W

 

WACHOWSKI KARL VON (poł. XVIII w. – pocz. XIX w.), przedstawiciel pszczyńskiej szlachty rodowej; żonaty z Joanną Pełką; w l. 1779–1805 współwłaściciel Załęża; w 1792 nabył 61 kuksów w ►kopalni „Charlotte”.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

WACŁAW III RYBNICKI, Wacław III Prostaczek (1442–1478, Kłodzko) – książę karniowsko-raciborsko-rybnicki w latach 1452–1456, w wyniku podziału książę na Rybniku, Pszczynie i Żorach w latach 1456–1473. Pochodził z dynastii Przemyślidów. W II poł. XV w. dokonał pustoszącego najazdu na Załęże.
https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/stzdsr/article/view/4030/3356.

WALASZEK Tadeusz (28 XI 1899, Nowy Sącz  – ?), od 1922 roku nauczyciel w woj. śląskim, od 1927 roku w Tychach, Katowicach, od 1931 w ►Szkole Podstawowej nr 23, powiatowy referent oszczędnościowy Inspektoratu Szkolnego w Katowicach; propagator akcji oszczędnościowej w szkołach woj. śląskiego.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski Wydział Oświecenia Publicznego naucz. sygn. W. 13.

WALDA GERHARD, warsztat siodlarsko-rymarski z siedzibą przy ul. Wojciechowskiego 108 (ob. ►ul. Gliwicka); wzmiankowany w 1930, wykonywał wszelkie prace związane z rzemiosłem.
Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych. Województwo śląskie 1929/30. [Katowice 1930].

WALDSCHLOß (Ginterówka), restauracja w Załęskiej Hałdzie wybudowana na pocz. XX w. (2 pokoje gościnne, 6 pokoi, 2 komory, 1 sala, ogród o pow. 591 m2); w l. 1910–1911 (umowa z 15 V 1910) dzierżawiona od ►Hohenlohe Werke przez małżeństwo, w l. 1912–1935 przez Emmę Günter; od 1926 nie przynosiła dochodów, była stale zadłużana (do ponad 2 tys. zł polskich w1935); została przekazana na cele religijne (w l. 1937–1945 prowizoryczny ►kościół p.w. św. Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie). Restauracja była miejscem powstania i spotkań: ►Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska w Załęskiej Hałdzie, chóru ►Lutnia, ►Towarzystwa Polek w Załęskiej Hałdzie, ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Załęskiej Hałdzie.
AUM Katowice, zesp. 2, sygn 592; APK, zesp. Hohenlohe, sygn. 1317, 1410.

WALTER zob. szyb ►Fortuna II.

WASILEWSKA-CHRÓSZCZ Urszula (4 I 1935, Lwów – 16 X 1994, Katowice), żona Alojzego ►Chrószcza, synowa Pawła ►Chrószcza i Marii ►Chrószcz; piłkarka ręczna, zawodniczka SKS Zryw Katowice, AZS Katowice, Startu Chorzów; reprezentantka Polski w piłce ręcznej 11-osobowej (7 występów, w 1955), uczestniczka Światowych Igrzysk Młodzieży i Studentów (1955); pochowana na ►Cmentarzu w Załężu.
W. Zieleśkiewicz: 100 lat polskiej piłki ręcznej 1918–2018. Warszawa 2018.

WAßERMANN WEG zob. ►ks. Pawła Pośpiecha ulica

WATERLOO, uskok kopalni ►Kleofas, o zrzucie 45–50 m na północny wschód.
https://zapadliska.gig.eu/sites/default/files/KWK%20Kleofas%20-%20info%20POL.pdf

WEKTURANCI, nazwa zawodu wykonywanego w XIX i na pocz. XX w. przez furmanów, którzy furmankami zaprzężonymi w konie dowozili rudę żelaza do hut, m.in. do ►Huty Baildon.

WENDT Władysław (24 V 1881, Jaworzno – ?), inż., początkowo zastępca zawiadowcy, a następnie wicedyrektor kopalni ►kopalni „Kleofas”; działacz społeczny: wiceprezes ►Związku Powstańców Śląskich w Załężu, prezes placówki ►Związku Strzeleckiego w Załężu.

WEPS Wilhelm (5 I 1884, Łabędy k. Gliwic – 16 IV 1959, Katowice), powstaniec śląski, założyciel ►Grupy Związku Powstańców Śląskich na Kolonii Mościckiego w Załężu (1928), prezes ►Koła Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na Kolonii Mościckiego (1949–1958); mieszkał przy ulicy ►Szymona Borysa.
APK, Prezydium Miejskiej Rady Narodowej Katowice, sygn. 581, „Polska Zachodnia” 1929, nr 5; pismo USC Katowice z 21 VII 2017 w MHK.

