H-LINIA, jedna z dwóch pierwszych linii autobusowych w strukturach Śląskich Linii Autobusowych obejmujących Załęże, uruchomiona 20 X 1929; okrężna biegła z Rynku w Katowicach ulicami: Gliwicką i Wojciechowskiego przez Dąb, Józefowiec, Wełnowiec do Rynku; kursy autobusów odbywały się co 15 minut.
J.T. Galus: 60 lat komunikacji miejskiej w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym. Katowice 1958.
HALA GIMNASTYCZNA przy SZKOLE PODSTAWOWEJ nr 22 im. JULIUSZA SŁOWACKIEGO, zaprojektowana przez ►Emila i Georga Zillmanów, budowana w l. 1913–1914 (pow. 271 m²); służyła do prowadzenia zajęć z wychowania fizycznego na poziomie szkoły podstawowej, a w 1914 także jako sala kinowa (zob. ►Kina w Załężu); była udostępniana organizacjom gimnastycznym: ►Männer Turn Verein, ►Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Załężu. W okresie I wojny światowej ulokowano w niej szpital dla żołnierzy, a w 1921 szpital dla powstańców śląskich (z kuchnią i salą ćwiczebną). Obecnie w hali prowadzone są zajęcia UKS ►„Sokół” 22.
AUM Katowice, zesp. 2, sygn. 558; J. Prażmowski: Szkolnictwo w województwie śląskim. Katowice 1936; https://pl-pl.facebook.com/sp22wKatowicach.
HALA SPORTOWA „BAILDON”, obiekt sportowy funkcjonujący w l. 1969–2003 na skrzyżowaniu ►ul. Żelaznej i Chorzowskiej w Katowicach; mógł pomieścić ok. 1,5 tys. widzów. Dzięki specyficznej architekturze (proj. Wojciech Zabłocki) hala była jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów i rozpoznawalnych miejsc przy drodze z Chorzowa do Katowic. Zbudowana przez ►Hutę Baildon, wykorzystywana była m.in. przez KS ►„Baildon” Katowice. Organizowano tam imprezy sportowe (m.in. mecze koszykówki, siatkówki, MP w tenisie stołowym i kulturystyce, w 1987 MEJ w zapasach klasycznych) i imprezy muzyczne (Metalmania). W 1981 w hali odbyło się I Walne Zebranie Delegatów Województwa Katowickiego NSZZ „Solidarność”. Ostatnią ważną imprezą sportową w hali były 63. MP w tenisie stołowym (1995). W połączonym z halą budynku znajdował się ►Zespół Szkół Zawodowych Huty Baildon. W 1996 pęknięcie pod wpływem zalegającego śniegu jednej z pięćdziesięciu lin podtrzymujących dach i brak zabezpieczeń przeciwpożarowych (drewniane krzesełka) zapoczątkowały stopniową ruinę budynku. Po sądowym ogłoszeniu upadłości ►Huty Baildon (2001) z powodu braku funduszy na remont obiektu (2 mln zł) decyzją jego właściciela firmy Vox Industrie z Poznania w 2003 halę wyburzono.
M. Bulsa: Ulice i place Katowic. Katowice 2012.
HALA SPORTOWA 06 KLEOFAS, obiekt sportowy przy ►ul. Obroki 43; wybudowany w 1973, z ringiem, zapleczem socjalnym, administracyjnym, specjalistycznym, solarium; do 1 IX 1991 zarządzała nim dyrekcja ►kopalni „Kleofas” (służył bokserom GKS Katowice), następnie KS ►„06 Kleofas”. Przejęty przez Katowicki Holding Węglowy; w 2014 sprzedany miastu Katowice i wyburzony; jego miejsce zajął hipermarket.
A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999.
HALAMA Franciszek (1 X 1891, Załęże – 7 VI 1941, KL Auschwitz), powstaniec śląski, uczestnik walk we wrześniu 1939, członek konspiracji, więzień obozu koncentracyjnego (nr obozowy: 11132).
