CARL, szyb 31,6 m na polu górniczym ►Victor, zgłębiony 1845–1848.
G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017.
CARMEN, papugarnia, założona w 2019 roku na ulicy ►Obroki w jednym z budynków dawnej kopalni ►Kleofas; największa w Polsce, pow. 700 m kw., 100 ptaków.
https://pomyslowirodzice.pl/zoo-i-mini-zoo/katowice/papugarnia-katowice-carmen
CAROSTRAßE zob. ►Bogusławskiego Wojciecha ulica
CÄSAR zob. szyb ►Zachodni.
CEBULSKI Władysław (1914, Załęże – ?), działacz ruchu śpiewaczego; od 1926 roku w Towarzystwie Śpiewaczym ►Halka, w 1945 jego prezes; od 1960 prezes honorowy; działacz ruchu młodzieżowego – związanego z ►Narodową Partią Robotniczą ►Związku Młodzieży Pracującej „Jedność” (od 1931 wiceprezes); od 1933 w ►Oddziale Młodzieży Powstańczej w Załężu (członek zarządu, kierownik wydziału kulturalnego organizacji), więzień KL Buchenwald, Mauthausen–Gusen, członek ZBoWiD i Związku Byłych Więźniów Politycznych; zeznawał w procesie komendanta głównego obozu w Gusen.
APK zesp. Śląski Instytut Naukowy, sygn. 3 a-f.
CEGIELNIA I zob. ►Kleofas I
CEGIELNIA II zob. ►Kleofas II
CENTERMED, placówka służby zdrowia należąca do sieci medycznych przedsiębiorstw prywatnych; przy ul. ►Bocheńskiego, założona w 2007 roku, początkowo pod nazwą Kamed; posiadająca poradnie: podstawowej opieki zdrowotnej, specjalistyczne, medycyny pracy, pracownię fizjoterapii ambulatoryjnej, gabinet zabiegowy z punktem pobrań oraz pracownię diagnostyki obrazowej; usługi medyczne realizowane są w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia oraz komercyjnie.
https://centermed.pl/placowka/katowice-14
CENTRALNY ZWIĄZEK ZAWODOWY POLSKI, organizacja związkowa ►Polskiej Partii Socjalistycznej w Załęskiej Hałdzie i ►Polskiej Partii Socjalistycznej w Załężu; ok. 1921 roku utworzono w CZZP Klub Amatorski, który prowadził działalność sceniczną i zabawową w ramach dwóch sekcji, górników i metalowców; przewodniczący: Jan ►Juchelek, działacze: Józef Węgrzinek, Franciszek Ociepka, Klusz, Ignacy Konik, Korczyk, Wiktor Ochman; zebrania związku odbywały się w restauracji ►Golczyka lub ►Altholza; w 1924 związek zwyciężył w wyborach do rady zakładowej kopalni ►Kleofas.
APK, Urząd Wojewódzki Śląski, sygn. 809; „Gazeta Robotnicza” 1920, nr 16, 38, 55; 1921, nr 281, 1924, nr 190, 220.
CENTRUM, partia centrowa w Załężu, założona w maju 1911 roku przez ks. Sylwestra ►Bacię i kapelana Maksymiliana ►Ksolla.
„Polak” 1911, nr 51.
CENTRUM HANDLU HURTOWEGO SP. Z O.O., zob. ►Śląski Rynek Hurtowy Obroki.
CHAŁUPA WIEJSKA, wybudowana w 1833 roku (data umieszczona na belce pod sufitem domu), jeden z najstarszych budynków w Załężu, przy ul. ►Gliwickiej 83; po śmierci ostatniego właściciela, od 1990, opuszczony; w drugiej dekadzie XXI wieku własność zboru ►Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Katowicach; wyburzony 9 maja 2023 roku.
https://katowice-zaleze.pl/niezabytkowa-chata-przy-gliwickiej-zniknie-z-zaleza/
CHAŁUPNICY BEZROLNI, kategoria ►chłopów; w Załężu w ramach powinności pańszczyźnianych na polu pańskim pracowali pieszo przez 1 dzień w tygodniu; wysiewali 1 korzec ozimin i 1,5 korca zbóż jarych; byli zobowiązani do wykopków ziemniaków i łamania lnu.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu. Maszynopis, [b.m.w., 1955].
CHAŁUPNICY MAŁOROLNI, kategoria ►chłopów; w 1799 w ramach powinności pańszczyźnianych pracowali na polu pańskim pełne 2 dni (od świtu do zmierzchu); wysiewali 1,5 korca ozimin, 2,5 korca zboża jarego; hodowali 1 krowę; byli zobowiązani do wykopków ziemniaków i łamania lnu.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu. Maszynopis, [b.m.w., 1955].
CHARLOTTE, szyb kopalni ►„Charlotte”, głęb. 27,20 m, pogłębiony 1859–1873(?); nazwa patronimiczna, na cześć jednej z córek ►Karla von Wachowskiego.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.