WESOŁOWSKIEGO Bronisława ULICA zob. ►Wyplera Jana ulica

WEWNĄTRZZAKŁADOWE LINIE WĄSKOTOROWE KOPALNI KLEOFAS, sieć linii kolejowych utworzona w l. 20. XX w. na podstawie zezwolenia z 23 VI 1923. W 1926 oddano do użytku tor kolejowy o łącznej dł. 2570 m, szer. 650 mm, łączący cegielnie ►Kleofas I i ►Kleofas II z szybem ►Wschodnim (z lokomotywownią). Druga linia – oddana do użytku 9 III 1931, zelektryfikowana, dł. 2,3 km i szer. 3,2 m, z szynami typu amerykańskiego – służyła do przewozu piasku i prowadziła od szybów głównych kopalni z odgałęzieniami do pola piaskowego i szybu ►Wschodniego; była obsługiwana przez lokomotywy firm Orenstein & Koppel, Hanning i 4-osiowe typu A. Borsig, E. Henschel oraz wagony samowyładowawcze typu Talbot. Zlikwidowane w 1959.
K. Szojda: Koleje wąskotorowe na Górnym Śląsku. T. 1, cz. 1. Katowice 1996.

WĘGIEL KAMIENNY, podstawowy surowiec górniczy w Załężu i ►Załęskiej Hałdzie; pod względem geologicznym tereny te są położone na granicy pomiędzy niecką górnośląską i górnośląską strefą fałdową, w północno-wschodniej części bloku górnośląskiego, na południowym stoku siodła głównego biegnącego od Katowic do Zabrza, gdzie znajdowały się złoża górnokarbońskie przykryte osadami plejstoceńskimi i holoceńskimi; pokłady westfalskie: 407, 412, 415, 416, 501, 510 w warstwach rudzkich, siodłowych i porębskich, w grupach łękowej, siodłowej i brzeskiej. Złoża te były eksploatowane od XVII w. (Załęska Hałda) do 2004 (północna część Załęża) Pierwotnie węgiel wydobywano w systemie połączonych płytkich szybów. Pierwsza kopalnia powstała w 1840 (nadanie z 15 VII), eksploatację rozpoczęto metodą filarowo-zabierakową w 1845 (pierwszy węgiel wydobyto szybem ►Bertram) – zob. ►kopalnia „Kleofas”; w l. 30. XX w. (latach kryzysu gospodarczego) powstawały ►biedaszyby (Załęska Hałda). Wydobywane asortymenty: kęsy, orzech I, orzech II, kostka I, kostka II, groszek I, groszek II, miał.
APK, zesp. Centralne Zjednoczenie Przemysłu Węglowego, sygn. 515; APK, zesp. Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego, sygn. 1170, 1423; R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

WIDUCH Emil (21 X 1892 – 2 II 1920, Załęska Hałda), działacz ►Narodowego Stronnictwa Robotniczego, ►Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, chóru ►Lutnia w ►Załęskiej Hałdzie; pochowany na ►Cmentarzu w Załężu.
AKAD, zesp. 50, sygn. 1315, „Polak” 1920, nr 30.

WIDUCH Wawrzyniec (10 VIII 1872, Bujaków – 22 VII 1946, Katowice-Dąb), działacz samorządowy; ostatni (1922–1924) burmistrz Załęża, członek Rady Miejskiej Katowic, współzałożyciel (1923) i członek zarządu Śląskiego Okręgowego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych w Katowicach, prezes ►Ochotniczej Straży Pożarnej w Załężu. Brat Jana Widucha – architekta. Pochowany na cmentarzu parafialnym w Dębie.
APK, zesp. Miasto Katowice, sygn. 142; A. Steuer: Kalendarium dziejów Katowic. Katowice 2001.

Korespondencja adresowana do burmistrza Wawrzyńca Widucha

WIEJSKA DROGA (od 1886 Dorf Weg), kręta droga polna z Załęża do Hajduk; od 1865 jednostronnie zabudowana (budownictwo drewniane, chaty kryte gontem lub słomą); powierzchnia wyboista; szosowana w latach 80. XX w.; zob. też ul. ►Gliwicka.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu. Maszynopis, b.m.w. [1955].

WIELKI OSIEK, w okresie przedindustrialnym staw dominialny w miejscu ►Buglowizny.
L. Musioł: Załęże. Monografia miejscowości i parafii św. Józefa. Stalinogród-Załęże 1956.

WIKINGWEG, zob. ►Koczęby Jana ulica.

