C

 

CAFFEBERG zob. ►Kafeberg

CAISSA ZAWODZIE, klub szachowy przy ul. Krakowskiej (ob. ►ul. 1 Maja) w Zawodziu, w 1924 należał do współzałożycieli Polskiego Związku Szachowego Województwa Śląskiego; ostatnia wzmianka w 1928.
„Polska Zachodnia” 1928, nr 290; https://www.mdkbogucice-zawodzie.pl/historia/.

CAMPANILLA, drewniana dzwonnica w kształcie wysmukłej wieży, wolno stojąca, postawiona w1790 obok drugiego kościoła parafialnego z 1773 (zob. ►Kościół św. Szczepana w Bogucicach), z 2 dzwonami uroczyście poświęconymi (wg legendy jeden z nich miał pochodzić z 1200).
B Czaplicki: Górnośląski duszpasterz ks. Leopold Markiefka (1813–1882) i jego dzieła. Lubliniec–Kokotek 2014.

CARITAS ACADEMICA, zał. XI 2003 w ramach ►Duszpasterstwa Akademickiego przy ►parafii Opatrzności Bożej w Zawodziu; organizuje szeroko rozumianą pomoc osobom najbardziej potrzebującym, przybierającą postać fundowanych przez dobroczyńców stypendiów: socjalnych (mieszkaniowych, wyżywieniowych), naukowych (np. na zakup podręczników). Fundusze pozyskiwane są ze zbiórek przeprowadzanych w Kościele Akademickim przy ul. Panewnickiej 76 w Katowicach w każdą ostatnią niedzielę miesiąca oraz z indywidualnych ofiar przekazywanych na konto duszpasterstwa akademickiego.
http://da.katowice.pl/caritas-academica; E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia historyczna dzielnicy Katowice-Zawodzie i parafii pw. Opatrzności Bożej. Katowice 2011.

CARITAS DIECEZJI KATOWICKIEJ: 1) w Bogucicach, zał. 1930, agregowany 30 VIII 1930, funkcję prezesa sprawował ►ks. Franciszek Ścigała. W X 1946 zarejestrowany w Sądzie Grodzkim w Katowicach; w skład zarządu wchodzili: prezes ►ks. Józef Brzenska, sekretarz Józefa Stokfiszowa, skarbnik Maria Peteja, a także przedstawiciele ►Stowarzyszenia Pań św. Wincentego à Paulo, ►Sodalicji Pań, ►Sodalicja Panien, ►Trzeciego Zakonu św. Franciszka, ►Bractwa Różańcowego, ►bonifratrów i ►jadwiżanek; pod pieczą wszystkich tych organizacji było 427 ubogich, udzielały też wsparcia 304 rodzinom (zapomogi, rozdawnictwo odzieży, żywności i lekarstw). Caritas koordynował działania stowarzyszeń miłosierdzia, współdziałał z opieką społeczną i pokrewnymi organizacjami (np. pomoc UNRRA), prowadził działalność formacyjną (kursy, wykłady, szkolenia); w połowie l. 40. XX w. skupiał 570 członków; zlikwidowany w wyniku nagonki partyjnej; zastąpiony duszpasterskimi strukturami parafialnymi (16 rejonów – zob. ►Działalność charytatywna w Bogucicach); 2) na Koszutce, zał. 11 IX 1945; w 1947 funkcję przewodniczącej sprawowała Lucyna Mayerowa; funkcjonował w 20 rejonach, zaopatrując biednych w opał, odzież, kartofle, organizując wczasy dla matek z dziećmi i przygotowując ubrania dla 100 dzieci z okazji I Komunii; 3) w Zawodziu, zał. 2 IV 1945; prezes Brodowa, sekretarz Cholewianka, skarbnik ks. Antoni Otręba; prowadził zbiórki dla dzieci pierwszokomunijnych, brał udział w Tygodniu Miłosierdzia (z zebranych środków obdarowano 106 osób chorych w podeszłym wieku), współpracował z drużyną harcerską, nauczycielstwem, młodzieżą szkolną; po 1949 funkcjonował parafialny zespół charytatywny.
AKAD, zesp. Akta Lokalne, sygn.1693; E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia historyczna dzielnicy Katowice-Zawodzie i parafii pw. Opatrzności Bożej. Katowice 2011;I. Mierzwa: Zaangażowanie charytatywne parafii bogucickiej od połowy XIX w. po czasy współczesne. [W:] Parafia bogucicka − tradycja i współczesność. Księga jubileuszowa. Red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło. Katowice 2000; Akcja Charytatywna w diecezji katowickiej. [b.m.w.] 1932.

