harcerzy im. Romualda Traugutta, zlikwidowana w l. 50. XX w.). Działacze: Karol Buczek, Paweł Chrostek, Alojzy Kula, Franciszek Maślon.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice Wydział Spraw Wewnętrznych, sygn 1103 I; W. Ogrodziński, Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”, Katowice 1937; J. Tofilska, Katowice Nikiszowiec: miejsce, ludzie, historia, Katowice 2007; „Polska Zachodnia” 1927, nr 146.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” NIKISZ-GISZOWIEC zob. ►Towarzystwo Gimnastyczne „Sokól” Nikiszowiec Giszowiec
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” NIKISZOWIEC zob. ►Towarzystwo Gimnastyczne „Sokól” Nikiszowiec Giszowiec
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” PIOTROWICE, pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w Piotrowicach. Gniazdo założono 13 lub 15 maja 1920 r. Realizowało klasyczny program polskiego ruchu gimnastycznego; w 1920 skupiało 30 członków; poświęcenia sztandaru dokonano 6–7 sierpnia 1938 r. Działacze: Gerard Kotucha, Jan Materla, Szczepan Żychoń.
APK OT Pszczyna, zesp. Miasto Pszczyna, sygn. 3313; W. Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” PODLESIE, pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w Podlesiu, gniazdo zał. 1 VI 1919. Początkowo prężne, w l. 1926–1930 działalność osłabła – skreślone z listy członków Okręgu Mikołowskiego ►Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce (1931). Realizowało klasyczny program polskiego ruchu gimnastycznego. W 1919 skupiało 32 członków. Działacze: Franciszek Domagała, Maciej Jargoń, Jan Latusek.
W. Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” ROZDZIEŃ (także TG „Sokół” Roździeń-Szopienice), pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w Szopienicach, trzecie gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w rejencji opolskiej, zał. 15 V 1898. Nieustanne szykany administracyjno-sądowe, zakończone procesem bytomskim, spowodowały 4 VI 1907 rozwiązanie organizacji; występowało pod szyldem ►Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Janów. Reaktywowane 3 XI 1912, funkcjonowało w l. 1912–1914 i 1918–1939; wykreślone z listy organizacji 11 I 1952. Gniazdo było prężnym ośrodkiem działalności niepodległościowej i kulturalno-oświatowej, realizowało klasyczny program sokoli (szczególnie aktywnie działała sekcja lekkoatletyczna); prowadziło pierwszą w polskich strukturach ruchu gimnastycznego Ochronkę p.w. Aniołów Stróżów. Od 1922 dysponowało własnym sztandarem. Ukazała się Srebrna księga „Sokoła” Rozdzień-Szopienice 1898–1925 autorstwa A. Skopka. W 1919 gniazdo liczyło 180, w 1920 – 160, a w 1936 – 65 członków. Działacze: Jan Badura, Juliusz Chowaniec, Piotr Habryka, Henryk Jarczyk, Edward Kalinowski, Piotr Łyszczak, Antoni Richter, Augustyn Skopek.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Urząd Spraw Wewnętrznych Katowice, sygn. 6 I.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” ROZDZIEŃ-SZOPIENICE, w okręgu mysłowickim (III) ►Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w Szopienicach, trzecie gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Rejencji Opolskiej, zał. 15 V 1898, wskutek nieustannych szykan administracyjno-sądowych, zakończonych procesem bytomskim, rozwiązane (4 VI 1907); występowało pod szyldem ►Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Janów, reaktywowane (3 XI 1912–1914, 1918–1939); prężny ośrodek działalności niepodległościowej; działalność kulturalno-oświatowa; pierwsza w polskich strukturach ruchu gimnastycznego Ochronka pw. Aniołów Stróżów; klasyczny program działalności, sekcja lekkoatletyki, sztandar (1922); działalność wydawnicza: A. Skopek, Srebrna księga „Sokoła” Rozdzień-Szopienice 1898–1925; Liczba członków: 180 (1919), 160 (1920), 65 (1936); działacze: Jan Badura, Juliusz Chowaniec, Piotr Habryka, Henryk Jarczyk, Edward Kalinowski, Augustyn Skopek.
