W 1976 roku z inicjatywy sekcji muzealnej Katowickiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego powstała w Katowicach społeczna izba muzealna. Nie miała ona jednak statutu, budżetu, nie zatrudniała pracowników, nie mogła też spełniać najważniejszych dla muzeum zadań – gromadzenia i opracowywania zbiorów. W 1979 roku Urząd Miejski przydzielił muzeum budynek przy ul. ks. J. Szafranka 9. W styczniu 1981 roku muzeum stało się oddziałem Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, a od 1 stycznia 1983 roku samodzielną placówką pod nazwą Muzeum Historii Katowic, która zaczęła nabywać eksponaty, organizować wystawy, prowadzić działalność naukowo-badawczą oraz wydawać własne publikacje. Przy wejściu do budynku MHK przy ul. ks. J. Szafranka 9 znajduje się, odsłonięta 19 maja 2007 roku, naturalnej wielkości figura przedstawiająca postać Stanisława Ignacego Witkiewicza (rzeźbę zaprojektował młody artysta, Tomasz Wenklar, absolwent Wydziału Rzeźby krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych). W ten sposób Muzeum akcentuje posiadanie jednej z piękniejszych w Polsce kolekcji portretów Witkacego – dwudziestu sześciu wizerunków jednej modelki, zwanej przez artystę ze względu na nieregularne rysy twarzy Asymetryczną Damą. Kolekcja ta, przekazana testamentem przyszłemu muzeum przez jej właścicielkę i wspomnianą modelkę – Eugenię Wyszomirską-Kuźnicką – przyczyniła się bezpośrednio do powstania w 1981 roku Muzeum Historii Katowic.
Jednym z najcenniejszych zabytków w naszym mieście jest drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła znajdujący się w parku Kościuszki. W maju 1997 roku prezydent Katowic podjął decyzję o zorganizowaniu w zabytkowym zespole kościoła punktu muzealnego – filii Muzeum Historii Katowic. Sprowadzony przed wojną z Syryni, pochodzący prawdopodobnie z 1510 roku (a może nawet z 1305 ) kościół pełni nadal funkcje sakralne, pozostając jednocześnie pod opieką Muzeum. Uwagę zwraca jego nietypowa forma architektoniczna z wolno stojącą wieżą – dzwonnicą, a także wspaniałe wyposażenie, m.in. gotycka kropielnica czy barokowa ambona. Kościółek św. Michała Archanioła, pogromcy Lucyfera i złych mocy, to piękne, pełne nastroju świadectwo wielu wieków historii.
W 2005 roku Urząd Miejski w Katowicach wykupił od kopalni „Wieczorek” budynek dawnej pralni i magla w zabytkowym osiedlu górniczym Nikiszowcu i przekazał na filię Muzeum Historii Katowic. W części budynku, gdzie kiedyś maglowano bieliznę, odbywały się przez kilka lat wystawy malarstwa, fotografii, rzeźby, a także warsztaty artystyczne dla dzieci, spotkania z podróżnikami itp. W 2009 roku obiekt przekazano do remontu i adaptacji na cele muzealne w ramach projektu „Serce Nikiszowca. Rewitalizacja budynku Muzeum Historii Katowic”, na który pozyskano środki unijne. Po zakończeniu prac remontowych oraz wyposażeniu przeniesiono tam zbiory Działu Etnologii Miasta z budynku głównego przy ul. Szafranka 9.
Osiedle Nikiszowiec znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego
Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego jest tematycznym, samochodowym szlakiem turystyczno-kulturowym, prezentującym najważniejsze i najciekawsze pod względem walorów turystycznych, historycznych i architektonicznych obiekty przemysłowe w województwie śląskim.
W 2018 roku osiedle Nikiszowiec weszło również w skład Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego. Administratorami obiektu są: Muzeum Historii Katowic oraz Stowarzyszenie Fabryka Inicjatyw Lokalnych. Zobacz certyfikat potwierdzający uczestnictwo w ERIH.
Europejski Szlak Dziedzictwa Przemysłowego (ang. European Route of Industrial Heritage, ERIH) to sieć łącząca ponad 850 europejskich obiektów dziedzictwa przemysłowego takich jak krajobrazy podindustrialne, nieczynne kompleksy przemysłowe czy pojedyncze zakłady.
