N

 

NA WITOSA, Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej (przychodnia) sp. z o.o., w osiedlu ►Witosa, powstał 1 kwietnia 2005 roku, kontynuuje działalność przychodni nr 11 Samodzielnego Publicznego Zakładu Lecznictwa Ambulatoryjnego w Katowicach, powstałej w roku 1980, prowadzi leczenie w zakresie podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej dla dorosłych i dzieci, finansowane w ramach umowy z NFZ oraz prywatnie.

NADSZYBIE KOPALNI KLEOFAS, zabytek architektury przemysłowej, wzniesiony w tradycyjnym stylu, z dwuspadowym dachem, fundamenty i ściany wykonane są z cegieł, a cokoły − z kamienia ciosowego, w budynku znajdują się prostokątne stalowe okna zwieńczone łukiem, z kamiennymi parapetami, na elewacjach umiejszczono architektoniczne detale ceglane, cokół wykonano z kamienia ciosowego, ryzality wykończono gzymsami ceglanymi.

NADZIEJA, Rodzinny Ogród Działkowy, przy ul. Władysława ►Grabskiego; założony w 1982 roku na dawnym terenie leśnym; w bocznych częściach ogródka rosną krzewy i drzewa owocowe (agrest, porzeczki, jeżyny, winogrona, jabłonie, wiśnie, śliwki); doprowadzona jest do niego woda i energia elektryczna.

NAPRZÓD „1912” ZAŁĘŻE (także KS „Naprzód 1912” Katowice III), jednosekcyjny klub piłkarski (wg relacji ►Pawła Chrószcza, jednostka pierwotnie miała być piłkarskim oddziałem ►TG „Sokół” Załęże). Od 1920 należał do Katowickiego Okręgu Górnośląskiego Związku Piłki Nożnej; w 1923 połączył się z ►Spiel Freudenschaft Załęże. W 1939 liczył 363 członków. W 1937 powstała sekcja lekkoatletyczna. Prezesi: Antoni Potyka (1923), Franciszek Spyra (1928–1931), Ludwik Przystolik (1938–1939). Działacz: ►Jan Laband. Osiągnięcia: występy drużyny piłki nożnej w rozgrywkach klasy A. W 1939 został zlikwidowany, w 1952 wykreślony z rejestru przez władze wojewódzkie. Korzystał z boiska „robotniczego” (Arbeiter Sport Platz) przy ul. Wojciechowskiego (pogranicze Załęża i Katowic), które później użytkował KS „Baildon” Katowice (ob. obiekty: ►Punkt 44, ►Multikino).
A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999; M. Bulsa: Ulice i place Katowic. Katowice 2012.

NARODOWA PARTIA ROBOTNICZA, partia polityczna, w 1920 zawarła sojusz z ►Towarzystwem Posiedzicieli Gruntów, współpracowała z ►Związkiem Katolickich Robotników p.w. św. Józefa; miała wpływy w ►Zjednoczeniu Zawodowym Polskim, ►Towarzystwie Kobiet przy NPR, organizacji młodzieżowej „Jedność”; działacze w Załężu: Józef Konieczny, ►Teodor Mroncz, Paweł Przewoźnik, ►Paweł Reguła, Józef Schulz, Augustyn Wegenhaupt, Józef Zembok, ►Piotr Zagórnik.
APK, zesp. Miasto Katowice, sygn.135.

NARODOWO-CHRZEŚCIJAŃSKIE ZJEDNOCZENIE PRACY na KOLONII I. MOŚCICKIEGO, ugrupowanie polityczne, sanacyjne, działało w środowisku miejscowym, istniało co najmniej od 1934, w 1935 zarząd tworzyli: Franciszek Starzyk, Franciszek Strzódka, Franciszek Buchta, Hubert Oczko, Wilhelm Weps.
„Polska Zachodnia” 1934, nr 54.