CHARLOTTE (Charlottegrube), kopalnia węgla kamiennego w Załężu; nadana 16 III 1792, powiększona 15/25 VIII 1824, eksploatowana w 1789 i w l. 1823–1858; pierwotnie należała w połowie do ►dominium Załęże i w połowie do ►Daniela Freytaga, od 1823 właścicielem był ►hr. Łazarz Henckel von Donnersmarck, w 1839 wraz z majątkiem kopalnię kupił Loebel Freund, a po nim Karol Neumann, od 1853 należała do ►Christiana Gustawa von Kramsta. W 1858 włączona do kopalni ►„Victor” (Victorgrube).
R. Borowy: Wczoraj, dziś, jutro ... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.
CHARLOTTE, pole górnicze (powierzchnia pierwotna nieznana; w drugim nadaniu powiększona o 436 miar, w trzecim – o 562 miary); graniczyło od północy z polami ►Cleophas i ►Kleine Helene, od wschodu z dobrami katowickimi, od południa z terenami górniczymi książąt pszczyńskich, od zachodu z polami Konrad, Heilige Drei König; eksploatowane przez ►kopalnię „Charlotte”. Właścicielami pola kolejno byli: Wilhelm Jänecker (po nim jego dzieci: Wilhelm, Cristiner, Charlotte), ►Daniel Freytag, ►Karl Henckel von Donnersmarck, ►Loebel Freund, ►Karl von Wachowski; w 1839 jedynym właścicielem został Loebel Freund, od 1841 Carl Neumann, Marcus Feige, po raz drugi Carl Neumann, po nim Aleksander i Ferdynand Conradowie, w l. 1853–1899 ►Christian Gustaw von Kramsta; od 1899 gwarectwo Oheim; od 1908 lub 1912 wraz z polem ►Victor włączone do ►kopalni „Kleofas”; nazwa patronimiczna, od imienia żony rotmistrza ►Fryderyka von Wrochema (Charlotty de domo Skribensky), wnioskodawcy pola.
G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017.
CHAUSSE NACH KOCHLOWITZ zob. ►Obroki (ulica)
CHŁOPI, kategoria ludności, znana z okresu przedindustrialnego; dzielili się na: ►chałupników bezrolnych, ►chałupników małorolnych, ►zagrodników mniejszych, ►zagrodników większych (półsiodłaków); pierwsi znani ze źródeł pisanych przedstawiciele chłopstwa w XVII w. w Załężu: Jan Grządzielczyk, Piotr Kaczorek, Jakub Krawiec; z chłopów wywodziły się rody: Grządzielów, Domagałów, Marków, Czajorów, Mamlasów, Osieckich, Niemców; po uwłaszczeniach (1827, 1861) ustępowali robotnikom.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu. Maszynopis, [b.m.w., 1955].
CHMIEL, jedna z roślin do produkcji piwa uprawiana w Załężu w XVII w.; chmielnik należący do wolnego sołtysa ►Bartka był obiektem najazdu zbrojnego ►Wacława Kamińskiego.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu. Maszynopis [b.m.w., 1955].
CHMIELNIK, obszar upraw chmielu, w Załężu użytkowany w XVI wieku przez wolnych sołtysów Załęża; jedno z głównych źródeł ich utrzymania; przedmiot zbrojnego sporu między ►Bartkiem (Grządzielem) i Wacławem ►Kamińskim, zakończonego przed sądem księcia pszczyńskiego wyrokiem korzystnym dla Bartka Grządziela.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa. Stalinogród 1955.
CHMURA, zob. Józef ►Pukowiec.
CHODNIKOWA ULICA, w północnej części ►Załęskiej Hałdy na pograniczu z ►Osiedlem Witosa; uchodzi za jedno z dwóch najstarszych miejsc (obok ►ul. Okrężnej) tej dzielnicy, sięgające XVII w.; okrężna, o długości ok. 800 m; powstała na terenach ►Dworu w Załężu; nazwa nadana 14 VI 1951. Do 1937 na mapach oznaczona jako teren niezabudowany (w części własność ►kościoła św. Józefa w Załężu). W l. 1951–1958 ulokowano tam koszary 16. Baonu Pracy Zapasowych Sił Wojskowych Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” (Wojskowych Batalionów Górniczych), później do l. 70. XX w. mieściły się w nich hotele robotnicze, a na przełomie l. 60. i 70. XX w. Zasadnicza Szkoła Zawodowa Przyzakładowa Przedsiębiorstwa Robót Inżynieryjnych Przemysłu Węglowego; w l. 80. XX w. w ich miejscu powstały garaże. Obecny kształt nadano ulicy w 2013 decyzją Rady Miejskiej Katowic; zachowano jeden obiekt starego budownictwa.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice, Kuratorium Oświatowe Śląskie, sygn. 170; D. Burczyk: Żołnierze-górnicy z powiatów elbląskiego i braniewskiego (1949–1959). „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 1.