W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” WEŁNOWIEC, gniazdo w okręgu siemianowickim (XIV) ►Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, zał. 30 III 1924 przez byłych działaczy gniazda Dąb-Józefowiec; uprawiano w nim lekkoatletykę i gimnastykę przyrządową; sztandar (6 IX 1925), sokolnia i boisko (od 1934); 140 członków (1935); prezesi: Jerzy Sieroń, dr Józef Śmieja, działacze: Emil Schmidt, Rajmund Słowik, Paweł Grabiwoda, Ludwik Zioła.
W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” ZAŁĘSKA HAŁDA, gniazdo zał. 25 I 1920. W l. 1924–1926 nieczynne. W 1927 objęte mecenatem kopalni „Wujek”. Poświęciło sztandar 15 VI 1930). Ok. 1935 założyło sekcję ciężkiej atletyki. W l. 1939–1945 zawiesiło działalność, a w 1950 zostało zlikwidowane. Jako jedna z pierwszych organizacji w województwie śląskim wprowadziło do programu zapasy w stylu wolnym. Siedziby mieściły się w restauracji Guentera i restauracji Karola Mroncza (ob. Szkoła Podstawowa nr 25). W 1920 skupiało 72, a w 1930 – 140 członków. Należało do ►Katowickiego Okręgu Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. Utrzymywało kontakty z sokolstwem polskim we Francji. Działacze: Franciszek Gola, Teodor Otremba, Jan Patalong, Otton Patalong, M. Przybyła, Wiktor Sławiński, Jan Śmigiel.
W.Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937; A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” W ZAŁĘŻU, gniazdo zał. 11 IV 1911 z inicjatywy Józefa Sapy przy współudziale kilku innych członków gniazda TG „Sokół” w Katowicach (po którym przejęło stodołę, przebudowaną następnie na salę gimnastyczną). Od 1 IX 1911 zarejestrowane w Wydziale Okręgowym Związku Towarzystw Gimnastycznych w Państwie Niemieckim w Bytomiu. Dało początek gniazdu ►TG „Sokół” w Dębie, KS ►Naprzód „1912” Załęże, żeńskiemu gniazdu TG „Sokół” w Załężu (1914), ►Towarzystwu Gimnastycznemu „Sokół” w Załęskiej Hałdzie (1920); do 1917 nieczynne – odbudowane z oddziałem kobiecym. Od 1919 przydzielone do I Katowickiego Okręgu Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. W 1927 powstał Komitet Budowy Boiska Sokolego w Załężu (Michał Grażyński, Konstanty Wolny, ks. Józef Kubis, Tadeusz Stark, Stanisław Dworzańczyk, Tadeusz Stadnikiewicz, Wawrzyniec Widuch, Jan Brzeskot, dr Alfons Górnik, Paweł Chrószcz, Józef Dreyza). Obiekty: ►hala przy ul. M. Wolskiego (1926), ►boisko z bieżnią lekkoatletyczną przy ul. F. Bocheńskiego (1929), basen ►Bugla ze strzelnicą. Działacze – prezesi: Kasprzyk (imienia nie udało się ustalić), Piotr Golor, Jan Wylecioł, Leopold Świtała, Wiktor Baranek, Józef Zogórnik; wiceprezesi: Stanisław Kołodziej, Władysław Wendt, Józef Lisek; naczelnicy: Wiktor Jesionek, Franciszek Oleś, Paweł Chrószcz, Jan Kubica, Maksymilian Dudek, Kazimierz Peda, Tomasz Vogiel; naczelniczka: Matylda Ossadnik-Ogiermanowa; sekretarze: Wiktor Baranek, Ludwik Przystolik, Józef Świtała, Paweł Kotusz; skarbnicy: Jesionkówna, Maksymilian Wojtyczka, Jan Czardybon; bibliotekarka: Maria Zawadziańka, chorąży: Józef Solik. W 1911 liczyło 27 członków, w 1913 – 20, w 1920 – 145 (największe gniazdo w rejencji opolskiej), w 1929 – 106 i w 1930 –145. Siedziba mieściła się w lokalu przy ul. S. Wojciechowskiego 67. Osiągnięcia: 4 (0–3–1) medale MP – poręcze: 2 m. (1935–1937) i 3 m. (1938) oraz udział w IO w 1936 Matyldy Ossadnik-Ogiermanowej .