CARL, szyb ►kopalni „Katowice”, powstał w 1823; nazwa od imienia Carla Ferdynanda, najmłodszego syna ►Johana Friedricha Weddinga; w XIX w. zakończył działalność.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

CARL VOIGT (Fabrik für Zentralheizungen und Lüftunganslagen), fabryka zał. 1900 w Hamburgu, od 1908 prowadziła działalność w ►Zawodziu. Siedziby mieściły się: przy ►ul. 1 Maja; w l. 1910–1922 przy ►ul. Bogucickiej. Produkowała urządzenia sanitarne (wanny, natryski, sedesy, muszle klozetowe, pisuary, piece łazienkowe, urządzenia grzewcze). Pracami kierowali: I. Stein, W. Zimmerstätd.
AUM, zesp. 1, sygn 103a; E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer. Zawodzie. Monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011.

CARMEN, niemieckie towarzystwo taneczne w ►Zawodziu, założone najprawdopodobniej na początku drugiej dekady XX w.; prowadziło działalność rozrywkową, taneczną, sceniczną (przedstawienie pt. „Grzeszna Miłość”); przez prasę polską oskarżane było o demoralizację młodzieży.
„Polak” 1913, nr 10.

CARMENKI, zespół taneczny w klubie Katowickiej Spółdzielni Mieszkaniowej ►Trzynastka przy ul. ►Racławickiej 13; kierownik: Alicja Wiszinowska.
APK, zesp. Wojewódzki Ośrodek Kultury, sygn. 83.

CEGIELNIANY, nazwa topograficzna stawu w Bogucicach; odnotowana w źródłach prasowych w 1910.
„Górnoślązak” 1910, nr 39.

CENTRALA ING BANKU ŚLĄSKIEGO, usytuowana przy ►ul. Sokolskiej 34, budynek (pow. całkowita 27 905 m2, kubatura 125 233 m3) wzniesiony w l. 1998−2000; autorami projektu (z 1997) byli: Denton Corker Marshall sp. z o.o., Mark Kubaczka, Steve Jones, Jowita Kubaczka i Janusz Wróbel. W 2000 za projekt budynku architekci otrzymali Nagrodę Prezydenta Miasta Katowice za najlepszą realizację.