CHOLEWA Jerzy (29 III 1859, Stara Wieś, pow. pszczyński – 4 III 1896, Załęże), drzewiarz; jedna z 104 ofiar poległych w wielkiej ►katastrofie górniczej na kopalni „Kleofas” w nocy 3/4 III 1896. Patron ul. na ►Kolonii Ignacego Mościckiego.
U. Rzewiczok, Cholewa Jerzy, [w:] Patronowie katowickich ulic i placów, Katowice 2011.
CHOLEWY Jerzego ULICA (w okresie okupacji hitlerowskiej Hansaweg), położona na ►Kolonii Ignacego Mościckiego, wytyczona w 1929 w układzie południkowym, dł. 80 m, brukowana; zabudowania – domki dwurodzinne. Mieszkańcy W okresie międzywojennym mieszkańcami byli posterunkowi Policji Państwowej Województwa Śląskiego, m.in.: Stanisław Lampiarski, Józef Kasafir.
P. Nadolski: Ulice. Nazewnictwo w przekroju historycznym. [W:] Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 2. Katowice 2012; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935.
CHÓR HUTY BAILDON, zał. 2 XI 1907, męski; w 1908 skupiał 60 członków, dyrygentem był Hupka; po raz pierwszy dał koncert 26 I 1908; zlikwidowany 1914.
U.Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice 2009.
CHÓR KOŚCIELNY W PARAFII ŚW. JÓZEFA W ZAŁĘŻU, założony w 1936 roku, 180 członków (1937), reaktywowany 27 sierpnia 1946 (42 członków); udział w ślubach i pogrzebach; sekcja biblioteczna, teatralna; prezes: Stanisław Słysz, dyrygent: Kretek; członkiem honorowym był m.in. Paweł ►Chrószcz.
AKAD zesp. 77 , sygn. 85.
CHÓR MĘSKI „ECHO”, przy kopalni ►Kleofas, założony 12 października 1929 roku, do Związku Śląskich Kół Śpiewaczych (ZŚKŚ) przyjęty 29.listopada 1929; 108 członków; występował podczas dwóch zjazdach śpiewaczych, wciągnięty do pracy związkowo-partyjnej przez ►Zrzeszenie Związków Zawodowych zakończył działalność artystyczną; wykreślony z listy ZŚKŚ 23 grudnia 1933 roku.
J. Fojcik: Materiały do dziejów ruchu śpiewaczego na Śląsku. Katowice 1961.
CHÓR MĘSKI IM. J. PADEREWSKIEGO W ZAŁĘŻU, założony 25 lipca 1920 roku; do Związku Śląskich Kół Śpiewaczych przyjęty 24 sierpnia 1920; 68 członków, od 1921 niedziałający, w 1923 roku rozwiązany, jego członkowie zasilili chór ►Halka; prezes: J. Piontek, dyrygent: J. Kaczmarczyk.
J. Fojcik: Materiały do dziejów ruchu śpiewaczego na Śląsku. Katowice 1961.
CHÓR MĘSKI W ZAŁĘSKIEJ HAŁDZIE zob. ►Lutnia
CHÓR MĘSKI ZDK HUTY BAILDON, zał. w I 1930, reaktywowany w III 1945, zlikwidowany w 1951. W 1930 skupiał 175, w 1937 – 100 członków. Pierwszy koncert zorganizowano w X 1930; uczestniczył w akcjach charytatywnych, przeznaczając dochód na bezrobotnych; sztandar poświęcono w VIII 1937. Do 1939 zespół 7-krotnie uczestniczył w zjazdach okręgowych; współpracował z chórem katedralnym. Po wojnie do 1950 chór wystąpił kilkadziesiąt razy; w 1951 dał 2 ostatnie w swojej historii koncerty w ramach Festiwalu Muzyki Polskiej; brak wsparcia ze strony ►Huty Baildon przyczynił się do zakończenia działalności; w 1953 skreślony z listy Zjednoczenia Okręgu Śląskiego Chórów i Orkiestr.
J. Fojcik: Materiały do dziejów ruchu śpiewaczego na Śląsku Katowice. Katowice 1961; tenże: Śląski ruch śpiewaczy 1945–1974. Katowice 1985.
CHRANOSTA, zob. ►Kramstowie.
CHRIST (potocznie U Christa), restauracja od początku XX w. funkcjonująca przy ul. Wojciechowskiego 127 (ob. ►ul. Gliwicka) w Załężu, od 1902 z kręgielnią; jej właścicielami byli: ►Karol Christ, w l. 30. XX w. Małgorzata Christowa, w okresie okupacji Gertruda Christówna, w końcu l. 40. XX w. Henryk Tomanek.
AUM, zesp. 1, sygn 2451.
