W 1976 roku z inicjatywy sekcji muzealnej Katowickiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego powstała w Katowicach społeczna izba muzealna. Nie miała ona jednak statutu, budżetu, nie zatrudniała pracowników, nie mogła też spełniać najważniejszych dla muzeum zadań – gromadzenia i opracowywania zbiorów. W 1979 roku Urząd Miejski przydzielił muzeum budynek przy ul. ks. J. Szafranka 9. W styczniu 1981 roku muzeum stało się oddziałem Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, a od 1 stycznia 1983 roku samodzielną placówką pod nazwą Muzeum Historii Katowic, która zaczęła nabywać eksponaty, organizować wystawy, prowadzić działalność naukowo-badawczą oraz wydawać własne publikacje. Przy wejściu do budynku MHK przy ul. ks. J. Szafranka 9 znajduje się, odsłonięta 19 maja 2007 roku, naturalnej wielkości figura przedstawiająca postać Stanisława Ignacego Witkiewicza (rzeźbę zaprojektował młody artysta, Tomasz Wenklar, absolwent Wydziału Rzeźby krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych). W ten sposób Muzeum akcentuje posiadanie jednej z piękniejszych w Polsce kolekcji portretów Witkacego – dwudziestu sześciu wizerunków jednej modelki, zwanej przez artystę ze względu na nieregularne rysy twarzy Asymetryczną Damą. Kolekcja ta, przekazana testamentem przyszłemu muzeum przez jej właścicielkę i wspomnianą modelkę – Eugenię Wyszomirską-Kuźnicką – przyczyniła się bezpośrednio do powstania w 1981 roku Muzeum Historii Katowic.
Jednym z najcenniejszych zabytków w naszym mieście jest drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła znajdujący się w parku Kościuszki. W maju 1997 roku prezydent Katowic podjął decyzję o zorganizowaniu w zabytkowym zespole kościoła punktu muzealnego – filii Muzeum Historii Katowic. Sprowadzony przed wojną z Syryni, pochodzący prawdopodobnie z 1510 roku (a może nawet z 1305 ) kościół pełni nadal funkcje sakralne, pozostając jednocześnie pod opieką Muzeum. Uwagę zwraca jego nietypowa forma architektoniczna z wolno stojącą wieżą – dzwonnicą, a także wspaniałe wyposażenie, m.in. gotycka kropielnica czy barokowa ambona. Kościółek św. Michała Archanioła, pogromcy Lucyfera i złych mocy, to piękne, pełne nastroju świadectwo wielu wieków historii.
W 2005 roku Urząd Miejski w Katowicach wykupił od kopalni „Wieczorek” budynek dawnej pralni i magla w zabytkowym osiedlu górniczym Nikiszowcu i przekazał na filię Muzeum Historii Katowic. W części budynku, gdzie kiedyś maglowano bieliznę, odbywały się przez kilka lat wystawy malarstwa, fotografii, rzeźby, a także warsztaty artystyczne dla dzieci, spotkania z podróżnikami itp. W 2009 roku obiekt przekazano do remontu i adaptacji na cele muzealne w ramach projektu „Serce Nikiszowca. Rewitalizacja budynku Muzeum Historii Katowic”, na który pozyskano środki unijne. Po zakończeniu prac remontowych oraz wyposażeniu przeniesiono tam zbiory Działu Etnologii Miasta z budynku głównego przy ul. Szafranka 9.
Z dumą informujemy, że osiedle Nikiszowiec znalazło się na Europejskim Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego. Administratorami obiektu są: Muzeum Historii Katowic oraz Stowarzyszenie Fabryka Inicjatyw Lokalnych. Zobacz certyfikat potwierdzający uczestnictwo w ERIH.
Europejski Szlak Dziedzictwa Przemysłowego (ang. European Route of Industrial Heritage, ERIH) – sieć łącząca ponad 850 europejskich obiektów dziedzictwa przemysłowego takich jak krajobrazy podindustrialne, nieczynne kompleksy przemysłowe czy pojedyncze zakłady.