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział Społeczno-Polityczny, sygn. 79, Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice, sygn. 7; A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999; W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.
TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” ZARZECZE, gniazdo w okręgu mikołowskim ►Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce; brało udział w zlocie okręgowym 21 V 1922 w Tychach.
W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.
TOWARZYSTWO KRZEWIENIA KULTURY FIZYCZNEJ KOBIET KATOWICE, jeden z 10 oddziałów centrali organizacji zał. w 1933 w Warszawie; działalność zapoczątkowało ok. 1935. Łączyło działalność kulturalną z wychowaniem fizycznym i przysposobieniem wojskowym; pracowały zespoły: gimnastyki, plastyki i rytmiki, siatkówki; organizowano kursy narciarskie, szermiercze, łucznicze, tenisa, obrony przeciwgazowej, nauki jazdy na łyżwach, kandydatek na kwatermistrzynie oraz wychowawczynie letnich obozów młodzieży. W Radio Katowice prowadziło audycje na temat kultury fizycznej. Było inicjatorem założenia oddziału lokalnego w Siemianowicach Śląskich. Osiągnięcia: 8 (7–0–1) medali MP w łucznictwie. Największą indywidualnością była Irena Skorupska.
A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008; A. Steuer: Miejsce Katowic w ruchu sportowym II Rzeczpospolitej. W: Katowice. W 140. rocznicę uzyskania praw miejskich. Red. A Barciak. Katowice 2006.
TOWARZYSTWO PŁYWACKIE „23” GISZOWIEC-NIKISZOWIEC, specjalistyczny polski KS, zał. w 1923 przy szybie „Wilson” w Nikiszowcu, prowadził sekcje: piłki wodnej (1937–1939), pływania i skoków do wody. Początkowo dysponował bazą na ►Trzech Stawach w Zawodziu (1923–1925), potem basenem na stawie ►Małgorzata w Giszowcu, a w l. 1937–1939 krytą pływalnią w Janowie. Reaktywowany w l. 1945–1947, występował także jako sekcja pływacka ►Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych, Robotniczego Klubu Sportowego ►Siła Giszowiec; przekształcił się w sekcję pływania ►Naprzód Janów. Był jednym z najsilniejszych klubów pływackich w Polsce międzywojennej, wzmacniany pływakami ►Śląskiego Klubu Lekkoatletycznego (1932) i KS ►Dąb Katowice (1937), pionierem pływania kobiecego w województwie śląskim. Działacze: Karol (Jan) Fischer, Stefan Jaśkiewicz, Franciszek Waniek. Czołowi sportowcy: Erna Fitz, Małgorzata Fitz, Jan Jędrysek, Rozalia Kajzer-Piesiur, Aniela Jarkulisz-Niedobecka, Rudolf März, Henryka Szmidt. Osiągnięcia: 2 (2–0–0) medale MP w piłce wodnej, 86 (47–38–28) medali MP w pływaniu (1925–1946).
A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008; A. Steuer: Towarzystwo Pływackie „23” Giszowiec-Nikiszowiec 1923–1949. Mistrzowie i mistrzynie. Cz. 1. „Roździeń” 1999, nr 7, Cz. 2. „Roździeń” 1999, nr 8; J. Tofilska: Giszowiec. Monografia historyczna. Katowice 2016.
TOWARZYSTWO SPORTOWE MURCKI, KS , utworzone 1927 na bazie KS ►23 Murcki i KS ►Lechia Murcki, sekcja piłki nożnej; właściciel toru saneczkowego na Wzgórzu Wandy; działacze: Jan Wołowski, Józef Ciepły; Edward Furczyk (prezes); członek ►Śląskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej; uczestnik rozgrywek piłkarskich o mistrzostwo klasy B; reaktywowane w 1945 roku, sekcje: boksu, gier sportowych, lekkoatletyczna, piłki nożnej; od 1949 jako koło sportowe ►Górnik Murcki (przy kopalni „Murcki”).