W 2010 roku Urząd Miejski przekazał Muzeum Historii Katowic mieszkanie wraz z wyposażeniem (przy ulicy Kopernika 11) na filię – Pracownię Teatralno-Filmową. W mieszkaniu tym przez ponad 30 lat żyło i pracowało twórczo małżeństwo artystów: ceniona kostiumolog filmu i teatru Barbara Ptak i wybitny śpiewak Stanisław Ptak, jeden z prekursorów aktorstwa musicalowego w Polsce. 19 listopada 2011 roku uroczyście otwarto ekspozycję stałą: Muzeum Barbary i Stanisława Ptaków, zaś 10 stycznia 2013 roku udostępniono zwiedzającym Galerię pod 11 - przestrzeń na wystawy czasowe.
W kwietniu 2012 roku muzeum otwarło dla zwiedzających Oddział Grafiki im. Pawła Stellera przy ul. Kościuszki 47 w Katowicach, w którym na ekspozycji stałej można podziwiać twórczość tego wspaniałego katowickiego artysty. Obok wystawy stałej organizowane są tutaj ekspozycje czasowe grafiki współczesnej. Oddział współpracuje również z Akademią Sztuk Pięknych w Katowicach. Dodatkowym walorem wnętrz są zachowane boazerie, kominki, a przede wszystkim meble pierwszego właściciela kamienicy – eklektyczna jadalnia z 1913 roku oraz gabinet w stylu art déco. W budynku, w latach młodości, mieszkał światowej sławy surrealista Hans Bellmer.
Nagrody i wyróżnienia
- 8 września 2020r.
Odznaki honorowe "Zasłużony dla Kultury Polskiej" dla pracowników MHK: p. Eweliny Krzeszowskiej, p. Zofii Szoty i p. Michała Musioła - 30 lipca 2019r.
Odznaki honorowe "Zasłużony dla Kultury Polskiej" dla pracowników MHK: p. Marii Katarzyny Gliwy, p. Elżbiety Giszter, p. Urszuli Rzewiczok i p. dr. Antoniego Steuera - 22 listopada 2018r. Absolwent Honorowy Uniwersytetu Śląskiego
wyróżnienie dla Dyrektora MHK, dr. Jacka Siebla - 12 września 2018r.
Srebrny Krzyż Zasługi za zasługi dla kultury polskiej dla pracownicy MHK, p. Ewy Liszki - 22 czerwca 2018r.
Odznaki honorowe „Zasłużony dla kultury Polskiej” dla pracowników MHK, p. Aleksandry Niesyto i p. Bożeny Donnerstag - 25 maja 2018r. Wydarzenie Muzealne Roku 2017
Wyróżnienie w kategorii „Publikacje książkowe” za publikację "Ewangelicy w Katowicach. Przewodnik” - 20 stycznia 2018r. Złoty Laur Umiejętności i Kompetencji dla Muzeum Historii Katowic oraz dyrektora, dr Jacka Siebla
w kategorii „Kultura” za wysoki poziom artystycznych dokonań, ponadregionalny i międzynarodowy zakres działań, umiejętność dostosowania się do warunków gospodarki rynkowej i sukcesy na tym polu, pozyskiwanie przychylnych recenzji, opinii krytyków i mediów. - 29 maja 2017r. Wydarzenie Muzealne Roku 2016
Nagroda w kategorii "wystawy" za ekspozycję "Sztuka konserwacji" - 21 kwietnia 2017r.
Srebrny Krzyż Zasługi dla pracownika MHK p.Zofii Szota - 11 stycznia 2017r.
Odznaka „Przyjaciel Dziecka" dla pracownika MHK p. Jerzego Dolinkiewicza - 14 grudnia 2016r.
Odznaka Honorowa za Zasługi dla Województwa Śląskiego dla dyrektora MHK p.Jacka Siebla - 19 października 2016r.
Tytuł Przyjaciel Związku Nauczycielska Polskiego (Amicus Societatis Magistrorum Polonorum) dla Muzeum Historii Katowic - 1 września 2016r.