CHRIST Karol (27 I 1874, Józefowiec – 14 III 1940, Katowice-Załęże), mistrz masarski, właściciel restauracji, założyciel jednej z pierwszych kręgielni w Załężu przy ul Wojciechowskiego.
AUM. zesp. 1, sygn. 2451; AKAD, sygn. 50/1567.
CHRISTIAN, szyb kopalni ►„Charlotte”, głęb. 16,46 m, zgłębiony przed XI 1824; wg R. Borowego nazwa patronimiczna na cześć Christiny Juliany – właścicielki 20 kuksów lennych zakładu.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.
CHRISTLICHE MUTTERVEREIN, niemiecka organizacja katolicka z centralą w Ratyzbonie; patronkami były Matka Boża Niepokalanie Poczęta i Matka Boża Bolesna, w Załężu założona 9 kwietnia 1915 roku, powstała z inicjatywy arcybiskupa wrocławskiego Adolfa Bertrama. W okresie I wojny światowej organizacja prowadziła działalność na rzecz poszkodowanych w wyniku działań zbrojnych, w okresie międzywojennym szczególny nacisk kładła na katolickie wychowanie dzieci; przetrwała II wojnę światową; podzielona była na cztery strefy (bezirki), ich przewodniczący: Mokry, Struzyna, Langer i Jelitta; 239 członkiń (1940).
AKAD, zesp. 77, sygn. 21.
CHRISTNACHT (Boże Narodzenie; inne proponowane nazwy Johann Sobieski, od 1937 Załęże I), pole górnicze o powierzchni 856,3 tys. m², nadane ok. 1853, graniczyło z polami: König (od południa), Zur Gottes Gnades (od zachodu), Ferdynand (od wschodu), ►Cleophas (od południa); od 1880 wykupione przez Giesche Erben, eksploatowane przez ►kopalnię Kleofas.
G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Kreacja i redakcja G. Grzegorek. Wstęp L. Jodliński. Katowice 2017.
CHRISTNACHTSCHACHT zob. ►Załęże I.
CHRISTNACHTSCHACHT ERTGÄNZUNG zob. ►Załęże II.
CHRISTOPH (Krzysztof), szyb wodny ►kopalni „Kleofas”, głęb. 31 m, obsługiwany przez wysokociśniową maszynę parową 10 KM (systemu Watta) umożliwiającą odwodnienie szybu na gł. 10 m.
G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017.
CHRISTOPH Henryk (3 IX 1927, Katowice – 17 VIII 1996, Katowice), absolwent Wydziału Hutnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, od 1954 pracownik ►Huty Baildon; od 1976 wicedyrektor zakładu do spraw produkcji, od 1990 do spraw inwestycji; przewodniczący Komisji Historii Zabytków Hutnictwa przy Zarządzie Głównym Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Hutniczego w Polsce. Pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.
U. Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice 2009.
CHRÓSZCZ Alojzy (11 VI 1926, Katowice – 29 VI 1981, Siemianowice), pedagog, działacz sportowy; piłkarz ręczny. W okresie okupacji działał w ruchu oporu. Po II wojnie światowej ukończył AWF w Warszawie; był członkiem drużyny AZS-AWF Warszawa (piłka nożna i piłka ręczna). Został trenerem tych dwóch dyscyplin. Jako dyrektor pedagogiczny współtworzył Technikum Wychowania Fizycznego w Katowicach. W 1957 został trenerem kadry narodowej piłki ręcznej kobiet, przygotowując zespół do inauguracyjnego występu reprezentacji Polski na MŚ (1957). W l. 1958–1962 pracował jako trener w klubie „Zryw” Chorzów; w 1962 objął funkcję koordynatora Śląskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej Katowice; był też kierownikiem wyszkolenia technicznego GKS Katowice. Etatowy pracownik Wojewódzkiej Federacji Sportu. Syn: ►Pawła i ►Marii Chrószczów; żona: ►Urszula Chrószcz. Pochowany w grobie rodzinnym na ►Cmentarzu w Załężu (należącym do parafii św. Józefa). Odznaczenia: Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej.
„Dziennik Zachodni” 1981, nr 129, 131.
CHRÓSZCZ MARIA (z d. Mrowiec), pseud. „Sokolica” (27 IX 1900, Załęże – l. 80. XX w.), członek gniazda TG „Sokół” od 1917, uczestniczka III powstania śląskiego (I pułk powstańczy) – jako sanitariuszka przeszła szlak bojowy od Wirku do św. Anny. Działała w ruchu oporu: w organizacji „Ku Wolności” (1939–1942, Polskim Związku Wolności (kier. sekcji kobiecej); była członkiem Związku Weteranów, ZBOWiD-u (komisja socjalno-bytowa), Związku Uczestników Walk o Niepodległość. Żona ►Pawła Chrószcza, matka ►Alojzego Chrószcza. Odznaczona Medalem Zwycięstwa i Wolności, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Śląskim Krzyżem Powstańczym. Pod koniec życia mieszkała na Osiedlu Tysiąclecia; pochowana na cmentarzu parafialnym w Katowicach-Załężu.