Ach te Murcki. [b.m.w.] 2013; „Sport i Wczasy” 1948, nr 40.
TOWARZYSTWO SPORTOWE ZAWODOWEJ STRAŻY POŻARNEJ W KATOWICACH, zał. 1945; prezes: mjr Stanisław Zarzycki, Kazimierz Lebiedzik; sekcje: piłki nożnej, siatkówki, pływania.
APK zesp. Okręgowy Związek Piłki Nożnej Katowice, sygn.26.
TRAMP, Turystyczny Klub Żeglarski „Tramp” ►Polskiego Towarzystwa Turystyczno- Krajoznawczego w Katowicach; początkowo Sekcja Żeglarska przy Zarządzie Okręgu PTTK w Katowicach (1955); od 1958 pod nazwą T. Siedziby: Klub PTTK: przy Placu Andrzeja, ul. Mariackiej oraz Damrota, w Rynku, w pomieszczeniach Katowickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego, Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Terenowego, Zjednoczenia Budownictwa Górniczego, KS Start; fuzje: z sekcją żeglarską Klubu Turystycznego PTTK w Zabrzu i strukturą żeglarską Związku Nauczycielstwa Polskiego; działalność w zakresie żeglarstwa turystycznego (śródlądowego i morskiego); sportowego (udział w regatach). T. dysponował jachtami „Zew Morza”, „Karolinka” (do 1986), baza szkoleniowa i własny ośrodek żeglarski na jeziorze Pogoria (1960), z hangarem; wyprawy dalekomorskie i oceaniczne – do portów afrykańskich i Kanady; członkowie: 224 (1984), 101 (2005) założycielami i pierwszymi członkami byli m.in.: Franciszek Bógdoł, Jerzy Pawlikowski, Lesław Krzakowski, Irena Krzakowska, Roman Pazdro i in.
B. Kamińska, L. Krzakowski i in.: 25 lat Turystycznego Klubu Żeglarskiego PTTK [Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego] „Tramp" (1955–1980). [Oprac.]; Turystyczny Klub Żeglarski PTTK. Katowice 1980.
TRASA ROWEROWA KATOWICE – LOTNISKO PYRZOWICE, długości 36 km; prowadząca z Parku Powstańców Śląskich w centrum Katowic, przez Koszutkę, Wełnowiec-Józefowiec, Siemianowice Śląskie: centrum – Bańgów – Przełajkę, Wojkowice, Strzyżowice, Górę Siewierską, Twardowice, Nową Wieś, Mierzęcice, Pyrzowice do Ożarowic; ciekawe miejsca na trasie: Pomnik Powstańców Śląskich, pomnik generała Jerzego Ziętka i Spodek (w Katowicach), Pomnik Wojciecha Korfantego i pałac Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskie), Staw Rzęsa (Siemianowice Śląskich, lotnisko w Pyrzowicach.
https://roweremposlasku.pl/trasy_rowerowe_katowice/
TRASA ROWEROWA KATOWICE – TARNOWSKIE GÓRY, długości 38 km, biegnąca z Parku Powstańców Śląskich w centrum Katowic, przez Koszutkę, Dąb, Chorzów: Park Śląski – Chorzów Stary – Żabie Doły – Bytom: Rozbark – śródmieście – Karb – Miechowice – Stolarzowice, Tarnowskie Góry: Repty Śląskie – Stare Tarnowice – do śródmieścia; ciekawe miejsca na trasie: Pomnik Powstańców Śląskich, pomnik generała Jerzego Ziętka (Katowice), Śląskie Wesołe Miasteczko, Żyrafa, ogród zoologiczny, Stadion Śląski (Chorzów), Żabie Doły (Chorzów/Bytom), park miejski, rezerwat przyrody „Segiet” (Bytom), park w Reptach, Sztolnia Czarnego Pstrąga – szyby „Sylwester” i „Ewa”, zamek Włodyków w Starych Tarnowicach, Dzwonnica Gwarków, rynek, Zabytkowa Kopalnia Srebra, Skansen Maszyn Parowych (Tarnowskie Góry).