WIKTOR BARANEK, czarno-biały baner umieszczony na ścianie kamienicy rogowej przy zbiegu ul. Pawła ►Pośpiecha i Gabriela ►Narutowicza, powstał na podstawie fotografii znajdującej się w zbiorach MHK.
https://katowice-zaleze.pl/wiktor-baranek-powrocil-na-zaleze-galeria/

WILHELM KONDZIELA, warsztat mechaniczny (naprawczy) rowerowy; reperacja maszyn do szycia, wzmiankowany w 1929 roku.
Skorowidz branż.

WILLIBALD, szyb kopalni ►„Charlotte”, głęb. 16,74 m, zgłębiony przed XI 1824; nazwa patronimiczna o nieustalonym rodowodzie.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

WILSONA Woodrowa ULICA zob. ►Wśniowa ulica

WINCKLER, szyb kopalni ►„Charlotte”, głęb. 19,56 m, zgłębiony przed V 1823; nazwa patronimiczna na cześć ►Franza Wincklera – szychmistrza w kopalni „Charlotte”.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

WINKLER, szyb kopalni ►Charlotte, głęb. 19,56 m, zgłębiony przed V 1823; nazwa patronimiczna na cześć ►Franza v. Wincklera (szychmistrza w tej kopalni).
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997; G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Kreacja i redakcja G. Grzegorek. Wstęp L. Jodliński. Katowice 2017.

WINNICKI-RADZIEWICZ, zob. Zygmunt ►Winnicki (Winnicki-Radziewicz).

WINNICKI (Winnicki-Radziewicz) Zygmunt (30 VIII 1921–10 IX 1992), architekt, absolwent Politechniki Lwowskiej, w latach 1961–1981 pracownik Miastoprojektu, autor m.in. projektu ►Ośrodka Socjalnego kopalni Kleofas (1978).

WIOLINKI, zespół taneczny przy ►Szkole Podstawowej nr 33 w osiedlu ►Witosa; założony w 1994 roku przez Renatę Banaś i Marię Ćwiklińską; w repertuarze ma piosenki dziecięce, bajki muzyczne – m.in.: Królewna Śnieżka, Smerfy, Calineczka, Kopciuszek, Carmen – układy muzyczne, tańce hiphopowe, breakdance.
J. Kałuska: Załęska Hałda i Osiedle Witosa w Katowicach. Zarys dziejów. Katowice 2022.

WISSMACH zob. ►Kaisergarten

WIŚNIOWA ULICA (do 1926 ul. Górnicza, następnie do 1939 ul. W. Wilsona, w l. 1939–1945 Bergmannstrasse), położona w północnej części Załęża, dł. ok. 260 m, układ równoleżnikowy; łączy ►ul. Gliwicką z ►Obrokami i ►Osiedlem Witosa. Przed 1846 stara droga do Radoszów i Kochłowic, łącząca folwarki ►Obroki i Niedźwiedziniec; po 1846 podzielona; wyprostowana w l. 80 XIX w. Ulicą przebiegają: ►Trasa rowerowa nr 103 oraz ►Szlak Turystyczny 25-lecia PTTK; zlokalizowany jest przy niej wiadukt kolejowy wybudowany w okresie międzywojennym, a swoje siedziby mają firmy i przedsiębiorstwa handlowo-usługowe oraz sklepy, agencja marketingowa, zakład ślusarski, Spółdzielnia Pracy Surowców Wtórnych (zbiornica nr 1). Ulicą kursują linie autobusowe MZK GOP. Zachowały się 3 duże familoki ►kolonii robotniczej kopalni „Kleofas”; na początku XX w. została zlikwidowana umiejscowiona przy ulicy kaplica. Nad ►Rowem Kopalni Kleofas w okresie międzywojennym postawiono krzyż ►Na pamiątkę przyłączenia gminy załęskiej do Polski. Po II wojnie światowej wybudowano 2 wielopiętrowe bloki. Na l. 80. XX w. przewidywano wyburzanie domów przy ►ul. Gliwickiej na odcinku ul. Wiśniowej i ►ul. P. Pośpiecha. Miał powstać duży węzeł drogowy dla ruchu samochodowego i tramwajowego. Ostatecznie tej inwestycji nie zrealizowano (zob. ►Nowogliwicka ulica).
AUM Katowice, zesp. 1, sygn. 2391.

