Dział Teatralno-Filmowy
30 I - 10 IV 2015
Ekspozycja inauguruje cykl wystaw INNY TEATR, którego przesłaniem jest prezentacja twórców form teatru innych niż konwencjonalne, tworzących własne metody twórcze, eksplorujących i rozszerzających pojęcie teatru, inspirujących, specyficznych. Cykl otwiera impresja na temat Jerzego Grotowskiego – reżysera, teoretyka teatru, pedagoga, twórcy metody aktorskiej, jednego z najwybitniejszych reformatorów teatru XX wieku, postaci fundamentalnej dla współczesnego teatru zarówno w Polsce, jak i na świecie. Celowo użyłam określenia impresja – nie sposób bowiem zawrzeć w tak niewielkim materiale nawet części dokonań tego niezwykłego twórcy. Mam jednak nadzieję, że przybliży – lub przypomni – postać tego niezwykłego, wielkiego Artysty Teatru.
Jerzy Grotowski (ur. 1933 w Rzeszowie; zm. 1999 w Pontederze) ukończył Wydział Aktorski krakowskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej. Studiował również reżyserię w moskiewskim Gosudarstwiennym Instytutie Tieatralnogo Isskustwa im. Łunaczarskiego (w skrócie GITIS), gdzie poznawał techniki artystyczne Stanisławskiego, Wachtangowa, Meyerholda, Tairowa. Studia reżyserskie kontynuował w Krakowie. Przez krótki czas związany był z Teatrem Starym. W 1959 roku w Teatrze 13 Rzędów w Opolu, szybko przemianowanym na Teatr Laboratorium, rozpoczął własną drogę. W 1965 roku przeniósł się do Wrocławia i opublikował jeden z najważniejszych manifestów teatralnych XX wieku – Ku teatrowi ubogiemu.
Skupił się przede wszystkim na metodzie pracy z aktorem, co dało niezwykłe efekty. Jak pisał Christopher Innes: Sposób, w jaki teatr ten angażował emocjonalnie publiczność, wciągając ją do akcji, niewiarygodna pasja, intensywność i szczerość gry aktorskiej nadawały zupełnie nowe znaczenie pojęciu „teatru totalnego”. Grotowski wypracował oryginalną metodę treningu dla aktorów, pozwalającą im na odrzucenie psychicznej blokady i wejście w głąb własnego „ja”. To już nie była gra, lecz akt – akt odsłonięcia się i „ofiarowania”, duchowej transgresji i „transiluminacji”. Efekt, polegający na wywołaniu przez określone fizyczne gesty archetypicznych obrazów zakodowanych głęboko w zbiorowej wyobraźni, był porażający.
Idea „aktu całkowitego” znalazła swój najpełniejszy wyraz w Księciu Niezłomnym Calderona – Słowackiego. Ostatnim, a zarazem najważniejszym przedstawieniem wyreżyserowanym przez Grotowskiego była Apocalypsis cum figuris – najbardziej kompletna realizacja teatru ubogiego.
Grotowski eksplorował idee współuczestnictwa widza, tworząc akcje performatywne, nieustannie rozwijając techniki warsztatowe (wykorzystując również techniki źródłowe zaczerpnięte z innych kultur), co w końcu doprowadziło do stworzenia w Pontederze we Włoszech Workcenter of Jerzy Grotowski – studium istniejącego do dziś, gdzie prace kontynuują jego spadkobiercy:
Thomas Richards i Mario Biagini, wciąż zgłębiając sztukę aktorską rozwijającą idee Mistrza.
M. Katarzyna Gliwa
kurator wystawy
Materiały znajdujące się na wystawie pochodzą z Archiwum Instytutu im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu, którego Dyrektorowi i pracownikom serdecznie dziękuję za pomoc i życzliwość oraz z Centrum Scenografii Polskiej Oddział Muzeum Śląskiego w Katowicach.