Odznaka za zasługi dla Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i byłych więźniów politycznych dla pracownika MHK p.Jerzego Dolinkiewicza - 25 maja 2016r. Wydarzenie Muzealne Roku 2015
Wyróżnienie w kategorii "publikacja książkowa" za album "Anna Chojnacka.Fotografia"
Wyróżnienie w kategorii "wystawa" za ekspozycję "Witkacy i kobiety.Nienasycenie" - 25 listopada 2015r.
Honorowy tytuł Amicus Silesiae – Przyjaciel Śląska przyznany przez Górnośląskie Towarzystwo Literackie dla dyrektora MHK p.Jacka Siebla - 20 maja 2015r. Wydarzenie Muzealne Roku 2014
Wyróżnienie w kategorii "wystawy" za wystawę "Władysław Skoczylas – mistrz Pawła Stellera"
Nagroda w kategorii "publikacje" za wydawnictwo "Dąb.Dzieje dzielnicy Katowic" - 14 maja 2014r. Sybilla 2013
Nagroda w kategorii "Wystawy Etnograficzne" za wystawę "Woda i mydło najlepsze bielidło. W pralni i maglu na Nikiszowcu" - 24 maja 2013r. Wydarzenie Muzealne Roku 2012
Nagroda w kategorii "publikacje" za wydawnictwo pt. "Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo" - 17 maja 2013r. Sybilla 2012
Nominacja w kategorii "Opracowania Naukowe, Publikacje i Wydawnictwa Multimedialne" za wydawnictwo "Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo" - 17 maja 2013r. Sybilla 2012
Nominacja w kategorii "Wystawy Etnograficzne i Archeologiczne" za wystawę "U nos w doma na Nikiszu. We wnętrzu nikiszowieckiego mieszkania" - 23 maja 2012r. Wydarzenie Muzealne Roku 2011
Wyróżnienie w kategorii "wystawy” za wystawę pt. "Dom Lalki. Rzeczywistość w miniaturze” - 18 maja 2012r.
Nominacja w kategorii "Wystawy Etnograficzne i Archeologiczne" za wystawę "Dom Lalki. Rzeczywistość w miniaturze" - 31 maja 2010r. Wydarzenie Muzealne Roku 2009
Wyróżnienie w kategorii "wystawy” za wystawę pt. "Portrecista elit międzywojennych Katowic – Józef Kidoń (1890-1968)" - 19 maja 2009r. Wydarzenie Muzealne Roku 2008
Wyróżnienie w kategorii "wystawy" za wystawę pt. "Secesja na karcie pocztowej"
Wyróżnienie w kategorii "publikacje" za wydawnictwo pt. "Pozdrowienia z Katowic. Gruss aus Kattowitz" - 19 maja 2008r. Wydarzenie Muzealne Roku 2007
Wyróżnienie w kategorii "publikacje" za wydawnictwo pt. "Katowice Nikiszowiec. Miejsce, ludzie, historia" - 18 maja 2007r. Wydarzenie Muzealne Roku 2006
Wyróżnienie w kategorii "wystawy" za wystawę pt. "Od Katowic do Stalinogrodu"
Nagroda w kategorii "publikacje" za wydawnictwo pt. "Paweł Steller. Życie i twórczość ( 1895-1974 ), część I i II" - 12 grudnia 1994r.
III nagroda za plakat „Sejm Śląski” autorstwa Jana Dubiela - 22 stycznia 1993r. Konkurs na "Najciekawsze Wydarzenie Muzealne Roku 1992"
II Nagroda za wystawę czasową "Sejm Śląsk 1922-1939" - 25 lutego 1992r. Konkurs na "Najciekawsze Wydarzenie Muzealne Roku 1991"
Nagroda I stopnia za ekspozycję stałą pt. "Katowickie wnętrza mieszczańskie 1865-1939"
Nagroda III stopnia za książkę i wystawę czasową pt. "O duszę polską" - 28 maja 1991r. Konkurs na "Najciekawsze Wydarzenie Muzealne Roku 1990"
Wyróżnienie za popularyzację regionalnego stroju śląskiego w ramach wystawy czasowej pt. "Śląski strój ludowy i jego odbicie w malarstwie"