WITOSA OSIEDLE, północna-zachodnia dzielnica Katowic, położona między Załężem, Załęską Hałdą – Brynowem i miastem Chorzów. Granice wyznaczają: ►autostrada A4, ►ul. Feliksa Bocheńskiego, ►Las Załęski oraz ►linia kolejowa nr 137. Zajmuje powierzchnię 3,49 km² (2,11% powierzchni miasta), w 2007 liczyła 12 401 mieszkańców (3,9% ludności miasta). Osiedle powstało na przełomie l. 70. i 80. XX w. (obecnie od 2019 rozbudowywane) na terenie ►Załęskiej Hałdy w miejscu wyburzonego osiedla fińskich domków ►Załęska Hałda. W 1983 nadano mu imię Wincentego Witosa. Jego zabudowę tworzą bloki z wielkiej płyty, w przeważającej części wielokondygnacyjne (od 2 do 11 pięter), wzdłuż ulic: ►Norberta Barlickiego, ►Michała Ossowskiego, ►Eugeniusza Kwiatkowskiego i ►Macieja Rataja (siatkę ulic oprócz nich tworzą: ►ul. Piotra Bardowskiego, ►ul. Henryka Dulęby, ►ul. Kolońska, ►ul. Stanisława Kossutha, ►ul. Tadeusza Michejdy, ►ul. Ignacego Mościckiego, ►ul. Walerego Sławka, ►ul Wincentego Witosa). Projektantami osiedla byli: Janusz Grzegorczyk, Marek Oleś, Jerzy Rak i Andrzej Trybuś; projekt otrzymał I nagrodę w konkursie SARP. Położone jest na wys. 270–300 m n.p.m., pomiędzy ►obniżeniem Rawy (część północna) a ►Kochłowickimi Wzgórzami (część południowa), w niecce górnośląskiej (z dominacją osadów karbońskich – łupki, piaskowce i zlepieńce zawierające pokłady węgla kamiennego; pod utworami karbońskimi znajdują się osady z okresu dewonu – głównie margle, zlepieńce i dolomity; całość przykryta osadami czwartorzędowymi – polodowcowymi – jak gliny zwałowe, żwiry, piaski, muły, zlepieńce, iły). Pomimo silnej urbanizacji, na osiedlu występuje dużo terenów zielonych: lasy położone w zachodniej części (dęby, kompleksy brzozowo-sosnowe) oraz obszary zieleni urządzonej (►skwer rotm. Witolda Pileckiego, ►plac św. Herberta). Na terenie osiedla znajdują się Rodzinne Ogrody Działkowe (stan z 2014): ►Baildon, ►Gonar i ►Nadzieja. Połączenia komunikacyjne – autobusowe: z Bogucicami, Chorzowem Batorym, Chorzowem II, Dąbrówką Małą, Dębem, Halembą, Janowem, Józefowcem, Kochłowicami, Ligotą, Ochojcem, os. Tysiąclecia, Piotrowicami, Szopienicami, Śródmieściem i Załężem (linie MZK GOP nr: 51, 70, 109, 115, 130, 130N, 138, 165, 177, 193, 238). Obiekty: ►kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta, ►krzyż Boża Męka, ►Zespół Szkół Ogólnokształcących, ►Zespół Szkół Prywatnych, 4 przedszkola miejskie (nr 13, nr 50, nr 85, nr 94), baza Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Katowicach, Klub Osiedlowy ►Plus, ►Miejska Biblioteka Publiczna nr 12, punkty handlowe: małe sklepy należące do osób prywatnych oraz sklepy wielkopowierzchniowe (w tym obiekty sieci Biedronka, Lewiatan, Rabat), Prokuratura Rejonowa Katowice-Wschód, ►Śląski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia, ►Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, kluby sportowe: ►Goliat, ►Zawisza. Przez tereny osiedla przebiegają: ►Szlak Turystyczny 25-lecia PTTK, ►Trasa rowerowa nr 103.

WITOSA Wincentego ULICA, główna ulica w katowickiej dzielnicy ►Osiedle Witosa, wytyczona na ►dworskich obszarach w Załężu, ten sam status miała na osiedlu fińskich domków ►Załęska Hałda. W l. 80. XX w. przy ulicy wzniesiono budynki mieszkalne z „wielkiej płyty”; 4- i 8-kondygnacyjne bloki zaprojektowali: Jerzy Rak, Marek Olas, Andrzej Trybuś i Janusz Grzegorczyk z firmy „Inwestprojekt Katowice”. Ulica ma ważne znaczenie komunikacyjne, usytuowane są przy niej: rondo Aleksandry Śląskiej, rondo Józefa Olejniczaka, ►skwer rotm. Witolda Pileckiego, ►plac św. Herberta i krzyż przydrożny z pocz. XX w. Siedziby mają: ►Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 7 (Gimnazjum nr 6, Szkoła Podstawowa nr 33), ►Zespół Szkół Prywatnych, firmy handlowo-usługowe, biura rachunkowe, prywatna szkoła podstawowa, Biuro Projektowo-Inwestycyjne Służby Zdrowia, Complex of Silesian International Schools, Poradnia dla Dorosłych i Dzieci, Miejskie Przedszkole nr 13.

WLADISLAWA zob. ►Fortuna.