NARODOWO-CHRZEŚCIJAŃSKIE ZJEDNOCZENIE PRACY W ZAŁĘŻU, sanacyjna partia polityczna; zał. 1927. W 1929 skupiała 64 członków. Organizowała polskie formacje w ►Związku Towarzystw Polskich; dysponowała wpływami w ►Generalnej Federacji Pracy; współpracowała z gniazdem ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Załężu i ►Towarzystwem Śpiewaczym „Halka”; uzyskała możliwość oddziaływania na grupy ►Związku Powstańców Śląskich w Załężu, ►Związku Obrony Kresów Zachodnich w Załężu, ►Narodowej Partii Robotniczej, ►Towarzystwa Polek, ►Towarzystwa Śpiewaczego „Halka”, Związku Nauczycielstwa Polskiego, ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, ►Towarzystwa Polek przy Narodowej Partii Robotniczej, ►Towarzystwa Śpiewaczego „Chopin”, ►Związku Inwalidów Górniczych, ►Zjednoczenia Zawodowego Polskiego Oddział Kolejarzy. W 1935 działały komisje: do uruchomienia nieczynnej ►kopalni „Kleofas” oraz do melioracji miejscowości. Funkcję prezesa pełnił ►Franciszek Długiewicz; działacze: ►Józef Oleś, ►Franciszek Zagórnik, ►Paweł Ryguła, ►Zofia Magryś, ►Stanisław Cybulski, ►Leopold Świtała, Tomasz Lelonek, Paweł Królik, ►Wiktor Jesionek, Polczyk, Szynol, Wozipiwo.
„Polska Zachodnia” 1927, nr 99; 1929 nr 222, 232; 1931, nr 84, 345; 1935, nr 40; „Śląski Głos Poranny” 1927, nr 12; 1928, nr 12.

NARUTOWICZA GABRIELA ULICA, w Załężu, o zmiennym układzie (długość odcinka równoleżnikowego – 260 m); wytyczona ok. 1900 roku; poprzednie nazwy: Carostraße, Karostraße, Ligonstraße, Juliusza Ligonia; od 1925 i od 1945 pod aktualną nazwą; łączy ul. Pawła ►Pośpiecha z torami kolejowymi. Infrastruktura – familoki z przełomu XIX i XX w.; w okresie międzywojennym: sklep spożywczy Pawła Labusa (Łabusa), kolonialny Teodora Dytki, ►Towarzystwo Handlowo-Przemysłowe SA Oddział Katowice (sprzedaż materiałów i maszyn dla przemysłu budowlanego); mleczarnia Wilhelma Poloczka; tereny i kamienice należące do: Albiny Dytko, Wiktora ►Jesionka, Jana Mikołajca, Anny Poloczek, Wilhelma Ruppika, Agnieszki Wróbel, dr. Artura Wulfsona, Mieczysława ►Zagajskiego, Wilhelma Zająca oraz będące własnością Huty „Pokój”; w okresie okupacji – filia piekarni W. Zajonza; po ►Drugiej wojnie światowej budynki administrowane były przez Hutę ►Baildon; ponadto w latach 60. XX w. działał ►Ośrodek rozrywkowy dla dzieci (obecnie ►Szkoła Controlingu SA), firma Autos; znani mieszkańcy: Alojzy ►Chrószcz, Maria ►Chrószcz, Paweł ►Chrószcz, Leopold ►Świtała.
AUM zesp.1, sygn.1684.

NASZA CZYTELNIA, instytucja utworzona przez Koło Przyjaciół Towarzystwa Kulturalno-Oświatowego w Załężu, otwarta 24 marca 1928 roku w Domu Robotniczym kopalni „Kleofas”. Prezes: inż. ►Władysław Wendt.
„Polska Zachodnia” 1928, nr 2, 84.

NAZWY MIEJSCOWE, ►Bauhaus, ►Burloch, ►Christus Platz, ►Cygański Targ, ►Droga Kochłowicka, ►Droga przez Groblę, ►Droga Wojskowa, ►Dziembałowskie Stawy, ►Hegenscheidta Kolonia, ►Johanka, ►Kochłowickie Wzgórza, ►Kolybaj, ►Kuźniczysko, ►Mały Osiek, Kolonia im. Ignacego ►Mościckiego, ►Obniżenie Rawy, ►Obroki osiedle, ►Obroki (stawy), ►Osiedle Kopalni „Wujek”, ►Osiek, ►Owsiska, ►Piotrowicka Droga, ►Rów Jana Kupca, ►Rów Kleofas, ►Rów Kopalni „Kleofas”, ►Rów Kopalni „Wujek”, ►Świńska Górka, ►Trzciniecka Struga, ►Via Magna, ►Wielki Osiek, ►Witosa Osiedle, ►Wysoka Góra, ►Załęska Hałda (fińskie domki), ►Załęska Hałda, ►Załęski Potok, ►Zapłocie.