HALBHAUSE, zob. ►Półfamilioki.
HALKA, chór mieszany przy klubie fabrycznym Huty ►Baildon, działający w latach 50. XX w., liczący 60 członków, w tym pracowników huty, fabryki ►MOJ, kopalni ►Kleofas, kierownik: Bywalec.
„Głos Baildonu” 1954, nr 4.
HALKA, opera St. Moniuszki wystawiona z inicjatywy kierowników sekcji śpiewaczej, teatralnej. recytatorskiej oraz dyrektora klubu fabrycznego Huty ►Baildon; w 1952 roku zaprezentowana 79 razy (także w rozgłośni Polskiego Radia Katowice); oglądana łącznie przez 55,5 tys. widzów.
„Głos Baildonu” 1953 nr 3.
HAŁDA, składowisko odpadów kamienia pochodzących z eksploatacji górniczej kopalni ►Kleofas; po pn. stronie kolonii ►Obroki; począwszy od lat 20. XX w.); połączona kolejką linową z kopalnią.
AUM, zesp. 4, sygn. 34.
HANKA, sekcja operetkowa działająca w ►Klubie Fabrycznym im. F. Dzierżyńskiego, w swej nazwie wykorzystująca tytuł wystawianej przez członków operetki; zał. 1952 przez Edwarda Basztona, Maczyńskiego, Tylę; organizowała imprezy dla jednostek Wojska Polskiego, słuchaczy ►Baildonowskiej Szkoły Przemysłowej i załogi ►Huty Baildon; nagrywała w regionalnej rozgłośni Polskiego Radia w Katowicach.
Jak pracował KF naszej huty w roku 1952. „Głos Baildonu” 1963, nr 3.
HARCERSKA DRUŻYNA ŻEŃSKA im. KRÓLOWEJ JADWIGI, data zał. nieznana, funkcjonowała przy ►Szkole Podstawowej nr 22 w Załężu; na jej czele stała Maria Szironiówna. Sztandar (obecnie w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu) poświęcony 8 V 1932. Prowadziła m.in. sekcję teatralną (np. przedstawienie Zagroda Sobliowa). W 1937 do struktur drużyny został włączony zastęp organizacyjny „Las” przy ►Szkole Podstawowej nr 24, przemianowany na Drużynę Szkolną im. Królowej Jadwigi. Zastęp ten dzielił na podzastępy „Wiewiórki” i „Sarenki”, oddziały zuchów młodszych i starszych, które powstały w 1933 z inicjatywy nauczyciela Koska, w 1936 połączonych w gromadę liczącą 26 członków. W 1939 Harcerska Drużyna Żeńska liczyła 28 członków skupionych w 4 zastępach.
Kronika Szkoły Podstawowej nr 24; Harcerstwo śląskie. 1920–1930. Katowice 1931.
HEDA Georg (15 III 1868, Biała Prudnicka – 8 IV 1914, Załęska Hałda), nauczyciel, od 1893 kierownik ►szkoły w Załęskiej Hałdzie; zaprowadził ogródek szkolny z warzywnikiem (1906).
Kronika szkoły w Załęskiej Hałdzie. T. 1, wersja elektroniczna.
HEGENSCHEIDT August Wilhelm (9 X 1823, Altena Westfalia – 1 III 1891, Gliwice), od 1852 przebywał na Śląsku, mieszkał w Gliwicach. W 1857 roku wybudował pierwszą na Śląsku walcownię drutu i stale rozbudowywał swój zakład ( wprowadził na rynek liny stalowe oraz gwoździe produkowane na zimno). W 1865 zakupił ►Huty Baildon, rozbudował walcownię bruzdową; w 1887 był współzałożycielem koncernu Obereisen. W Załężu założył osiedle robotnicze (zob. ►Hegenscheidta Kolonia).
U. Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice 2009; http:// www.gliwiczanie.pl/Biografie/Hegenscheidt/Hegenscheidt_de.htm.
HEGENSCHEIDTA KOLONIA, osada robotnicza ►Huty Baildon, powstała ok. 1870 w miejscu ►Młyna Załęskiego, z inicjatywy ówczesnego właściciela huty – królewskiego radcy handlowego Wilhelma Hegenscheidta jako osiedle robotnicze na terenie Załęża przy ob. ul. W. Bogusławskiego. W 1890 zamieszkiwało ją 1053 mieszkańców. Na pocz. XX w. teren sporny między ►hutą Baildon i ►gminą Załęże.
Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 2. Katowice 2012.
HEGENSCHEIDTSTRAßE zob. ►Bogusławskiego Wojciecha ulica
HEINRICH (Henryk), szyb kopalni ►„Charlotte”, głęb. 13,98 m, zgłębiony w 1843; nazwa patronimiczna od imienia jednego z synów Carla von Wrochema.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.
HENKEL Wiktor (1 I 1900, Dańdówka, w pow. będzińskim – po 1945), maszynista w rzeźni miejskiej w Katowicach, od 1920 roku członek ►Straży Obywatelskiej w Załężu; od 3 maja 1921 do 5 lipca 1921 uczestnik III powstania śląskiego (zob. ►Powstania śląskie), walczył pod Górą św. Anny w I batalionie III brygadzie szturmowej; członek ►Związku Powstańców Śląskich w Załężu i honorowej kompanii Związku Powstańców Śląskich w magistracie katowickim; w latach 1940–1942 na robotach przymusowych w Brandenburgii, do 1944 ukrywał się; po 1945 pracownik Śląskich Linii Autobusowych.
APK, zesp. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację Katowice, sygn. 601.
HERBERT NORKASSCHULE zob. ►Szkoła Podstawowa nr 23 im. Jana Kochanowskiego
HERBERTA ŚW. PLAC, główny plac na ►Osiedlu Witosa, powstał w l. 1997–1999; znajduje się tam duży głaz przywieziony z Strzegomia; w planach powstanie fontany w ramach budżetu obywatelskiego.
www.osiedlewitosa.katowice.pl/news.
HEROS ZAŁĘŻE, pierwsza, zał. w 1923 na terenie Załęża struktura ciężkoatletyczna; była członkiem Górnośląskiego Związku Ciężkoatletyczngo w Katowicach.
A. Steuer: Dzieje ciężkiej atletyki na Górnym Śląsku 1878–1945. Katowice 1986.
HERUD Henryk (4 VII 1895, Załęże – po 1939), pionier hodowli ►Gołębi pocztowych w Załężu (od II dekady XX w.; założyciel Towarzystwa Hodowców Gołębi Pocztowych ►Kurier w Załężu (1928).
HODOWLA KANARKÓW, popularnych (w hodowli i ekspozycji hobbystycznej) ptaków śpiewających; wzmianka w prasie o hodowli w Załężu w 1927 roku; czołowi hodowcy: Paweł Jochyna – organizator wystawy w styczniu 1927 w Załężu; Ignacy Bochenek.
„Goniec Śląski” 1927, nr 4.
HODOWLA KRÓLIKÓW, w okresie międzywojennym powszechny w Załężu dział hodowli, znanym hodowcą królików rasy angora był Eugeniusz Skrzipek; po II wojnie światowej do liczących się hodowców należeli: Foltys, Jaksik, Świerkot; w l. 50. XX w. rozpropagowana wśród hutników ►Huty Baildon (90% załogi); popularnymi rasami były: baran, angora, długouche, czarne podpalane.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski Wydział Rolny, sygn. 534; „Głos Baildonu” 1955, nr 19.