WLOCZEK Paweł (3 X 1886, Załęże–?), uczestnik wszystkich trzech powstań śląskich; długoletni wiceprezes zarządu powiatowego Związku Powstańców Śląskich w Katowicach; w poszukiwaniu pracy wyjechał do Pszowa (był pracownikiem kopalni „Anna”).
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział Ogólny, sygn. 465.

WŁOSI, mniejszościowa grupa ludnościowa w Załężu, obecna w XIX w., związana z emigracją zarobkową. Włosi zatrudnieni byli zazwyczaj w kopalni ►Kleofas (jeden z nich, Bardiaso, zginął w ►Katastrofie górniczej w kopalni Kleofas 3–4 III1896); najbardziej znana rodzina: Petruccio (zajmująca się kamieniarstwem i prowadząca zakład kamieniarski); sportowcy: Leokadia ►Perono-Albrecht, Diotta Levi); w okresie międzywojennym grupą opiekował się konsulat włoski w Katowicach (m.in. przygotowując prezenty świąteczne).
„Dziennik Zachodni” 1971, nr 108; „Gazeta Robotnicza” 1926, nr 47.

WODOCIĄG Z KOPALNI WĘGLA KAMIENNEGO KLEOFAS, pierwszy na terenie Katowic, powstał XI 1876–1887 (u genezy tego faktu legła epidemia cholery); pod kierownictwem inż. Schillinga powstała nitka rurociągu zakończonego na Wzgórzu Beaty ze zbiornikiem 1000 m³; woda była tłoczona silnikami parowymi zlokalizowanymi przy ►ul. Gliwickiej 26; rozbudowany w 1888; w 1894 miał 400 przyłączy domowych; w 1897 został zastąpiony wodociągiem z kopalni „Rozalia”.
G. Grzegorek, J. Psiuk, P. Nadolski (współopr.): Wodociągi i kanalizacja Katowic, Katowice 2016.

WOJCIECH, uskok kopalni ►Kleofas, o zrzucie 65–140 m, zrzucający warstwy w kierunku wschodnim,
https://zapadliska.gig.eu/sites/default/files/KWK%20Kleofas%20-%20info%20POL.pdf

WOJCIECHOWSKIEGO Stanisława ULICA zob. ►Gliwicka ulica

WOLNE SOŁECTWO W ZAŁĘŻU, instytucja sięgająca rodowodem do średniowiecznego osadnictwa na prawie magdeburskim; nadawała duży stopień uprawnień sołtysom wobec pana feudalnego (m.in. posiadanie broni, występowanie jako strona w sądach książęcych, uprawa chmielu); pierwsza wzmianka z 1599. Wolnymi sołtysami byli: Stanisław, ►Bartek, Jakub, Grześ Grządziel, Wolny. Ok. 1718 wykupione przez właścicieli Załęża.

WOLNEGO Józefa ULICA (przed 1922 i w l. 1939–1945 Sandstraße, do 1925 Piaskowa), położona po zachodniej stronie ►ul. Gliwickiej, łącząc ją z ►ul. ks. P. Pośpiecha; 300 m dł., w układzie południkowym. Do zakończenia II wojny światowej słabo zabudowana; po 1945 m.in. magazyny Przedsiębiorstwa Handlu Meblami z Bytomia, Fabryka Mebli ►Cyroń, hotel robotniczy, siedziba ►Przedsiębiorstwa Robót Kolejowych nr 5 (po 1989 hotel ►Saritas). Znany mieszkaniec: ►Józef Wolny.
AUM, zesp. 5/5674–5676, 6069, 6075, 6077; P. Nadolski: Ulice. Nazewnictwo w przekroju historycznym. [W:] Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 2. Katowice 2012.

WOLNOŚĆ ZAŁĘSKA HAŁDA, RKS, piłkarski, zał. 24 VII 1932 z siedzibą przy ►ul. Załęska Hałda; członek Stowarzyszenia RKS w Katowicach. Pierwszy występ 15 VIII 1932 (porażka z RKS Katowice 1:5 z okazji święta sportu robotniczego); 2 członków grało w reprezentacji Katowic w meczu z RKS Mikulczyce. Próba reaktywacji w 1945 przez działaczy ►OMTUR i ►PPS z ►Załęskiej Hałdy zakończyła się na jednym apelu prasowym. Prezes: Faustyn Derej.
A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999.

WOLNY DUCH, robotnicze towarzystwo w Załężu, związane z ►Polską Partią Socjalistyczną; prowadziło działalność od II 1919 do 1921 (pierwsza lekcja śpiewu odbyła się 13 II 1919 w restauracji ►Golczyka). Należało do centrali robotniczego związku śpiewaczego „Wolny Duch”, wzięło udział w I śpiewaczym zjeździe tej organizacji. Pierwszym prezesem był ►Szymon Białecki. Bezskuteczną próbę reaktywacji towarzystwa w 1926 podjął działacz z ►Załęża Paweł Pawlok.
„Gazeta Robotnicza” 1919, nr 15 i 84, 1920, nr 52, 1926, nr 59.

