U

 

U CIOCI POLI, niepubliczny żłobek, założony w 2011 roku, przy ul. ►Obroki 77; przyjmujący pod opiekę dzieci od szóstego miesiąca życia.
https://uciocipoli.pl/zlobek_obroki.html

UCHODŹCY, na terenie Załęża pojawili się w 1921 roku, wspierani finansowo przez Straż Gminną; zrzeszeni byli w ►Związku Uchodźców Śląskich (organizującym spotkania w lokalach ►Golczyka oraz ►Kobica) administracyjnie podlegali Wydziałowi Powiatowemu w Katowicach; w 1923 roku około 300 osób ulokowano w sypialniach Huty ►Baildon; m.in. z myślą o nich wybudowano Kolonię im. Ignacego ►Mościckiego (gdzie wyodrębniła się kolejna grupa Związku Uchodźców). Grupa załęska w 1929 roku znalazła się w opozycji do Zarządu Głównego; figuruje na liście organizacji załęskich sporządzonej przez policję katowicką w 1934 roku; odrębną strukturą był ►Związek Poszkodowanych Uchodźców Śląskich. U. odegrali ważną rolę w rozwoju kultury fizycznej w Katowicach – zasilili gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół II” (Franciszek i Marcin Kuczmikowie, Jan i Wilhelm Gałuszkowie, Moritz Morgenstern). Działacze: Ryszard Wiechuła, Franciszek ►Fesser, Hugon Macoń, Węgier, Jończyk, Paweł ►Jacek.
APK, zesp. Dyrekcja Policji Katowic, sygn. 34; „Polak” 1921, nr 273, „Goniec Śląski” 1923, nr 4, „Polska Zachodnia” 1931, nr 306. „Polonia” 1925, nr 22.

ULICE ZAŁĘŻA

Lp.Nazwa ulicyLokalizacjaLp.Nazwa ulicyLokalizacja
1. 18 Sierpnia Załęże 37. Macieja Załęże
2. Anioła Franciszka Załęże 38. Mamoka Macieja Załęże
3. Badury Szymona Załęże 39. Marcina Załęże
4. Bardowskiego Piotra Osiedle Witosa 40. Mościckiego Ignacego Osiedle Witosa
5. Barlickiego Norberta Osiedle Witosa 41. Musialika Piotra Załęże
6. Bocheńskiego Feliksa Załęska Hałda 42. Narutowicza Gabriela Załęże
7. Bogusławskiego Wojciecha Załęże 43. Obroki Osiedle Witosa
8. Borysa Szymona Załęże 44. Okrężna Załęska Hałda
9. Bracka Załęże 45. Ondraszka Załęże
10. Brygadzistów Załęska Hałda 46. Ossowskiego Michała Osiedle Witosa
11. Chodnikowa Załęska Hałda 47. Piechy Józefa Załęże
12. Cholewy Jerzego Załęże 48. Pośpiecha Pawła ks. Załęże
13. Ciemały Józefa Załęże 49. Pokoju Załęże
14. Czoika Leopolda Załęże 50. Przekopowa Załęska Hałda
15. Dobrego Urobku Załęska Hałda 51. Przodowników Załęska Hałda
16. Dolna Załęska Hałda 52. Pukowca Józefa Załęże
17. Duboisa Stanisława Załęska Hałda 53. Rataja Macieja Osiedle Witosa
18. Dudka Franciszka Załęże 54. Skrzeka Józefa Załęże
19. Dulęby Henryka Osiedle Witosa 55. Sławka Walerego Osiedle Witosa
20. Gliwicka Załęże 56. Szewczenki Załęże
21. Gminna Załęże 57. Ścianowa Załęska Hałda
22. Grabskiego Władysława Osiedle Witosa 58. Ślusarska Załęże
23. Grządziela Jakuba Załęże 59. Tokarska Załęże
24. Herberta św. plac Osiedle Witosa 60. Upadowa Załęska Hałda
25. Janasa Wincentego Załęże 61. Wiśniowa Załęże
26. Kempki Roberta Załęże 62. Witosa Wincentego Osiedle Witosa
27. Klimczoka Załęże 63. Wolnego Józefa Załęże
28. Kochłowicka Załęska Hałda 64. Wolskiego Michała Załęże
29. Koczeby Jana Załęże 65. Wrębowa, Załęska Hałda
30. Kolońska Osiedle Witosa 66. Wyplera Jana Załęże
31. Kossutha Stanisława Osiedle Witosa 67. Załęska Hałda Załęska Hałda
32. Kupca Jana Załęże 68. Zamułkowa Załęże
33. Kwiatkowskiego Eugeniusza Osiedle Witosa 69. Zarębskiego Juliusza Załęże
34. Lelewela Joachima Załęże 70. Żelazna Załęże
35. Lisa Załęże 71. Żeliwna Załęże
36. Ledóchowskiego Macieja Załęże      

 

ULRICH (Ulryk) zob. szyb ►Północny.