CENTRALNY CMENTARZ KOMUNALNY W KATOWICACH, największa obszarowo nekropolia w Katowicach przy ul. Murckowskiej 9. Plan nowego cmentarza komunalnego powstał w 1983, a cmentarz został otwarty w 1984. Jego powierzchnia liczy 30,5 ha (25 ha i 10 ha rezerwy terenu). Integralną częścią cmentarza jest dom pogrzebowy, prosektorium oraz kostnica. Fasadę kaplicy zdobi grupa figuralna Żałobnicy autorstwa Gerarda Grzywaczyka. Znane osoby pochowane na cmentarzu to m.in.: Leszek Błażyński (1949–1992) – bokser, wielokrotny medalista olimpijski, Benedykt Cader (1925–2016) – generał Milicji Obywatelskiej, Mieczysław Daszewski (1926–1990) –aktor i reżyser, dyrektor Teatru Śląskiego, Brygida Frosztęga-Kmiecik (1981–2014) – reżyserka filmowa, scenarzystka i dziennikarka, Dariusz Kmiecik (1980–2014) – dziennikarz telewizyjny, reporter Faktów TVN, Andrzej Kunisz (1932–1998) – historyk, profesor, wykładowca Uniwersytetu Śląskiego, Jan F. Lewandowski (1952–2015) – historyk, filmoznawca i dziennikarz, autor biografii Wojciecha Korfantego, Mirosław Major (1945–1994) – dyrektor kopalni „Staszic”, Jerzy Milian (1935–2018) – polski muzyk jazzowy, malarz i kompozytor, Józef Nowacki (1923–2005) – profesor nauk prawnych, dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego, Zdzisław Rembiesa (1923–1990) – redaktor, dyrektor Rozgłośni Polskiego Radia w Katowicach, ośrodka Telewizji Polskiej w Katowicach, Jerzy Sateja (1925–2011) – generał brygady Ludowego Wojska Polskiego, Henryk Sroka (1939–2015) – ekonomista, profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Marian Dziurowicz (1935–2002) – działacz piłkarski, Jan Wieteska (1938–1999) – przedstawiciel sportów motocyklowych, Andrzej Pawlik (1968–1918) – płetwonurek.
T. Falęcki: Cmentarze Katowic. Katowice 1997; http://www.polskie-cmentarze.com/katowice/grobonet/start.php?id=wyniki.

CENTRALNY ZWIĄZEK ZAWODOWY POLSKI PRZY HUCIE FERRUM, Oddział Metalowców, zał. 1 IV 1928, związany z ►Polską Partią Socjalistyczną; przewodniczącym był Wincenty Krawczyk, zastępcą – Franciszek Kupiecki, sekretarzem – Stanisław Thal, skarbnikiem – Franciszek Szewczyk.
„Gazeta Robotnicza” 1928, nr 94.

CENTRUM BIUROWE PLAC GRUNWALDZKI, zob. ►Gmach Biura Studiów i Projektów Przemysłu Węglowego.

CENTRUM PRZESIADKOWE ZAWODZIE, przy ul. ►1 (Pierwszego) Maja; trzecie w kolejności na terenie Katowic; składa się z dwóch peronów, dodatkowych torów tramwajowych i 16 miejsc dla autobusów, a także z parkingu dla samochodów ze 175 miejscami postojowymi, parkingu dla rowerów oraz punktu Kiss & Ride. W budynku centrum przesiadkowego znajdują się poczekalnia oraz dwa punkty handlowe, funkcjonują dwa przystanki, przez centrum przejeżdżają lub z niego odjeżdżają tramwaje czternastu linii oraz autobusy trzynastu linii, w tym jednej nocnej (dane z maja 2022), łączące różne rejony Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

CENTRUM RODZINY IM. ŚW. JÓZEFA; przy ul. Karoliny 15, jedna ze struktur ►Stowarzyszenia PoMOC dla kobiet i dzieci im. Marii Niepokalanej; tworzone od 2016 roku w ciągle budowanym [2023], ekologicznym i energooszczędnym budynku z przewidzianym żłobkiem, kuchnią, z obsługą cateringową dla żłobka, rodzin, seniorów i wszystkich chętnych; przestrzenią szkoleniowo-warsztatową, kawiarenką z wyjściem na taras, salą sensoryczną z terapią światłem, miejscem coworkingowym dla rodziców pracujących, gabinetem terapeutycznym i kaplicą.
https://budujemycosdobrego.pl/

CENTRUM SZTUKI FILMOWEJ zob. ►Kosmos

CERAMIK ZAWODZIE, RKS przy ►Fabryce Porcelany w Zawodziu, działał w l. 1929–1932, prowadził sekcje: lekkoatletyczną i piłki nożnej.
A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922-1939. Opole 2008.