WOLNY SOŁTYS, urząd dziedziczny związany z kolonizacją na prawie niemieckim; w XVI–XVIII w. mieli prawo do posiadania broni palnej i jej użycia, posiadali własne barcie, chmielniki, dom mieszkalny z zagrodą, młyny, łąki, stawy rybne; cieszyli się wysoką pozycją społeczną (stosowano wobec nich predykat „sławetny”), zawierali związki małżeńskie z przedstawicielkami mieszczaństwa i kurników; byli stroną w sądach ziemskich. Przedstawiciele: Stanisław, ►Bartek, Piotr, Wolny (nieznany z imienia).
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu. Maszynopis [b.m.w., 1955].

WÓJT GMINNY, stanowisko urzędowe; do połowy XIX w. całkowicie zależne od właściciela, obsadzane osobami niepiśmiennymi; urząd ten pełnili: Józef Badura, Jakub Sekuła, Mikołaj Kurzeja.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu. Maszynopis, b.m.w. [1955].

WRĘBOWA ULICA, na południe od autostrady A4, długości 560 m, jedna z ulic ►Załęskiej Hałdy (obszaru), utworzona w 1956 roku z pierwotnej ul. ►Załęska Hałda; infrastruktura: budownictwo jednorodzinne, obiekty rekreacji rodzinnej.

WROCHEM Fryderyk von (? – 1837, Załęże), syn starosty raciborskiego Jana Henryka Wrochema; współwłaściciel (z żoną Charlottą z d. Skrbensky) Załęża w l. 1807–1837; współudziałowiec kopalń ►Charlotte, ►Helena; w 1827 podpisał ►reces uwłaszczeniowy dla chłopów załęskich.
Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 1. Katowice 2012.

WRZESIEŃ 1939. Załęże miało znaczenie strategiczne w VIII i na początku IX 1939; w ►Szkole Podstawowej nr 25 im. Konstantego Damrota ulokował się oddział artylerii wojsk przeciwlotniczych; w zamku załęskim (zob. ►Dwór w Załężu) stacjonował oddział ►Mariana Tułaka. W pierwszych dniach ►II wojny światowej do Załęża dotarła grupa wycofujących się powstańców chorzowskich (200 osób); dowódcą samoobrony powstańczej był ►Leon Bazan. Walki koncentrowały się początkowo wokół zakładów pracy; na terenie ►Huty „Baildon” skupiło się 40 powstańców uzbrojonych w 2 działka przeciwlotnicze (ich obsługą zajmowali się ►Teodor Dudek i komendant Michalski). Do 3 IX na posterunku pozostała grupa powstańców Bronisława Pospiera i na ►Załęskiej Hałdzie broniły się oddziały samoobrony. Ostatni oddział wojskowy przeszedł przez centrum Katowic, gdzie był ostrzeliwany, do Bogucic i Sosnowca. 5 IX do Załęża wdarła się grupa Wulfenna. Po kapitulacji Katowic ostatnie walki toczyły się w ►Lesie Załęskim; odbito rannych. W egzekucjach (na boisku sportowym) zginęli: ►Teofil Patalong, ►Paweł Bluszcz, ►Paweł Bromboszcz, ►Robert Oleś, ►Wilhelm Praus, Edmund Szwed. Mieszkaniec Załęża ►Jerzy Lis pełnił funkcję zastępcy komendanta Chorągwi Śląskiej ZHP.
Kronika Szkoła Podstawowej nr 25, cz. 2 – wersja elektroniczna; P. Dubiel: Wrzesień 1939 na Śląsku. Katowice 1963.

WSCHODNI (pierwotnie Schwarzenfeld), szyb wentylacyjny ►kopalni „Kleofas”, zaprojektowany w 1888 (głębokość 110 m), połączony z polem eksploatacyjnym WSCHODNIM I na poziomie 86 m. Początkowo drewniana wieża szybu w 1904 została zastąpiona metalową, a kołowrót ręczny zmieniony na elektryczny. Po 1922 połączony systemem transportowym Koleje Kopalni Kleofas (do 1981) z lokomotywownią; w szybie znajdował się m.in. magazyn cegieł.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997; P.Nadolski, K. Soida, D. Keller, E. Wieczorek , Węzeł kolejowy Katowice 1846–2017, Katowice 2017.