UPADOWA, ulica w ►Załęskiej Hałdzie, o układzie równoleżnikowym, w rejonie dawnej osady ►Johanka i huty ►Johanka; powstała w 1957 po przekształceniach ulicy ►Załęska Hałda; znajdują się tam ►Rodzinny Ogród Działkowy im. Aleksandra Zawadzkiego i warsztat blacharsko-lakierniczo- mechaniczny.

URGACZ Eryk (13 II 1915, Załęże – 1964, Katowice), zapaśnik, sztangista, członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół II” Katowice; osiągnięcia 2 (1–1–0) medale MP, 1 miejsce – zapasy st. klasyczny, waga ciężka (1936), 2 miejsce – podnoszenie ciężarów, waga ciężka (1935), po 1945 roku trener i sędzia zapaśniczy.
A. Steuer: Dzieje ciężkiej atletyki na Górnym Śląsku 1878–1945. Katowice 1986.

UROCZYSKO BUCZYNA, zespół przyrodniczo-krajobrazowy ze zbiornikiem wodnym w ►Lesie Załęskim (na terenie Chorzowa, Katowic i Rudy Śląskiej) o pow. 65,32 ha, położony w obrębie nadleśnictwa Katowice, w bliskim sąsiedztwie osiedli i autostrady A4. Stanowi część leśnego pasa ochronnego GOP. Porośnięty jest kwaśną buczyną niżową (pomnikowe starodrzewy bukowe w wieku 140–160 lat, o obwodzie przekraczającym 200 cm) i rzadko występującymi w Polsce gatunkami roślin (czartawa drobna, gruszyczka mniejsza, gwiazdnica bagienna, narecznica grzebieniasta, rdestnica pływająca, wiąz szypułkowy, zachyłka oszczepowata, cienistka trójkątna oraz pływacz – roślina mięsożerna, storczyki, pokrzyk, wilcza jagoda); licznie występują płazy (m.in. żaba moczarowa) i gady (żmija zygzakowata, padalec). Przez jego tereny przechodzi zielony szlak turystyczny („Szlak Dwudziestolecia PTTK”).

URSUS, zakłady metalowe w Załężu przy ul. Wojciechowskiego 17 (ob. ►ul. Gliwicka), zał. 1933 przez Floriana Zgrzebnioka (1895–1945), do 1939 jedynego właściciela fabryki. W l. 1939–1945 wymuszona szantażem spółka z Janem Paternym, zadeklarowanym hitlerowcem (zbiegłym do Niemiec I 1945). Po aresztowaniu pierwszego właściciela fabryki za rzekomą przynależność do narodu niemieckiego i jego śmierci w obozie pracy w Zgodzie, na podstawie dekretu KRN z 3 I 1946 przejęta przez państwo polskie bez odszkodowania. Po rehabilitacji właściciela, w 1947 zakład zwrócony wdowie Gertrudzie Zgrzebniok. W 1946 zatrudniał 40 pracowników. Dalsze losy zakładu nieznane.
APK, zesp. Okręgowy Urząd Likwidacyjny, sygn. 156; Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych. Województwo śląskie: 1929/1930. [Katowice] 1929; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935; Śląska księga adresowa: informator gospodarczy na rok 1958. Katowice 1958; https://www.orsip.pl/uslugi/archiwum-panstwowe.

URZĄD LEŚNY ZAŁĘŻE (przed 1922 Forst Verwaltung Giesches Erben), struktura podległa koncernowi ►Giesche SA, z rejonami leśnymi: Giszowiec, Mokre, Załęże, Jedlina, Baranowice; utrzymywała służbę leśną (leśniczych i ich zastępców), walczyła z zagrożeniami pożarowymi, kłusownictwem, nielegalnym wydobyciem węgla i pozyskiwaniem drewna; udzielał koncesji na urządzanie poligonów wojskowych 73. i 75. Pułków Piechoty pp., 75 pp., wycieczek organizacji społecznych.
APK, zesp. Giesche SA, sygn. 3145, 3147.

USKOKI VI i VIII, występujące w północnej części złoża ►kopalni „Kleofas” o kierunku równoleżnikowym, o zrzucie w kierunku północno-wschodnim wynoszącym 65 m (uskok VI) i 50 m (uskok VIII).
uskoki
https://zapadliska.gig.eu/sites/default/files/KWK%20Kleofas%20-%20info%20POL.pdf.

USKOK VII, przebiegający w północnej części obszaru górniczego ►kopalni „Kleofas”; w części wschodniej jest to pojedyncza dyslokacja zrzucająca warstwy na południe o zrzucie 20–30 m; w części zachodniej jest to kilka uskoków o zrzutach 10–40 m.
https://zapadliska.gig.eu/sites/default/files/KWK%20Kleofas%20-%20info%20POL.pdf

USKOK IX, występujący w północnej części złoża ►kopalni „Kleofas”, zrzucający warstwy na północ, maksymalna wielkość zrzutu wynosi 30 m.
https://zapadliska.gig.eu/sites/default/files/KWK%20Kleofas%20-%20info%20POL.pdf.