NETTO, duńska sieć handlowa, posiadająca jedną placówkę na terenie Załęża, przy ul. ►Żelaznej; w planach jest budowa marketu przy ul. ►Gliwickiej.

NEUE BEATE zob. ►Batory

NEUMANN Andrzej (4 XI 1899, Nowa Wieś k. Opola – ?), członek ►Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, walczył w szeregach 1. opolskiego batalionu piechoty powstańczej; uchodźca, zamieszkał na ►Obrokach (osiedlu), od 1922 roku zatrudniony w ►Zawodowej Straży Pożarnej Kopalni „Kleofas” (zob. kopalnia ►Kleofas), członek ►Ochotniczej Kolumny Sanitarnej, ►Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej w Załężu.
APK zesp. Giesche SA 5037

NICOLAISTRASSE zob. ►ks. Pawła Pośpiecha ulica

NIEMIECKIE ORGANIZACJE; przed rokiem 1922 działały na terenie ►Gminy załęskiej, ►Kopalni Kleofas i ►Parafii św. Józefa w sferach: germanizacyjnej, religijnej, kulturalno-oświatowej, paramilitarnej, kultury fizycznej, towarzyskiej. Były to: ►Arbeiter Gesang Verein Cleophasgrubbe, Beamten Gesangverein, ►Deutsche Katholische Arbeiter Verein, Freiwillige Feuerwehr (zob. ►Ochotnicza Straż Pożarna Załęże), ►Gesellenverein, Handwekerverein, Jugendsbund, ►Katholische Junglingsverein, ►Kriegersverein, Loterienverein, ►Männer Gesangverein, ►Männer Turnverein 1895, Polizeibeamtenverein, ►Spiel und Eislaufverein, Sport Club 06 Zalenze (zob. ►06 Załęże), Vaterländische Frauenverein, Vincentverein. (zob. też ►kobiece organizacje, ►Kultura fizyczna, ►Młodzieżowy ruch, ►Organizacje i stowarzyszenia, ►Paramilitarne organizacje, ►Śpiewaczy ruch.
Adressbuch fur Kattowitz: Schloss Kattowitz, Brynow, Hohenlohehutte, Bogutschutz-Zawodzie, Domb, Zalenze, Ellgoth-Idaweiche. Unter Benutzung amtlicher Quellen. Kattowitz 1914.

NIESYTO, ród wywodzący się z Woli k. Pszczyny; protoplastą linii bocznej w Załężu był Franciszek (18 IX 1867 – 19 XII 1930), którego synowie przenieśli się do Mysłowic i Katowic, gdzie znaleźli pracę: Jan (28 VIII 1892 – 25 IV 1966) – związany z kopalnią w Janowie, gdzie był maszynistą kopalnianej maszyny wyciągowej, ►Władysław (8 IX 1894 – 17 II 1975), Walenty (15 XII 1898 – 31 I 1970) – zawodowo związany z Śląskimi Liniami Komunikacyjnymi, po ślubie w 1930 zamieszkał w Mysłowicach, ►Ludwik (25 I 1902 – 27 IV 1968), ►Józef (5 III 1904 – 1 VIII 1975).
E. Niesyto, J. Stawowy: Klan Franciszka Niesyto. Chorzów 2007 (wydruk komputerowy).

NIESYTO Józef (5 III 1904, Załęże – 1 VIII 1975, Mysłowice), syn Franciszka, pracownik Śląskich Linii Komunikacyjnych w Katowicach. Po ślubie w 1928 na stałe osiadł w Mysłowicach; od 1941 działał w AK; w 1944 został aresztowany i osadzony w Dachau; uwolniony VI 1945.

NIESYTO Ludwik (25 I 1902, Załęże – 27 IV 1968), syn Franciszka, jako kilkunastoletni chłopiec otrzymał pracę w ►Hucie Baildon, z którą związał całe swoje życie zawodowe. Mieszkał przy ul. Wojciechowskiego 46 (ob. ►ul. Gliwicka 97).