HODOWLA OWIEC, od końca XVIII w. specjalność folwarku ►Obroki; 450 (1799), 900 (1840) sztuk merynosów; z czasem coraz bardziej nieopłacalna wskutek konkurencji wełny angielskiej, w połowie XIX w. zlikwidowana; owczarz: Maciej Zaporowski; do chłopskich powinności feudalnych należało mycie i strzyżenie owiec.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu. Maszynopis, b.r.m.w. [1955].
HODOWLA ZWIERZĄT, dział gospodarki rolnej; w Załężu obejmował hodowlę (mleczną, mięsną, nabiałową): ►bydła rogatego, ►koni, ►owiec, ►trzody chlewnej, zwierząt domowych (►drób, ►gołębie pocztowe, ►króliki, ►kozy). Podstawowa gałąź rolnictwa – obok uprawy – w ►folwarkach, gospodarstwach chłopskich, chłopo-robotniczych; uboczna w zakładach pracy (Huta ►Baildon, kopalnia ►Kleofas). W ►Dworze w Załężu odbywały się licytacje bydła rogatego.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu − maszynopis [1955]; „Goniec Śląski” 1924, nr 70.
HOHEN BERG zob. ►Wysoka Góra
HOHENLOHE, koncern H., założony 1 kwietnia 1905 z siedzibą w Wełnowcu; właściciel wielu posiadłości w ►Załęskiej Hałdzie, na pocz. lat 20. XX w. prowadził eksploatację górniczą w kopalni „Wujek”; był właścicielem ►Załęskiej Hałdy (cegielni), domu przy ulicy ►Załęska Hałda; wydzierżawił budynek dawnej cegielni Silberstein na siedzibę ►Posterunku Policji Państwowej Województwa Śląskiego w Załęskiej Hałdzie), budynki: restauracji ►Waldschloß, restauracji ►Karola Mroncza oraz ►Franciszek Sitko Fabryka Wody Sodowej i Lemoniady; doprowadził do powstania jednego z dwóch polowych pieców piekarskich (zob. ►piekarnie polowe); miastu przekazał teren pod budowę ►Szkoły Podstawowej nr 25, a w całym Załężu 40 działek, w tym dom narożnikowy u zbiegu ulic ►Gliwickiej i ►Mikulczyce.
APK zesp. Hohenlohe, sygn. 1398, 1410; Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego , sygn. 521; AUM zesp. 1, sygn. 100, zesp. 2 sygn.2589, 2593, 2595.
HOSZOWSKA-KRETOWA Zofia (1908, Kraków – 26 VI 1983, Luboń), działaczka Rady Głównej Opiekuńczej, harcmistrzyni; 1930–1931 – referentka osobowa Komendy Krakowskiej Chorągwi Harcerek, 1931–1932 – drużynowa I Drużyny Harcerek w Krakowie; od 1933 nauczycielka w ►Szkole Podstawowej nr 20, założycielka ►Pierwszej Żeńskiej Drużyny Harcerskiej w Załężu; (1933); od 1934 instruktorka Śląskiej Chorągwi Harcerek, do 1935 komendantka Hufca Harcerek Katowice; 1936–1938 – komendantka Śląskiej Chorągwi Harcerek; 1957–1958 – instruktorka Hufca ZHP w Cieszynie.
Harcerki 1911–1939. Historia, program, wychowanie. J. Raniecka-Bobrowska (red.). Warszawa 1990.
HOTEL ROBOTNICZY HUTY BAILDON PRZY ul. KLIMCZOKA, pierwszy z 5 wybudowanych dla młodych robotników zakładu, oddany do użytku w 1954 (2 piętra, 76 pokoi 3–4 osobowych). W hotelu funkcjonowały: biblioteka, czytelnia, stołówka, bufet, jadalnia; później kawiarnia „Bajka”; mieściła się siedziba Radioklubu Huty Baildon i filia PTTK; w l. 60. XX w. działały kółka zainteresowań: teatralne, filatelistyczne, fotograficzne, muzyczne. Pierwszym kierownikiem był Piotr Iwaszkiewicz. Obecnie mieści się tam hotel.
U. Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice 2009; „Głos Baildonu” 1954, nr 8; 1963, nr 1.
HOTEL ROBOTNICZY KOPALNI KLEOFAS (I) NA OBROKACH, wybudowany w 1970 w odległości 250 m od kopalni; 11-kondygnacyjny gmach przy ul. ►ul. Obroki; mógł pomieścić 405 osób (pokoje 2–3 osobowe, sala telewizyjna).
„Wieczór” 1970, nr 10.
HOTELE ROBOTNICZE KOPALNI KLEOFAS, były usytuowane przy ►ul. Feliksa Bocheńskiego, ►ul. Chodnikowej i na ►Obrokach (zob. ►Hotel Robotniczy kopalni Kleofas (I) na Obrokach).
„Wieczór” 1970, nr 10.
HUPACZ Konstanty (27 II 1902, Załęże – ?), górnik, przewodniczący Rady Zakładowej kopalni ►Kleofas (KWK „Kleofas”), członek komisji społecznej WRN Katowice z ramienia PPR.
APK zesp. Wojewódzka Rada Narodowa Kat. 1030.
HURTOWNIA SPOŻYWCÓW DLA ROLNICTWA I PRZEMYSŁU ODDZIAŁ W ZAŁĘŻU, zał. 1924, podlegała centrali we Wrześni, której członkowie (Franciszek Opieliński z Wrześni, Józef Madaliński z Wrześni, Jan Brzeski z Królewca, Stanisław Karłowski z Mystek) wywodzili się ze środowiska ziemiańskiego; prowadziła działalność handlową; siedziba mieściła się w budynku pocztowym przy ul. Mickiewicza (zob. ►ul. Gliwicka); prokurentem był Wacław Koniarski. Likwidacja nastąpiła w 1937.
APK, zesp. Rejestr Handlowy, sygn. 706.
HUTA BAILDON, S/S, statek wybudowany w Vancouver (Kanada) przez Polską Żeglugę Morską, eksploatowany w latach 1959–1968, wyporność 10 DWT, długość 120 m, pięć komór załadowczych; port macierzysty w Szczecinie; pływał głównie po Morzu Śródziemnym.
https://www.polsteam.com/ship/528; „Głos Baildonu” 1959, nr 29.
HUTNICTWO, podstawowy dział ►przemysłu w Załężu, obejmuje huty żelaza i huty metali kolorowych. Początki hutom żelaza dała manufaktura ►Kuźnica Załęska; w jej miejscu na pograniczu Załęża i Dębu ►John Baildon w 1823 wybudował hutę nazwaną jego imieniem. W rozwoju hut metali kolorowych rolę odegrała Załęska Hałda; na terenie po ►Załęskiej Szklarni w 1822 utworzona została huta cynku ►Johanka, a w 1842 uruchomiono hutę ►Victor; huty cynku wygaszono do końca XIX w. Wokół hut powstawały ►hałdy (co zapewne legło o podstaw nazwy topograficznej ►Załęska Hałda); rozwinęło się też osadnictwo, budowano osiedla robotnicze: ►Johanka i ►Hegenscheidta Kolonia, w okresie międzywojennym osiedle przy ul. 18 Sierpnia. W l. 30. XX w. hutnictwo zatrudniało najwięcej mieszkańców Załęża (na podstawie zapisków kronik szkolnych i akt parafialnych). Po zakończeniu II wojny światowej utworzone zostały zawodowe szkoły hutnicze: w 1952 ►Technikum Przemysłowe, od 1957 ►Zasadnicza Szkoła Zawodowa Huty Baildon; hutnictwo było mecenasem ►ruchu śpiewaczego (niemieckiego i polskiego), ►ruchu sportowego.
AKAD, zesp. Akta Lokalne, sygn. 2521; U. Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice 2009; J. Jaros: Słownik katowickich kopalń i hut. Katowice 1984; R.W. Borowy: Wczoraj, dziś, jutro ... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.