WYBORY KOMUNALNE 1919 W ZAŁĘŻU; na 7936 (wg innych opracowań 5535) uprawnionych w głosowaniu udział wzięły 5543 osoby, propolscy kandydaci uzyskali 2022 głosy i 7 mandatów, (wg innych źródeł: 2834 głosy i 10 mandatów); socjaliści polscy – 1815 głosów i 3 mandaty, niezależni socjaliści – 869 i 3 mandaty, centrowcy – 1221 i 4 mandaty, partia obywatelska i liberałowie – 338 i 1 mandat, socjaliści rządowi – 13 głosów i 0 mandatów.
„Polak” 1919, nr 13; Encyklopedia Powstań Śląskich. Opole 1982.

WYBORY KOMUNALNE 1926, pierwsze w dziejach Katowic po przyłączeniu miasta do Polski, odbyły się 14 listopada 1926 roku; w Załężu lokale wyborcze znajdowały się w restauracjach przy ul. Wojciechowskiego (zob. ul. ►Gliwicka): obwód nr 19 w lokalu Wissemacha (Wojciechowskiego 7), obwód nr 20 w lokalu Leona ►Kobica (Wojciechowskiego 43), obwód nr 21 w lokalu ►Golczyka (Wojciechowskiego 86), obwód nr 22 w lokalu ►Altholza (Wojciechowskiego 70), w lokalu Ebla (Wojciechowskiego 106; zob. ►Ebel), w lokalu ►Christa (Wojciechowskiego 106) i w lokalu ►Mroncza w Załęskiej Hałdzie. Kandydatami poszczególnych ugrupowań (bloków wyborczych) byli: z listy nr 1 (►Polska Partia Socjalistyczna), Anna ►Dróżdż, Franciszek ►Fesser, Stefan Ryczkowski. Z listy nr 5 (Zjednoczenie Gospodarcze Stanu Średniego): Jan Baranek, Alojzy ►Czaja, Edward ►Kurzik, Stanisław Matysik, Karol ►Mroncz, Konstanty ►Rokus, Wawrzyniec ►Widuch, Jan Zientek; z listy nr 6 (►Związek Obrony Górnoślązaków) Franciszek Borgel, Józef Leppich, Jan Tryba, Mikołaj Woźnikowski; z listy nr 7 (Deutsche Wahlgemeinschaft) Waldemar Holz, Józef Kotara, Albin ►Schneider; z listy nr 11 (►Związku Stowarzyszeń Chrześcijańskich): Marcin Gąsior, Stefan ►Giebel, Paweł Gruchlik, Wilhelm Kaczmarek, Eugeniusz ►Kiełczewski, Stefan ►Mielczarski, Jan Poloczek, Paweł Przewoźnik, Józef ►Sapa, Józef Schulz, Leopold ►Świtała, Józef Tatój, Augustyn ►Wegenhaupt, Wilhelm ►Weps, Piotr ►Zagórnik; z listy nr 12 (Polskie Zjednoczenie Pracowników Społecznych i Zawodowych): Józef Balon, Jan Biskup, Teodor Dobrowolski, Paweł Fojt, Karol Lamozik, Konstanty Lorek, Tomasz Lelonek, Paweł Oleś. Mandaty radnych zdobyli: Józef ►Zembok (NPR), Wawrzyniec Widuch (Zjednoczenie Gospodarcze Stanu Średniego), Mikołaj Woźnikowski (Związek Obrony Górnoślązaków), Franciszek Borgiel (Związek Obrony Górnoślązaków), Albin Schneider (Deutsche Wahlgemeinschaft).

Obwód (nr)	19	20	21	22	23	34	35	Razem
Lista wyborcza (nr)
1. Polska Partia Socjalistyczna	99	142	240	276	109	67	83	1016
2. Niemiecka Socjalistyczna Partia Pracy	235	168	271	369	128	63	28	1262
3. Komunistyczna Partia Polski	1	5	1	0	0	32	4	43
4. Polskie Stronnictwo Lewicowe	13	4	38	29	13	83	0	189
5. Zjednoczenie Gospodarcze Stanu Średniego	22	89	35	18	3	27	0	194
6. Związek Ochrony  Górnoślązaków	154	164	60	29	13	52	0	472
7. Zespół Wyborczy Stronnictw Chrześcijańskiej na Śląsku	539	579	776	649	503	290	63	3399
8. Związek Ochrony Lokatorów	12	19	17	7	10	2	10	77
10. Żydowski Komitet Wyborczy	0	1	6	0	0	0	0	7
11. Polskie Zjednoczenie Stronnictw Chrześcijańskich  na Śląsku	191	237	218	169	59	57	11	942
12. Polskie Zjednoczenie Stronnictw Chrześcijańskich  na Śląsku	152	167	169	110	67	91	10	766
Liczba głosów ważnych	1418	530	1832	546	902	764	199	6191
Liczba głosów nieważnych	0	19	32	12	1	0	1	65
Liczba głosów ogółem	1418	549	1864	558	903	764	200	6256

Źródło: APK, zesp. Miasto Katowice, sygn. 136.