Celem projektu ERIH II jest zwrócenie uwagi na wspólne europejskie dziedzictwo przemysłowe oraz promocja turystyczna miejsc związanych z historią przemysłu.
W 2010 roku Urząd Miejski przekazał Muzeum Historii Katowic mieszkanie wraz z wyposażeniem (przy ulicy Kopernika 11) na filię – Pracownię Teatralno-Filmową. W mieszkaniu tym przez ponad 30 lat żyło i pracowało twórczo małżeństwo artystów: ceniona kostiumolog filmu i teatru Barbara Ptak i wybitny śpiewak Stanisław Ptak, jeden z prekursorów aktorstwa musicalowego w Polsce. 19 listopada 2011 roku uroczyście otwarto ekspozycję stałą: Muzeum Barbary i Stanisława Ptaków, zaś 10 stycznia 2013 roku udostępniono zwiedzającym Galerię pod 11 - przestrzeń na wystawy czasowe.
W kwietniu 2012 roku muzeum otwarło dla zwiedzających Oddział Grafiki im. Pawła Stellera przy ul. Kościuszki 47 w Katowicach, w którym na ekspozycji stałej można podziwiać twórczość tego wspaniałego katowickiego artysty. Obok wystawy stałej organizowane są tutaj ekspozycje czasowe grafiki współczesnej. Oddział współpracuje również z Akademią Sztuk Pięknych w Katowicach. Dodatkowym walorem wnętrz są zachowane boazerie, kominki, a przede wszystkim meble pierwszego właściciela kamienicy – eklektyczna jadalnia z 1913 roku oraz gabinet w stylu art déco. W budynku, w latach młodości, mieszkał światowej sławy surrealista Hans Bellmer.
Nagrody i wyróżnienia
- 22 czerwca 2018r.
Odznaki honorowe „Zasłużony dla kultury Polskiej” dla pracowników MHK, p. Aleksandry Niesyto i p. Bożeny Donnerstag - 25 maja 2018r. Wydarzenie Muzealne Roku 2017
Wyróżnienie w kategorii „Publikacje książkowe” za publikację "Ewangelicy w Katowicach. Przewodnik” - 20 stycznia 2018r. Złoty Laur Umiejętności i Kompetencji dla Muzeum Historii Katowic oraz dyrektora, dr Jacka Siebla
w kategorii „Kultura” za wysoki poziom artystycznych dokonań, ponadregionalny i międzynarodowy zakres działań, umiejętność dostosowania się do warunków gospodarki rynkowej i sukcesy na tym polu, pozyskiwanie przychylnych recenzji, opinii krytyków i mediów. - 29 maja 2017r. Wydarzenie Muzealne Roku 2016
Nagroda w kategorii "wystawy" za ekspozycję "Sztuka konserwacji" - 21 kwietnia 2017r.
Srebrny Krzyż Zasługi dla pracownika MHK p.Zofii Szota - 11 stycznia 2017r.
Odznaka „Przyjaciel Dziecka" dla pracownika MHK p. Jerzego Dolinkiewicza - 14 grudnia 2016r.
Odznaka Honorowa za Zasługi dla Województwa Śląskiego dla dyrektora MHK p.Jacka Siebla - 19 października 2016r.
Tytuł Przyjaciel Związku Nauczycielska Polskiego (Amicus Societatis Magistrorum Polonorum) dla Muzeum Historii Katowic - 1 września 2016r.
Odznaka za zasługi dla Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i byłych więźniów politycznych dla pracownika MHK p.Jerzego Dolinkiewicza - 25 maja 2016r. Wydarzenie Muzealne Roku 2015
Wyróżnienie w kategorii "publikacja książkowa" za album "Anna Chojnacka.Fotografia"
Wyróżnienie w kategorii "wystawa" za ekspozycję "Witkacy i kobiety.Nienasycenie" - 25 listopada 2015r.