APK, zesp. Związek Bojowników O Wolność i Demokrację Okręg Katowice, sygn. 545/4.
CHRÓSZCZ Paweł (8 II 1900, Załęże – 12 I 1983, Katowice), pseud. Chmura, powstaniec śląski, działacz sokoli; członek ►TG „Sokół” Załęże (1911–1939), Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska (w II powstaniu śląskim walczył pomiędzy Załężem i Dębem, w III powstaniu śląskim w walkach I kompanii szturmowej I [Pierwszego] Pułku Katowickiego), Związku Powstańców Śląskich. Był trenerem kadry gimnastyczek na IO w 1936. Przyczynił się do zreformowania gimnastyki sokolej. W okresie okupacji hitlerowskiej i po jej zakończeniu działał w AK. Pełnił obowiązki przewodniczącego komisji sportowej Polskiego Związku Gimnastycznego i przewodniczącego do spraw sędziowskich (1958–1961), był członkiem Zarządu Głównego (1967) i prezesem Śląskiego Związku Gimnastycznego (1960).
A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999.
CHRYSTUS-PLAC, nazwa używana w okresie międzywojennym i niekiedy we współczesności na określenie miejsca (skrawka gruntu) u zbiegu ►ul. ks. P. Pośpiecha i ►ul. Gliwickiej z krzyżem przydrożnym. Tuż po zakończeniu II wojny światowej miejsce wykorzystywano jako jedną ze stacji Bożego Ciała.
Chrystus-Plac, „Podpora Rodzin” 1992, nr 13.
CHRYZANTEMA, Towarzystwo Ogródków Działkowych i Przydomowych, zał. 1933 przy ►ul. Gliwickiej 7 (dawniej: S. Wojciechowskiego) w Załężu. Zarejestrowane 5 IV 1935; przystąpiło do ►Okręgowego Związku Towarzystw Ogródków Działkowych i Osiedli Województwa Śląskiego. Po 1945 nie wznowiło działalności. Wykreślone z rejestru 25 IV 1954. W 1956 reaktywowane. Zmieniło lokalizację (►ul. ks. P. Pośpiecha i ►ul. J. Zarębskiego). Składa się z 40 małych kolonii działkowych (zajmuje obszar 0,68 ha) i skupia 43 (m.in. 21 urzędników, 9 robotników, 7 przedstawicieli wolnych zawodów) dobrze zorganizowanych członków. Prezesem był Józef Krawczyk; aktywnie działali: Józef Sikora, Andrzej Machoń, Antoni Wieczorek, Jan Bujak, Franciszek Paruzel, Franciszek Frey.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Urząd Spraw Wewnętrznych, sygn, I 692; Dziesięć lat pracy Okręgowego Związku Towarzystw Ogródków Działkowych i Osiedli Województwa Śląskiego. Oprac. T. Rudnicki. Katowice 1938.
CHRZEŚCIJAŃSKA DEMOKRACJA, jedna z partii politycznych w Załężu; w 1926 roku jej przedstawicielami byli: Adam ►Gacek, Marcin Gąsior, Stefan ►Giebel, Paweł Grochlik, Wilhelm Kaczmarek, Eugeniusz ►Kiełczewski, Leon ►Kłakus, Stefan ►Mleczarski, Jan Poloczek, Paweł Przewoźnik, Józef ►Sapa, Józef Schulz, Józef Szyndzielorz, Leopold ►Świtała, Józef Tatój, Augustyn Wegehaupt, Wilhelm ►Weps, Jan Wyleciał, Piotr ►Zagórnik.
APK, zesp. Miasto Katowice, sygn. 135.
CIASNOCHA Paweł (?–1973), działacz sportowy; naczelnik sportu w ►Oddziale Młodzieży Powstańczej Załęże; jeden z założycieli (1945) i długoletni działacz KS ►Baildon Katowice.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach Wojewódzki Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki, sygn. I; „Głos Baildonu” 1973, nr 4.
CIEMAŁA Józef (zm. 4 III 1896, Załęże), stajenny; jedna z 104 ofiar poległych w wielkiej ►katastrofie górniczej na kopalni „Kleofas” w nocy 3/4 III 1896. Patron ul. na ►Kolonii Ignacego Mościckiego.
U. Rzewiczok, Ciemała Józef, [w:] Patronowie katowickich ulic i placów, Katowice 2013.
CIEMAŁY Józefa ULICA (w okresie okupacji hitlerowskiej Saarlandweg), położona na ►Kolonii Ignacego Mościckiego, wytyczona w 1929 w układzie południkowym, dł. ok. 89 m, brukowana; zabudowania – domki dwurodzinne. W okresie międzywojennym mieszkańcami byli posterunkowi Policji Państwowej Województwa Śląskiego, m.in.: Walenty Maruszczyk, Piotr Mastelski, Wincenty Rutkowski.