USKOKI KOPALNI KLEOFAS: uskok ►Arkona, ►Baildoński, ►Brynowski II, ►Brynowski I, ►Kalina, ►Kłodnicki, ►Środkowy, ►VI, ►VII, ►VIII, ►IX, ►Waterloo, ►Wojciech oraz uskoki ►Zachodnie.
https://zapadliska.gig.eu/sites/default/files/KWK%20Kleofas%20-%20info%20POL.pdf

 


LEKSYKON ZAŁĘSKI

WSTĘP

Leksykon załęski ma charakter popularny, będzie zawierać minimum 1500 haseł ujmujących okres od czasów zamierzchłych do współczesności. Granice terytorialne powstającego dzieła wyznaczają granice historyczne Załęża, różniące się od współczesnych. Dlatego wśród haseł uwzględniono struktury administracji terenowej, w obrębie których funkcjonowała miejscowość (dotyczące takich jednostek terytorialnych, jak: księstwo cieszyńskie, księstwo raciborskie, majorat mysłowicki, powiat bytomski i powiat katowicki), a także struktury administracji kościelnej (dekanaty), do których miejscowości należały.

W hasłach poruszono tematy: biograficzne, topograficzne, topograficzno-historyczne, historyczne, gospodarcze, wyznaniowe, kulturalno-oświatowe, omówiono zabytki i pomniki, struktury lecznictwa i kultury fizycznej, parę haseł poświęcono kulturze ludowej.

Notki biograficzne dotyczą wyłącznie osób nieżyjących, pochodzących z terenów historycznego Załęża, a także tam zamieszkałych bądź działających, rozsławiających je poza ich granicami, o ile o ich działalności zachowały się ślady w źródłach lub dostępnych opracowaniach. Było to jedyne kryterium, jakie zastosowano, stąd w leksykonie znalazły się osoby o różnych opcjach narodowych i różnych orientacjach politycznych (m.in. działacze lewicowi, przedstawiciele duchowieństwa, osoby konsekrowane, właściciele Załęża, działacze samorządowi, powstańcy śląscy, sportowcy, nauczyciele, przedstawiciele świata kultury, dyrektorzy zakładów pracy).

Ważną część leksykonu stanowią hasła topograficzne – zarówno z topografii urzędowej (dotyczą większości ulic Załęża i Załęskiej Hałdy, nazw osiedli i kolonii, miejsc historycznych), jak i z onomastyki ludowej. Pewna grupa haseł dotyczy wydarzeń historycznych, ich wpływu na dzieje Załęża (np. działalności Armii Radzieckiej w styczniu 1945, II wojny światowej, struktur ruchu oporu podczas okupacji, I wojny światowej, powstań śląskich, plebiscytu górnośląskiego, wojny trzydziestoletniej, wojen saskich, wielkiego kryzysu gospodarczego).

Duża grupa haseł dotyczy jednostek gospodarczych. W tej grupie znajdują się wszystkie kopalnie z szybami i polami górniczymi, huty, kuźnica i inne jednostki gospodarcze różnych branż. Pewna grupa haseł odnosi się do rzemiosła, usług i handlu – obejmuje opracowania dotyczące nazw branżowych (np. fryzjerstwo, kowalstwo, piekarstwo), rzemieślników wykonujących wybrane zawody (np. budowlańcy, piekarze, stolarze), a także niektórych hurtowni, sklepów i mających długoletnie tradycje restauracji. Nie pominięto również haseł związanych z rolnictwem (np. hodowla bydła, drobiu, koni, trzody oraz uprawa roślin użytkowych, ziemniaków i żyta).

Starając się uwzględnić wszystkie aspekty dziejów Załęża, opracowano też hasła związane z życiem parafialnym realizowanym w 3 istniejących kościołach (parafie, związki i stowarzyszenia kościelne, obiekty sakralne), edukacją przedszkolną, szkolną i pozaszkolną, lecznictwem (szpitale, ważniejsze przychodnie, apteki), kulturą fizyczną i turystyką (struktury i kluby sportowe).

Przy opracowaniu leksykonu korzystano z archiwaliów Archiwum Państwowego w Katowicach i jego oddziałów w Pszczynie i Gliwicach, Archiwum Miejskiego w Katowicach, Archiwum Kurii Archidiecezjalnej w Katowicach oraz zgromadzonych w Muzeum Historii Katowic, a także informacji zamieszczanych w prasie historycznej i współczesnej, okolicznościowych wydawnictwach jubileuszowych oraz literaturze naukowej i popularnonaukowej.

Antoni Steuer

autor koncepcji opracowania i treści haseł


 


wspolczesne-granice-zaleza

Współczesne granice Załęża