https://roweremposlasku.pl/trasy_rowerowe_katowice/
TRASA ROWEROWA KATOWICE – ZALEW RYBNICKI, długości 57 km. prowadząca z Parku Powstańców Śląskich w centrum Katowic, przez Koszutkę, Dąb, Załęże, osiedle Witosa, Rudę Śląską, Katowice-Panewniki, Rudę Śląską-Halembę, Mikołów, Orzesze, Ornontowice, Czerwionkę-Leszczyny – Bełk – Szczejkowice, Rybnik: Ligotę, Paruszowiec, Piaski, Rybnik-Północ do Orzepowic; ciekawe miejsca na trasie: Pomnik Powstańców Śląskich, pomnik generała Jerzego Ziętka (Katowice), kościół św. św. Piotra i Pawła (Mikołów-Paniowy), Obelisk Pamięci 446 Ofiar Auschwitz-Birkenau (Rybnik), Zalew Rybnicki.
https://roweremposlasku.pl/trasy_rowerowe_katowice/
TRASA ROWEROWA NR 2, stanowi fragment trasy (ok. 12 km) z Katowic do Raciborza; jej początek znajduje się w ►Parku Kościuszki przy ►Wieży Spadochronowej, dalej biegnie ulicami: Jasieńskiego, Brynowską, Lubiny, św. Teresy, Kępową, Ligocką, Zgody, Kijowską, Medyków, Śląską, Wczasową, przez park ►Zadole, Studencką, Śląską, ►Panewnickie lasy, ul. Owsianą, aż do granicy z Mikołowem.
TRAVOIS KATOWICE, klub wyścigów psich zaprzęgów; prowadził działalność w I i II dekadzie XXI w.; miał siedzibę przy ul. 1 Maja w Zawodziu, działał na terenie ►Ligoty i ►Panewnik; członek Polskiego Związku Sportu Psich Zaprzęgów; w 2019 postawiony w stan likwidacji; osiągnięcia 1(1–0–0) ME medal w wyścigach zimowych psich zaprzęgów. Czołowy sportowiec: Grzegorz Burzyński.
https://mushing.pl/index.php?show=czlonkowie&opcja=pokaz&id=19
TRIATHLON, dyscyplina sportu; w Katowicach uprawiana od pierwszej dekady XXI w. w jednym klubie, ►AZS AWF Katowice. W aquathlonie, cross triathlonie, duathlonie, triathlonie katowiccy sportowcy wywalczyli 46 (14–9–23) medali MP. Impreza cykliczna: Silesian Ironman (w ►Dolinie Trzech Stawów).
TRÓJPOROZUMIENIE WŁAŚCICIELI PRYWATNYCH KLUBÓW BOKSERSKICH, zawarte w 1923 pomiędzy Jerzym Rieschke (Prywatny Klub Sportowy Katowice), Jerzym Klarowiczem (Boxing Club Królewska Huta) i Henrykiem Bregułą (Pentsching Club Nowy Bytom); organizator mistrzostw Śląska w boksie w l. 1923–1924.
A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008.
TRZY MAUPY, park linowy na ►Muchowcu, pierwszy w Katowicach; otwarty w 2020 roku; złożony z pięciu tras o łącznej długości 800 m, z 70 przeszkodami; liny umieszczone są na wysokości od 1 do 10 m, każda trasa ma inny stopień trudności; dla najmłodszych przeznaczono trasę szypułki, długości 75 m, dostępną dla dzieci o wzroście do 120 cm; pozostałe trasy: zielona (dł. 110 m), czerwona (dł. 280 m) i czarna (dł. 300 m, dla osób o wzroście min. 160 cm i ukończonym 16. roku życia, jedna z najtrudniejszych tras w Polsce), jednocześnie na górze może się znajdować około 50 osób, ponadto do dyspozycji jest trampolina i ogromna piaskownica; kontenery z ofertą gastronomiczną (można z niej korzystać, rozsiadając się na leżakach pod parasolami).