P. Nadolski: Ulice. Nazewnictwo w przekroju historycznym. [W:] Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 2. Katowice 2012; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935.
CIEMIĘGA Henryk (19 I 1878, Siemianowice – 22 II 1932, Katowice), poeta ludowy, działacz narodowy. Był członkiem gniazda TG „Sokół” Katowice, Towarzystwa Śpiewaczego (Chóru) „Lutnia” Bogucice. Od 1904 osiadł w Załężu – działał w filii ►Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, pełnił funkcję prezesa ►Towarzystwa Polsko-Katolickiego Jedność, był delegatem na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu (1918). Pracował jako dyrektor ►Drukarni „Górnoślązaka” (1901), redaktor odpowiedzialny gazety „Górnoślązak” (za radykalne poglądy skazany na 1,5 roku więzienia), pracownik redakcji „Gazety Ludowej” (1911–1924), korektor w redakcji „Polonii” (od 1924). Był mężem ►Franciszki Ciemięgowej. Autor m.in. tomików poetyckich: Wiersze robocze (Katowice 1916), Witaj Polsko (Katowice 1922).
A. Steuer: Kalendarium dziejów Katowic. Katowice 2001.
CIEMIĘGOWA Franciszka, z d. Jesionek (1 X 1882, Królewska Huta – 19 XII 1946, Katowice), działaczka narodowa i ruchu kobiecego na Górnym Śląsku. Współzałożycielka Czytelni Kobiet w Katowicach oraz ►Czytelni Kobiet w Załężu; pełniła funkcję prezeski ►Towarzystwa Polek w Załężu (1918). Żona ►Henryka Ciemięgi.
A. Steuer: Kalendarium dziejów Katowic. Katowice 2001.
CIEMNIEWSKI Andrzej (18 VII 1920, Wilno – 31 VII 1995, Katowice), działacz sportowy, absolwent Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Szkoły Podchorążych; uczestnik kampanii wrześniowej; członek Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej; od 1952 w Hucie ►Baildon w Katowicach (dyrektor do spraw ekonomicznych), prezes KS ►Baildon – dwukrotnie, w okresie największych osiągnięć.
„Głos Baildonu” 1995, nr 11.
CIWIS Jan (5 VII 1888, Kamionka k. Mikołowa – ?), górnik, mieszkaniec ►Osiedla (Kolonii) Kopalni Wujek w Załęskiej Hałdzie; ukończył szkołę w Zarzeczu, od 1906 roku pracował w kopalni „Wujek”; działacz narodowy, uczestnik uroczystości 3 Maja w Krakowie, członek gniazda TG „Sokół” w Szopienicach–Roździeniu (od 1908); uczestnik powstań śląskich, po 1924 działacz socjalistyczny w Załęskiej Hałdzie, członek Centralnego Związku Górników, RKS ►Wolność Załęska Hałda, ►Związku Obrony Kresów Zachodnich
APK, zesp. Dyrekcja Policji Katowic, sygn. 13.
CLARA, szyb kopalni ►„Victor”, głęb. 33,5 m, połączony kolejką konną z hutami cynku ►Johanna i ►Victor; nazwa patronimiczna o nieustalonym pochodzeniu.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.
CLEOPHAS, pole górnicze; wg ówcześnie stosowanych miar górniczych jego wielkość wynosiła: 1 kopalnia znalazca i 1200 miar (największe nadanie górnicze na terenie Załęża); właścicielami byli: ►Karol Godula z Lobelem Freudem, a po 1842 z Karlem Neumannem; po 1848 spadek po Goduli otrzymała jego przybrana córka Joanna Gryzik (zob. ►Joanna Schaffgotsch), która wniosła nadanie jako posag ślubny Ulrykowi Schaffgotschowi; w 1880 udziały Schaffgotschów zostały sprzedane ►Giesche SA.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.
CLEOPHASGRUBBE zob. ►Obroki (ulica)
CLEOPHAS WEIHE, bocznica kolejowa zaprojektowana w 1884 roku, a wybudowana w latach 1884–1885, łącząca kopalnię ►„Kleofas” z ►linią kolejową nr 137; w 1919 starania mieszkańców o utworzenie przystanku kolejowego zostały przez władze odrzucone; w latach 1922–1927 licząca 3–5 torów, służąca pociągom towarowym jadącym ze stacji Hajduki i Katowice (zob. też ►Kolejowa komunikacja w Załężu).
APK Katowice, zesp. Giesche SA, sygn. 3779; P. Nadolski, K. Soida, D. Keller, E. Wieczorek, P. Terczyński, Węzeł kolejowy Katowice. Katowice 2017.
