Budynek główny
Sztuka XVII w. odznaczała się ogromną różnorodnością podejmowanych przez artystów tematów. Pojawiły się wówczas nie tylko nowe gatunki malarskie, takie jak martwa natura lub pejzaż, ale rozwinęły się także te znane już od wieków, m.in. portret. W baroku popularnością cieszył się zarówno dworski portret reprezentacyjny, jak i realistyczny czy psychologizujący.
W XVII w. portret stanowił, obok charakterystycznych scen rodzajowych, ważny rozdział malarstwa holenderskiego. W tamtym czasie w Holandii uwieczniani byli na obrazach niemalże wszyscy. Prezentowano postaci o różnym statusie społecznym od kupców, uczonych po ważne osobistości ze świata polityki. Powstawały portrety pojedyncze, a także zbiorowe. Za największego twórcę wyjątkowych portretów tego czasu uznaje się Fransa Halsa (1581 lub 1585–1666). Malował on za pomocą spontanicznego gestu malarskiego postaci w niewymuszonej pozie, ukazane bez zawiłych metafor.
Prezentowany w ramach „Galerii jednego obrazu” portret Wilhelma II Orańskiego datuje się na pierwszą połowę XVII w. Jego autorem był prawdopodobnie cieszący się międzynarodowym uznaniem holenderski malarz Gerrit lub Gerard van Honthorst (1590–1656). Początkowo artysta podejmował w swoich dziełach tematykę mitologiczną i religijną. Podczas dziesięcioletniego pobytu we Włoszech pozostawał pod silną inspiracją nowatorskiego stylu Caravaggia. Punktem odniesienia dla Honhorsta stała się maniera tenebrosa – charakterystyczna dla malarstwa Caravaggia. Artysta zaczął stosować podobne efekty gry światła i cienia, wykorzystujc je w swoich pracach, zwłaszcza w nokturnach. Gerard van Honthorst powrócił do rodzinnego Utrechtu między r. 1615 a 1620 r. i wówczas jego styl uległ gwałtownej przemianie: paleta stosowanych barw znacznie się rozjaśniła, a ulubioną tematyką stały się przedstawienia portretowe. Na przestrzeni lat Honthorst pracował jako nadworny malarz, m.in.: króla Anglii, Karola I Stuarta, oraz króla Danii Chrystiana IV Oldenburga. Przebywając w Hadze w latach 1637–1652 pełnił funkcję nadwornego malarza książąt Orańskich. Prawdopodobnie wówczas powstał prezentowany portret Wilhelma II (1626–1650), księcia Oranii-Nassau, który od 1647 r. był stadhouderem, czyli namiestnikiem Republiki Zjednoczonych Prowincji i funkcję tę pełnił aż do wczesnej śmierci, w wieku zaledwie 24 lat.
Prezentowany obraz został namalowany w konwencji barokowego reprezentacyjnego portretu, ukazującego Wilhelma prawdopodobnie w najważniejszym momencie życia – objęcia stanowiska namiestnika. Portret cechuje realizm, precyzyjnie została oddana fizjonomia księcia przy jednoczesnym zachowaniu elegancji całego przedstawienia. Cechy te wskazują na inspirację XVII-wiecznym francuskim malarstwem portretowym. Kształtujące się wówczas w tym ośrodku nowe tendencje wzbudzały duże zainteresowanie malarzy z innych krajów europejskich.
Subtelne przejścia kolorystyczne wydobywają z ciemnego tła postać księcia Wilhelma II Orańskiego ukazanego w ujęciu en trois quatrs. Kolor jego długich, ciemnobrązowych włosów podkreśla jasną karnację twarzy, co potęguje melancholijną i tajemniczą atmosferę całego obrazu. Wzrok Wilhelma II skierowany jest na odbiorcę, tym samym portretowany nawiązuje z nim emocjonalną relację. Książę swobodnie podtrzymuje prawą dłonią szatę z połyskującej tkaniny w odcieniach brązu, spod której wystaje charakterystyczny biały, prostokątny, z lekko fałdowanym przodem kołnierz, wiązany pod szyją sznurkiem zakończonym ozdobnymi chwostami. Co ciekawe, kołnierz ten zdaje się być jednym z ulubionych dodatków do garderoby Wilhelma II, gdyż na innych znanych nam portretach księcia występuje identyczne wykończenie jego ubioru. Rodzaj takiego kołnierza był popularny w kręgach francuskich w XVII w. W tym czasie moda francuska stanowiła jedno z ważniejszych źródeł inspiracji dla sztuki europejskiej, była wyznacznikiem dobrego gustu i stylu. Z pewnością położenie dłoni Wilhelma II w okolicach serca nie jest przypadkowe. Przypuszczalnie to symboliczny gest świadczący o odwadze moralnej i czystości sumienia. Jednocześnie w ten sposób książę wyraża wierność oraz oddanie Niderlandom. Klucz do odczytania tego gestu stanowi prawdopodobnie czas, w którym owo dzieło powstało. Zakładając, że portret namalowano około połowy XVII w., sposób przedstawienia Wilhelma II może wiązać się z nową funkcją, jaką miał wówczas pełnić – namiestnika Republiki Zjednoczonych Prowincji.
Wilhelm II Orański został zaprezentowany tutaj z dbałością o szczegóły podkreślające jego godność i dostojeństwo. Portret spełnia postulaty sztuki barokowej, odpowiada jej upodobaniom i potrzebom. Dodatkowo w obrazie możemy zauważyć spójność techniki i tematu. To przemyślana kompozycja, w której wizualne zabiegi pomagają nam spojrzeć na zasadnicze elementy portretu, mające znaczenie zarówno dokumentacyjne, jak i symboliczne.
Opracowała Sabina Rotowska