CHADECJA zob. ►Chrześcijańska Demokracja

CHAŁUPNICY, chłopi małorolni, mieli chałupę i niewielki ogród, pracowali u kmieci albo na folwarku za niewielką opłatą; zobowiązani byli do jednego dnia pańszczyzny; wysiewali 3 korce ozimego, 1 korzec jarego, pół korca na ugorze; byli osiedleni głównie na ►Siedzińcach oraz w Zawodziu; w 1726 w Bogucicach było 79 chałupników, w 1821 – 48, w 1864 – 72.
P. Piwowarczyk: Rolnictwo i rolnicy w Bogucicach ze szczególnym uwzględnieniem rodziny Nytzów. Chorzów 2017.

CHANGE, koło naukowe na Wydziale Pedagogiki i Psychologii ►Uniwersytetu Śląskiego, działalność rozpoczęło w roku akademickim 2014/2015, wtedy też zorganizowało wyjazdy naukowe do Krakowa (UJ), Wrocławia, a także Ogrodu Botanicznego w Mikołowie; opiekun koła była dr hab. Ewa Szadzińska.

CHAUSSE NACH MYSLOWITZ zob. ►Pierwszego Maja ulica

CHEMICZNA FABRYKA MUCHOŁAPEK zob. ►Kolos

CHEMICZNY PRZEMYSŁ, gałąź gospodarki rozwijająca się w Bogucicach od 1876 roku; produkty: farby, kit szklarski, kleje roślinne, kosmetyki, lakiery, nawozy sztuczne, kwas siarkowy; pionierską rolę odegrał wrocławski oddział fabryki Karl Scharf & Co (późniejszy, istniejący do dziś ►Montokwas); w latach 20.–30. XX w. produkcją chemikaliów zajmowały się najczęściej efemeryczne firmy prywatne: Kitpol, Siegel i S-ka, ►Kolos, Huta ►Kunegunda, wytwórnia perfum ►Aphrodite, J. M. ►Branicki, Elma, Eryk Freund, ►Imbera, ►Fabryka Muchołapek, Le-go-Li, zlokalizowane głównie w ►Zawodziu, w większości przy ul. ►1 Maja oraz ►Cynkowej, Ignacego ►Paderewskiego, ►Wyspiańskiego (I); po 1945 roku nastąpiła nacjonalizacja zakładów.

CHŁOPI, podstawowa kategoria społeczna okresu feudalizmu; rozróżniano ►kmieci, ►zagrodników, ►chałupników; pierwszym znanym z nazwiska chłopem w Bogucicach był Paweł Kubik; w 1668 było 24 gospodarzy odrabiających pańszczyznę pieszo; uwłaszczeni w recesach z 1823 i 1830, otrzymywali role na własność; w 1845 stanowili 49%, a w 1861 – 18% ludności, z tego ok. 7% zajmowało się wyłącznie rolnictwem.
P. Piwowarczyk: Rolnictwo i rolnicy w Bogucicach ze szczególnym uwzględnieniem rodziny Nytzów. Chorzów 2017; J. Siebel: Ludność parafii bogucickiej (województwo śląskie) w latach 1738–1860 (na podstawie ksiąg metrykalnych). Katowice 2012.

CHOPIN, Towarzystwo Mandolinowe w Bogucicach, zarejestrowane 18 IX 1935 w Urzędzie Wojewódzkim w Katowicach pod nr 421, z siedzibą przy ul. Katowickiej 1 (wcześniej – do 1934 – Towarzystwo Wycieczkowo-Mandolinowe „Jaskółka”). W 1933 zarząd tworzyli: Ernest Kopiec, Stefan Kimel, Stefan Bartkowiak; dyrygent Alojzy Reguła. W źródłach prasowych występuje od 1932 jako uczestnik, a w 1934 jako organizator zawodów o mistrzostwo Śląska zespołów mandolinowych. Działalność zakończyło 1 IX 1939; skreślone z rejestru 27 VIII 1952.
APK, Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice, Urząd Spraw Wewnętrznych, sygn. 587 I; „Goniec Śląski” 1934, nr 50; „Polonia” 1933, nr 3004; „Siedem Groszy” 1934, nr 251; „Zespół Mandolinowy” 1932, nr 4.