CMENTARZ PARAFII PW. PODWYŻSZENIA KRZYŻA I ŚW. HERBERTA, poświęcony 5 czerwca 2023 roku przez bpa Arkadiusza Galbasa, położony na dawnych terenach Nadleśnictwa Katowice, pierwszy pochówek miał miejsce pod koniec czerwca 2023.
https://dziennikzachodni.pl/nowy-cmentarz-w-katowicach-zabiegano-o-niego-od-wielu-lat-juz-w-latach-dziewiecdziesiatych-prosilo-o-niego-6-tysiecy-ludzi/ar/c1-17609717
CMENTARZ W ZAŁĘŻU, parafialny, katolicki, należący do ►Parafii św. Józefa (obsługuje też ►parafię Świętych Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie i ►parafię Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta na Osiedlu Witosa), zlokalizowany pomiędzy kościołem a linią kolejową przy ►ul. ks. Pawła Pośpiecha. Powstał ok. 1898. Ma kształt trapezu i zajmuje pow. 2,0815 ha. W l. 1943–1945 zarządzały nim władze miejskie. Przy głównej alejce znajdują się groby pracowników ►kopalni „Kleofas”, którzy zginęli w katastrofach górniczych. Są tu pochowani m.in. ►Konrad Bryzek, ►Paweł Chrószcz, ►ks. Józef Kubis, ►Matylda Ossadnik-Ogiermanowa, ►Stanisław Sapa, ►s. Hilaria Paździora, ►Iwona Rutkowska (Iroxana). Na murze umieszczono tablice nagrobkowe obywateli włoskich (m.in. rodziny Petruccio).
T. Falęcki: Cmentarze Katowic. Katowice 1997.
CMENTARZYSKO SAMOCHODÓW, MURAL na budynku przy ul. ►Gliwickiej 146, powstały w ramach ►Street Art Festival 2015; krytykuje nadmierny konsumpcjonizm społeczeństwa; jego autorem jest czeski artysta Miko Skapa.
P. Fuglewicz, B. Zygmańska: Spacerownik po Katowicach. Śródmieście, część południowa. Katowice 2022.
CONSOLIDIRTE CLEOPHAS zob. ►Zjednoczony Kleofas.
CONSTANTIN ROKUS zob. ►Alojzy Rokus
CORSO zob. ►Raj
CYGANIE, zob. ►Romowie.
CYGAŃSKI TARG, miejscowa nazwa topograficzna, występująca na współczesnej mapie wirtualnej, w obrębie ►Lasu Załęskiego; nazwa prawdopodobnie ma związek z grupą ►Romów przebywającą na tym terenie w 1920 roku; wg relacji prasy polskiej jej przedstawiciele wzięli udział w uroczystościach bożonarodzeniowych (zabawie) ►Towarzystwa Polek w Załęskiej Hałdzie
„Polak” 1920, nr 289.
CYROŃ Emil (9 XI 1888, Zawada, pow. frysztacki – po 1939), policjant (st. aspirant); ukończył szkołę powszechną, pracował na kolei austriackiej (1907–1909), służył w armii austro-węgierskiej (1909–1918); prowadził działalność niepodległościową w Polskiej Żandarmerii Krajowej na Śląsku Cieszyńskim (1918–1920); pracował w policji: na posterunku żandarmerii krajowej w Kończycach Małych i Wielkich, w komisariacie granicznym Bytom – Dworzec w Królewskiej Hucie, w Łagiewnikach Śląskich; 1 VII 1925 awansował na aspiranta, został komisarzem na komisariacie w Załężu; społecznie aktywnie działał w ►Lidze Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej w Załężu. Odznaczenia: Srebrny Krzyż Zasługi; Odznaka za obronę Śląska, Srebrna Odznaka „Za Zasługi dla Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej” (1934).
CZAJA Alojzy (9 VI 1890, Załęże – 29 V 1947, Katowice), inwalida górniczy, działacz społeczny; członek zarządu ►Stowarzyszenia Właścicieli Domów i Posiedzicieli Gruntów w Załężu, po 1945 – rady parafialnej w Załężu; mieszkał przy ul. ►Janasa 2.
AKAD, zesp. 77/95.
CZAJOR Franciszek (26 V 1868, Załęże – 21 XII 1941, Załęże), działacz społeczny, członek Rady Parafialnej przy ►kościele p.w. św. Józefa w Załężu; właściciel domu przy ul. Wojciechowskiego (ob. ►ul. Gliwicka).
AKAD , zesp. Akta Lokalne, sygn. 50/1317.
CZECZENI, lud pochodzenia kaukaskiego, wyznawcy islamu; na terenie Załęża przebywali od V do XI 2008, od 2 IX 2008 dzieci czeczeńskie podjęły naukę w szkole przy ►ul. Józefa Wolskiego; zamieszkiwali w dawnym hotelu robotniczym przy ►ul. Klimczoka; zantagonizowani z miejscową ludnością, zostali przeniesieni do Bytomia.
CZERWONY HARCERZ, organizacja harcerska w ►Załęskiej Hałdzie, związana z ►Polską Partią Socjalistyczną w Załęskiej Hałdzie; utworzona 8 września 1931 roku przez tzw. Radę Gromady (Paweł Goleszny, Gertruda Niezdara, Wawrzyn Kuś, Faustyn Derej).