katowice24.info/nowa-atrakcja-na-muchowcu-otwiera-sie-park-linowy-facebook.com/parklinowykatowice; https://polskieparkilinowe.pl/mapa,382,park
3 STAWY, wodny plac zabaw, założony w 2017 r. przy ul. Pułaskiego w Osiedlu Paderewskiego i w Katowickim Parku Leśnym; powstał z budżetu społecznego; podzielony jest na część dla dzieci młodszych i dzieci starszych – między stawem kajakowym a stawem ►Łąka. W obu częściach są kolorowe urządzenia z dyszami, tryskaczami i fontannami.
www.mosir.katowice.pl/obiekty_mosir/biedronki-wodny-plac-zabaw/
TUR SZOPIENICE, KS Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych, zał. 1930, drużyna piłkarska uczestniczyła w rozgrywkach Robotniczych Klubów Sportowych, w 1938 awansowała do klasy A; klub reaktywowano w VIII 1945, w 1948 połączył się z Ormowcem i ZHP w Szopienicach. Osiągnięcia: MP RKS – 3 m. w piłce nożnej (1936).
„Dziennik Zachodni - Wieczór” 1948, nr 218.
TURN- UND SPIELVEREIN LIGOTA, pierwsza organizacja kultury fizycznej w Ligocie, zał. przed 1911. Członkowie uprawiali: palanta, piąstkówkę, tamburyno.
A. Steuer: Kultura fizyczna. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E, Chojecka, S. Fertacz. T. 1. Katowice 2012.
TURN- UND SPIELVEREIN MURCKI, pierwsza organizacja kultury fizycznej w Murckach, zał. ok. 1911. Prowadziła sekcje palanta i piłki uszatej.
A. Steuer: Kultura fizyczna. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E, Chojecka, S. Fertacz. T. 1. Katowice 2012.
TURN UND SPORTVEREIN EICHENAU zob. ►Hetman 22 Dąbrówka Mała
TURNERSKI RUCH, jeden z ►ruchów gimnastycznych, oparty na niemieckim systemie wychowania fizycznego, wg koncepcji Friedricha Jahna z 1811; prekursorską rolę w odrodzeniu t.r. na obszarze rejencji opolskiej odegrała wieś Katowice; jego rozwój zapoczątkował ►Alter Turnverein Kattowitz (1860); po wojnie 1870–1871 kryzys personalny i programowy; w 1875 dał początek Ochotniczej Straży Pożarnej; ożywienie w l. 1880–1907 związane z okresem grynderki z udziałem towarzystw gimnastycznych: ►Vorwärts Katowice (1882), ►Hohenlohehütte (1882), ►Roździeń (1882), ►Szopienice (ok. 1890–1891), ►Załęże (1895), ►Bogucice (1896), ►Janów (1904), ►Dąb (1907),►Zawodzie (1908) i włączeniem do akcji ►Volks- Und Jugendspiele struktur połączonych występujących pod nazwą ►Turn und Spielverein w Dębie, ►Kostuchnie, ►Dąbrówce Małej, ►Katowickiej Hałdzie, ►Giszowcu; zorganizowany w okręgach I i II; od 1909 z odrębnymi strukturami żydowskiego t.r. (►Kattowitzer Israelitischer Turnverein), później, co najmniej od 1920, wolnoturnerskiego (►Freier Turner) związanego z niemiecką socjaldemokracją; w 1921 zredukowany odgórną decyzją ►Deutsche Turnschaft In Polnisch Schlesien do 3 stowarzyszeń; w l. 1926–1939 w ramach ►Deutsche Turnschaft in Polen; programowo ulegał niewielkiej ewolucji, w jego strukturach od 1923 rozwijała się piłka ręczna (jedenastoosobowa); po 1939, na wzór obowiązujących w III Rzeszy, stworzył jednolite struktury z ruchem sportowym ►Sport und Turnverein; najbardziej zasłużone organizacje miały prawo zachowania swoich historycznych nazw (Alter Turnverein i Turnverein Vorwärts).