 

WYDZIAŁ VIII KLEOFAS, zob. ►Dalkia.

WYPLERA Jana ULICA (poprzednie nazwy: Knapen Weg, Kolejowa, Bolesława Limanowskiego, Eißenbahnstraße, Bronisława Bronisława), dł. 200 m odcinek prosty i 300 m odcinek kręty. Jeszcze w 1880 była to ścieżka polna łącząca się z ul. Gliwicką; pierwsze budynki mieszkalne powstały ok. 1901; do 1916 w połowie (od strony zachodniej), a do ok. 1925 zabudowana całkowicie; właścicielami domów byli: ►Georg Bombellka, Andrzej Rzezik, Franciszek Przibilla, Konstantyna Koszembar, ►Giesche SA. W okresie międzywojennym funkcjonowały: piwiarnia Franciszka Przybyły, skład spożywczy Franciszka Kopcia (Gertrudy Kopeć), sklep ze skórami zwierzęcymi Antoniego Paszendy, piekarnia Andrzeja Rzezika, ►Dom Sypialny Kopalni Kleofas; po II wojnie światowej: firma Szczotka [zakład szczotkarski ?]. Działacze społeczni: Paweł Przewoźnik – radny miejski w Katowicach (Narodowa Partia Robotnicza), Robert Klusz (Polska Partia Socjalistyczna), Karol Spakowski (Polska Partia Socjalistyczna), Jerzy Arndt (działacz ►Towarzystwa Mandolinowego „Jaskółka” w Załężu).
AUM, zesp. 1. sygn. 1072; APK, zesp. Miasto Katowice, sygn. 135; Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych: województwo śląskie: 1929/30. Katowice 1930; http://www.orsip.pl/uslugi/archiwum-panstwowe.

WYSOKA GÓRA (Hohen Berg), ludowa nazwa topograficzna jednego ze wzgórz w Załęskiej Hałdy (zapewne w obrębie Kochłowickich Wzgórz); występuje na jednej z widokówek z 1921 przechowywanej w zbiorach Muzeum Historii Katowic.
Muzeum Historii Katowic, nr inw. MHK/F/AP/3985.

WYSOKI ZAMEK, klub przy ul ►Gliwickiej 96; jedno z dzieł ►Wspólnoty Dobrego Pasterza, założony w 2002 roku; dla młodzieży i dorosłych stanowiący alternatywę spędzania wolnego czasu; klubokawiarnia serwuje napoje bezalkoholowe, proponuje warsztaty, rekolekcje, spotkania autorskie; co tydzień przygotowywane są posiłki dla ubogich i bezdomnych („Zupa w Kato").
https://oblaci.pl/2022/06/13/katowice-dziekowali-za-20-lat-klubu-wysoki-zamek/

WYSTAWY ZWIERZĄT HODOWLANYCH, imprezy organizowane zimą (w restauracjach ►Altholza, ►Golczyka, Leona ►Kobica), najczęściej w okresie świąteczno-noworocznym; popularne na przełomie lat 20. i 30. XX w.; pierwsza o nich wzmianka pochodzi z 1925 roku; wystawiane zwierzęta: drób, kanarki, króliki (belgijskie), kozy, rybki akwariowe; nagradzani wystawcy: Cnota, Anna Herudowa, Teofil ►Herud, Elżbieta Langer, Teresa Skrzypek; organizatorzy wystaw: Paweł Jochyma, Ignacy Bochynek.
„Gazeta Ludowa” 1925, nr 61; „Goniec Śląski” 1929, nr 4; „Polonia” 1933, nr 2959; „Polska Zachodnia” 1929, nr 119, 121, 122; „Rolnik Śląski” 1928, nr 3.

WYTWÓRNIA KAMIENI BETONOWYCH, powstała z inicjatywy Giesche SA w 1926 roku na terenie kopalni ►Kleofas.
AUM, zesp. 4, sygn. 41.

WZAJEMNA POMOC PRACOWNIKÓW KOPALNI KLEOFAS W KATOWICACH, kasa zapomogowa utworzona 1 X 1922; działała na podstawie statutów z 1 X 1922, 1 XII 1925 ,19 I 1930; składki dla dorosłych wynosiły 1,20 zł, dla dzieci – 1,45 zł, a wypłacane jednorazowo świadczenia dla dorosłych – 300 zł, dla dzieci – 100 zł; prezes: Augustyn Żydek.
APK, zesp. Starostwo Katowickie, sygn. 91; „Goniec Śląski” 1927, nr 6.