NIESYTO Stanisław (17 I 1923, Załęże – 17 VI 1985, Wielka Brytania), syn ►Władysława, wnuk Franciszka. Ukończył Gimnazjum Matematyczne w Katowicach, należał do drużyny harcerskiej w Załężu. W 1943 został powołany do wojska niemieckiego i służył w Normandii, wzięty do niewoli zgłosił się do Polskich Sił Zbrojnych, wstępując do armii gen. Andersa.

NIESYTO Władysław [urzęd. Stanisław] (8 IX 1894 – 17 II 1975), syn Franciszka, ppor., członek POW GŚl. Po ukończeniu szkoły podstawowej terminował u kowala w Pszczynie; w 1915 został wcielony do niemieckiego wojska i wysłany na front zachodni; po powrocie do domu wstąpił do POW. Pracował m.in. w ►Hucie Baildon, należał do ►Towarzystwa Śpiewaczego Halka w Załężu. Czynnie uczestniczył w trzech ►powstaniach śląskich, był działaczem plebiscytowym (odznaczony Krzyżem Powstańczym i Krzyżem Kawalerskim). W 1924 zwolniony z huty, znalazł zatrudnienie w Śląskich Liniach Komunikacyjnych (od 1926), gdzie – po epizodzie pracy w firmie Lenschner pod kontrolą okupacyjnych władz niemieckich – pracował aż do emerytury. Mieszkał przy ul. Wojciechowskiego 20a (ob. ►ul. Gliwicka). W 1939 z synem Józefem (ur. 23 II 1926) – harcerzem szkolnej drużynie ZHP w Załężu – uciekali przed frontem niemieckim na wschód; do kraju wrócili w 1940. W 1944 Józef został wcielony do wojska niemieckiego i stacjonował w południowej Francji; uciekł do partyzantki i zgłosił się do Polskiej Marynarki Wojennej; w czasie II wojny światowej służył na ORP „Ślązak” jako sygnalista; w 1947 na ORP „Błyskawica” wrócił do Polski; odznaczony polskimi i angielskimi medalami, w 2003 awansowany do stopnia podporucznika Marynarki Wojennej.

NIESYTO Władysław (28 XII 1924 – 13 VIII 1998), syn Jana, wnuk Franciszka, związany z górnictwem, pracował w Biurze Projektów Przemysłu Węglowego, brał udział w projektowaniu nowych kopalń (m.in. na Woli).

NIEWIEM Piotr (1904–1939), żołnierz wojska polskiego, stacjonował w Zamku Załęskim (zob. ►Dwór w Załężu), zginął w czasie odwrotu oddziału mjr. ►Mariana Tułaka z Załęża do Katowic.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, sygn. 2362.

NIEZALEŻNE SAMORZĄDNE ZWIĄZKI ZAWODOWE SOLIDARNOŚĆ HUTY BAILDON, 3 IX 1980 powstał Zakładowy Komitet Strajkowy; od 6 IX 1981 został przekształcony w Zakładowy Komitet Robotniczy; od 1 X 1980 wydawano organ prasowy ►Solidarność Baildonowców. W 1981 w ►hali sportowej Baildon odbyło się I Walne Zebranie Delegatów Województwa Katowickiego NSZZ „Solidarność”; związkowcy gościli też Regionalną Komisję Porozumiewawczą Rad Pracowniczych. 14 XII 1981 robotnicy rozpoczęli strajk okupacyjny; 14 III 1982 zapadły wyroki dla organizatorów strajków (13 osób zostało skazanych na kary pozbawienia wolności do 18 miesięcy).
U. Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice 2009

NOWOGLIWICKA ULICA, jedna z ulic projektowanych w l. 1975–1980 w Załężu; miała powstać po wyburzeniu 760 mieszkań.
APK, zesp. Urząd Miejski Katowice, sygn 68.

NOWOK Piotr (17 X 1892, Piekary Śląskie – 5 VI 1941, Auschwitz), działacz plebiscytowy w Załężu, żołnierz w pułku Rudolfa Niemczyka, we IX 1939 brał udział w obronie Katowic; aresztowany 16 VIII 1941, osadzony w więzieniu w Katowicach przy ul Mikołowskiej (torturowany), przetransportowany 9 X 1941 do KL Auschwitz, gdzie zmarł.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, sygn. 2362.