A. Steuer: Ruch turnerski w Katowicach. „Kronika Katowicka” 2008.
TURNIEJ PIŁKI RĘCZNEJ IM. KSIĘDZA JANA MACHY, jednorazowa impreza sportowa (4–5 grudnia 2021 roku), upamiętniająca błogosławionego ks. Jana Machę, zamordowanego przez Niemców w okresie okupacji, ściętego na gilotynie w więzieniu katowickim, piłkarza ręcznego w Klubie Sportowym Państwowej Fabryki Nawozów Azotowych; zorganizowana przez Instytut Gość Media w Katowicach, przy współudziale ►Śląskiego Związku Piłki Ręcznej w Katowicach. Był to turniej piłki ręcznej w kategorii juniorów młodszych dziewcząt i chłopców, rozegrany w Katowicach-Szopienicach oraz Zabrzu. Zwyciężyły drużyny SPR Grunwaldu Ruda Śląska (dziewczęta) i SPR Górnik Zabrze (chłopcy).
https://slzpr.com.pl/index.php/news/272-turniej-im-ks-jana-machy
TURNVEREIN BÖERSCHACHT, nazwa niemieckiej organizacji turnerskiej (zob. ►turnerski ruch) w Kostuchnie, założonej w 1912 r. Brała udział w akcji ►Volks- und Jugensdspiele.
TURNVEREIN EICHENAU, założony w 1909 roku w Dąbrówce Małej, zrzeszony w I Oberschlesische Turngau; propagował gimnastykę turnerską (zob. ►turnerski ruch). Po I wojnie światowej jako Turn und Sportverein (zob. ►Hetman 22 Mała Dąbrówka).
A. Steuer: Kultura fizyczna w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008.
TURYSTA, Spółdzielnia Turystyczna, zał. 1957 w Katowicach, pod pierwotną nazwą: Spółdzielnia Turystyczno-Wypoczynkowa Turysta jako jeden z 6 pierwszych oddziałów centrali w Warszawie. Organizator turystyki krajowej i zagranicznej – od 1957 z usług spółdzielni skorzystało 3,7 tys. osób. Jest członkiem Centralnego Związku Spółdzielczości (1982) oraz ►Śląskiej Izby Turystyki (1991). Siedziba mieściła się przy ul. Mariackiej 1. Działacz: Włodzimierz Borkowski.
TURYSTYCZNE SZLAKI KATOWIC zob. ►Szlak Turystyczny im. Augusta Czarnynogi, ►Szlak Bohaterów Wieży Spadochronowej, ►Szlak Dolinki Muckowskiej, ►Szlak Turystyczny 25-lecia PTTK, ►Szlak Historii Górnictwa Górnośląskiego, ►Hołdunowski Szlak Turystyczny, ►Katowicki Szlak Spacerowy, ►Szlak Turystyczny im. Mariana Kantora-Mirskiego, ►Szlak Moderny, ►Ochojski Szlak Turystyczny, ►Parkowy Szlak Turystyczny, ►Szlak Turystyczny Wesołej Fali.