„Gazeta Robotnicza” 1932, nr 109.
CZOIK Leopold (4 IX 1867, Załęże – 4 III 1896, Załęże), górnik przodowy; jedna z 104 ofiar poległych w wielkiej ►katastrofie górniczej na kopalni „Kleofas” w nocy 3/4 III 1896. Patron ul. na ►Kolonii Ignacego Mościckiego.
U. Rzewiczok, Czoik Leopold, [w:] Patronowie katowickich ulic i placów, Katowice 2013.
CZOIKA Leopolda ULICA (w okresie okupacji hitlerowskiej Hultschinerweg), połozona na ►Kolonii Ignacego Mościckiego, wytyczona w 1929 w układzie południkowym, dł. 94 m, brukowana; zabudowania – domki dwurodzinne. W okresie międzywojennym mieszkańcami byli m.in. posterunkowy Herman Brysz i nauczycielka Maria Kostka.
P. Nadolski: Ulice. Nazewnictwo w przekroju historycznym. [W:] Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 2. Katowice 2012; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935.
CZWIKLITZER, fabryka mydeł i wód kolońskich zlokalizowana w Katowicach przy ul. Wawelskiej, zał. w 1867 przez Dawida Czwiklitzera. W 1916 odziedziczona przez Adolfa Czwiklitzera (zbiegł z Katowic 1 IX 1939). W l. 1922–1925 funkcjonowała p.n. Parowa Fabryka Mydła. Produkcja – początkowo w części, następnie w całości – została przeniesiona do nowo wybudowanych hal w Załężu przy ►ul. ks. P. Pośpiecha 7. W 1925 zatrudniała 25 pracowników. W l. 1938–1939 przy fabryce istniał klub sportowy ►Czwiklitzer. W l. 1937–1944 odrębna spółka Mydło Czwiklitzer, której właścicielem był Ernest Israch, zajmowała się handlem produktami fabryki; poszerzono asortyment mydeł toaletowych, rozpoczęto produkcję mydła technicznego, gliceryny i kwasów tłuszczowych, proszków i płatków mydlanych. W l. 1939–1945 przejęta przez okupanta (Treuhändler: Hans Grychnik, po 1941 własność prywatna Fleischera i Klammerta). Od 31 I 1945 p.n. Pierwsza Parowa Fabryka Mydła jako mienie zabezpieczone funkcjonowała w ramach Zjednoczenia Przemysłu Chemicznego Zagłębia Węglowego pod Zarządem Państwowym; 7 XII 1945 została znacjonalizowana i włączona do Zjednoczeniu Przemysłu Tłuszczowego. Zasadniczy profil produkcyjny nie uległ zmianie. W 1956 Pierwsza Parowa Fabryka Mydła została przekształcona w Katowickie Zakłady Przemysłu Tłuszczowego, nastąpiła intensywna modernizacja przedsiębiorstwa, unowocześniono park maszynowy i technologię produkcji; od 1969 działa jako ►Pollena-Savona Sp. z o.o.
APK, zesp. Dyrekcja Policji Katowic, sygn. 131; APK, zesp. Treuhandstelle Ost, sygn. 3112–3117; J. Popanda, U. Rzewiczok: Made in Katowice. Katowice 2014; www. Pollena-Savona [dostęp 5 IX 2012].
CZYTELNIA DLA KOBIET W ZAŁĘŻU, zał. 1903 przez ►Franciszkę Ciemięgową; udostępniano w niej polską prasę i książki, organizowano wieczornice i odczyty na temat historii Polski. Dała początek polskiemu ►ruchowi kobiecemu i ►Towarzystwu Polek w Załężu (1918).
W. Długoborski i in.: Katowice: ich dzieje i kultura na tle regionu. Warszawa 1975; K. Olszowski: Kronika teatralna Górnego Śląska 1848–1914. Kraków 1979; K. Olszowski: Śląska kronika teatralna: 1914–1922. Kraków 1969; „Głos Polek” 1927, nr 1.
CZYTELNIA POLSKA W ZAŁĘŻU, zał. 11 XI 1883, wszelkie poczynania prowadziła w ramach struktur ►Towarzystwa Czytelni Ludowych, przygotowywała m.in. przedstawienia teatralne (np. Wycużnik). Skupiała 38 członków (32 robotników, 4 górników, szewca, handlarza starzyzną). Działacze: Robert Wojtas, Ludwik Łobuz, Bernard Szołtysik. W 1886 zakończyła działalność.
A. Tokarska: Biblioteki polskie na Górnym Śląsku w XIX w. Katowice 1997; W. Zieliński: O roli czytelnictwa na Górnym Śląsku na przełomie XIX–XX w. „Biuletyn Biblioteki Śląskiej” 1973 [Katowice 1975].