Honorowy tytuł Amicus Silesiae – Przyjaciel Śląska przyznany przez Górnośląskie Towarzystwo Literackie dla dyrektora MHK p.Jacka Siebla - 20 maja 2015r. Wydarzenie Muzealne Roku 2014
Wyróżnienie w kategorii "wystawy" za wystawę "Władysław Skoczylas – mistrz Pawła Stellera"
Nagroda w kategorii "publikacje" za wydawnictwo "Dąb.Dzieje dzielnicy Katowic" - 14 maja 2014r. Sybilla 2013
Nagroda w kategorii "Wystawy Etnograficzne" za wystawę "Woda i mydło najlepsze bielidło. W pralni i maglu na Nikiszowcu" - 24 maja 2013r. Wydarzenie Muzealne Roku 2012
Nagroda w kategorii "publikacje" za wydawnictwo pt. "Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo" - 17 maja 2013r. Sybilla 2012
Nominacja w kategorii "Opracowania Naukowe, Publikacje i Wydawnictwa Multimedialne" za wydawnictwo "Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo" - 17 maja 2013r. Sybilla 2012
Nominacja w kategorii "Wystawy Etnograficzne i Archeologiczne" za wystawę "U nos w doma na Nikiszu. We wnętrzu nikiszowieckiego mieszkania" - 23 maja 2012r. Wydarzenie Muzealne Roku 2011
Wyróżnienie w kategorii "wystawy” za wystawę pt. "Dom Lalki. Rzeczywistość w miniaturze” - 18 maja 2012r.
Nominacja w kategorii "Wystawy Etnograficzne i Archeologiczne" za wystawę "Dom Lalki. Rzeczywistość w miniaturze" - 31 maja 2010r. Wydarzenie Muzealne Roku 2009
Wyróżnienie w kategorii "wystawy” za wystawę pt. "Portrecista elit międzywojennych Katowic – Józef Kidoń (1890-1968)" - 19 maja 2009r. Wydarzenie Muzealne Roku 2008
Wyróżnienie w kategorii "wystawy" za wystawę pt. "Secesja na karcie pocztowej"
Wyróżnienie w kategorii "publikacje" za wydawnictwo pt. "Pozdrowienia z Katowic. Gruss aus Kattowitz" - 19 maja 2008r. Wydarzenie Muzealne Roku 2007
Wyróżnienie w kategorii "publikacje" za wydawnictwo pt. "Katowice Nikiszowiec. Miejsce, ludzie, historia" - 18 maja 2007r. Wydarzenie Muzealne Roku 2006
Wyróżnienie w kategorii "wystawy" za wystawę pt. "Od Katowic do Stalinogrodu"
Nagroda w kategorii "publikacje" za wydawnictwo pt. "Paweł Steller. Życie i twórczość ( 1895-1974 ), część I i II" - 12 grudnia 1994r.
III nagroda za plakat „Sejm Śląski” autorstwa Jana Dubiela - 22 stycznia 1993r. Konkurs na "Najciekawsze Wydarzenie Muzealne Roku 1992"
II Nagroda za wystawę czasową "Sejm Śląsk 1922-1939" - 25 lutego 1992r. Konkurs na "Najciekawsze Wydarzenie Muzealne Roku 1991"
Nagroda I stopnia za ekspozycję stałą pt. "Katowickie wnętrza mieszczańskie 1865-1939"
Nagroda III stopnia za książkę i wystawę czasową pt. "O duszę polską" - 28 maja 1991r. Konkurs na "Najciekawsze Wydarzenie Muzealne Roku 1990"
Wyróżnienie za popularyzację regionalnego stroju śląskiego w ramach wystawy czasowej pt. "Śląski strój ludowy i jego odbicie w malarstwie"