B. Tokarska-Guzik: Przyroda Katowic. Katowice 1995.
TURYSTYKA (do 1939); do najstarszych form tej dziedziny życia społecznego zalicza się t. pielgrzymkową do miejsc kultu (Bogucice, Góra św. Anny, Piekary Śląskie, Kalwaria Zebrzydowska, Czerna, Częstochowa), znaną od średniowiecza; od połowy XIX w. zaczął się formować społeczny ruch turystyczny reprezentowany przez struktury organizacji – pierwotnie niemieckie tj. ►Beskidenverein (1898), ►Deutscher- Östereichischer Alpenverein (1909), ►Wandervogel (1904), ►Schlesische Winter Sportverein, następnie polskie, jak: Towarzystwo Turystyczne ►Beskid Śląski, Związek Towarzystw Wycieczkowych ►Jaskółka (1920), które przełamały monopol niemiecki; oddziały terenowe tych organizacji miały swoje siedziby w Katowicach; po 1922 strukturę społecznego ruchu turystycznego tworzyły: ►Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, ►Kolejowe Towarzystwo Turystyczne, ►Polskie Towarzystwo Turystyczne Beskid, ►Śląski Klub Narciarski, ►Automobilklub Śląski, ►Związek Cyklistów i Motocyklistów, ►Harcerski Klub Sportowy, Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej (zob. ►SMP Dąbrówka Mała, ►SMP Janów, ►SMP Józefowiec); mecenat państwowy sprawowały: Urząd Wojewódzki Śląski z Wydziałem Komunikacyjno-Budowlanym, ►Ligą Popierania Turystyki, ►Komisją do Spraw Uzdrowisk, Wydziałem Popierania Turystyki, Wydziałem Oświecenia Publicznego i Wyznań Religijnych (struktury turystyczne w szkolnictwie), mecenat władz samorządowych Katowic (Wydział Popierania Turystyki miasta Katowice), m.in. wzbogacenie ►Parku im. Tadeusza Kościuszki o kościół drewniany przeniesiony z Syrynii, spichlerz z Gołkowic); główne kierunki działalności: rozwój bazy turystycznej; wytyczanie górskich szlaków turystycznych, budowa schronisk w Beskidach, drogi do Ustronia i Wisły; formy: turystyka piesza, narciarska, samochodowa, rowerowa, motocyklowa, kajakowa; działalność wydawnicza (przewodniki turystyczne; niemieckie przed I wojną światową: Illustrierter Führer durch Kattowitz und Umgebung mit einem Stadplan Und 14 Abblindungen, Kattowitz 1915, po jej zakończeniu polskie (informacje dot. Katowic w przewodnikach po województwie śląskim M. Orłowicza, Cezarego Berezowskiego); turystyka krajowa oraz zagraniczna obrała kierunek południowy (Beskidy) w tym samym kierunku do Czechosłowacji na podstawie umowy polsko-czechosłowackiej o małym ruchu granicznym, preferowane formy: narciarstwo oraz wędrówki piesze; działalność biur turystycznych ►Orbis, ►Wagons-Lits. Krajoznawstwo tworzące odrębne struktury było reprezentowane przez takie struktury, jak: Eleussis, Związek Towarzystw Wycieczkowych Jaskółka; po 1922 Koło Krajoznawcze Młodzieży Szkolnej w szkole powszechnej w Katowicach-Ligocie, szkole powszechnej nr 6 w Szopienicach, Kolejowe Towarzystwo Krajoznawcze przy Hucie „Marta”, warsztatach wagonowych w Katowicach-Ligocie, Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego w Piotrowicach; z instytucji profesjonalnych – Towarzystwo Przyjaciół Nauk na Górnym Śląsku.
E. Wieczorek: Szkice z dziejów turystyki i krajoznawstwa na Górnym Śląsku, Katowice 2007; J. Nowak: Działalność Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w województwie katowickim w latach 1951–1985. Zarys historyczny, Katowice 1989.
TURYSTYKA KAJAKOWA, zob. ►Kajakowa turystyka
TURYSTYKA MOTOROWA – zob. ►Motorowa turystyka
TURYSTYKA NARCIARSKA, zob. ►Narciarska turystyka
TURYSTYKA ŻEGLARSKA, zob. ►Żeglarska turystyka.
TYTAN 92 KATOWICE, klub zapaśniczy, zał. 1992 w Giszowcu, spadkobierca zapaśniczych tradycji Katowic oraz działającego w l. 20. i 30. XX w. KS ►Cel Giszowiec. Często zmieniał siedzibę (Szkoła Podstawowa nr 54, hala widowiskowo-sportowa kopalni „Staszic”, budynek „Niski Gwarek”). Działacze: Henryk Przygoda, Damian Przygoda, Leszek Hanf. Osiągnięcia: 1 (0–0–1) medal MP (2005) w kategorii muszej Piotra Kniecia (reprezentanta Polski).
A. Baran: 100 lat sportu zapaśniczego w Katowicach. Katowice 2005.