CHORZOWSKIE WZGÓRZA, pd. część ►Płaskowyżu Bytomsko-Katowickiego; na terenie Bogucic w formie łagodnych skłonów przechodzących w ►Niwy bogucickie, schodzące z kolei od pn. w kierunku ►Doliny Rawy, dawniej przepływ bezimiennego ►Potoku; od zach. stok jest przecięty ►Wełnowieckim Rowem; w okresie średniowiecza wykorzystywane rolniczo.
P. Piwowarczyk: Rolnictwo i rolnicy w Bogucicach ze szczególnym uwzględnieniem rodziny Nyców, Chorzów 2017; Chorzów. T. 1. Środowisko geograficzne. Adam Hibszer i Jerzy Runge (red. n.). Chorzów 2017.

„CHOWANNA”, czasopismo pedagogiczne o interdyscyplinarnym charakterze, wydawane przez Instytut Pedagogiczny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Podstawowe cele Ch. to łączenie dorobku polskiej myśli pedagogicznej z osiągnięciami krytycznej i zaangażowanej humanistyki współczesnej oraz tworzenie przestrzeni do prezentacji badań naukowych z zakresu historycznych, filozoficznych, socjologicznych, psychologicznych, kulturoznawczych, artystycznych kontekstów wychowania. Pismo powstało w 1929 roku jako periodyk Instytutu Pedagogicznego w Katowicach (grono redaktorów prowadzących tworzyli uczeni uznawani dziś za klasyków pedagogiki: Zygmunt Mysłakowski, Henryk Rowid i Józef Pieter). Tytuł nawiązuje do znanego z mitologii słowiańskiej imienia bogini-opiekunki oraz do monumentalnego i fundacyjnego dla zaawansowanej polskiej myśli pedagogicznej dzieła Bronisława Ferdynanda Trentowskiego Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży (1842). Obecnie pismo skupione jest na zagadnieniach: polskiej myśli pedagogicznej (w kontekście nowoczesnej humanistyki), rewizji postaw pedagogicznych (w kontekście zmian społeczno-kulturowych), historycznych i współczesnych prądów w wychowaniu i edukacji (w kontekście potrzeb nauczycieli i innych podmiotów edukacji), demokracji i wychowania (w kontekście kryzysu kultury demokratycznej).
https://journals.us.edu.pl/index.php/CHOWANNA

CHÓR KOŚCIELNY im. BISKUPA EUGENIUSZA DE MAZENOD na ►Koszutce, założony 5 IV 1937 z inicjatywy Stefana Śmigielskiego; debiutował 5 IX 1937 występem na uroczystościach poświęcenia ►klasztoru Ojców Misjonarzy Oblatów NMP i ►kaplicy; zazwyczaj skupiał 40–50 członków; w l. 1949–1950 funkcjonował jako koło miłośników śpiewu kościelnego. Dyrygenci: ►Karol Hoppe, Alojzy Zdebel, Maksymilian Gwiżdż, Maksymilian Wesoły, Franciszek Küster, o. Maksymilian Górnik, Jerzy Danel, Stefan Stokowy, Stanisław Szwed; soliści: Halina Wójcie, Wanda Majrzyk, o. Henryk Tomys; repertuar: msze Tynderea Gruyera, Petera Greisbachera, C. Cardo Boromei, Juliana Gembalskiego, kompozycje: Ludwiga van Beethovena, Stanisława Moniuszki, Wolfganga Amadeusa Mozarta, Giuseppe Verdiego. Występy na uroczystościach kościelnych;

AKAD, zesp. Akta Lokalne sygn.1693; R. Hanke: Silesia Cantat. Dzieje polskiego śpiewactwa kościelnego na Śląsku. Katowice 1996.

CHÓR LUTNIA przy ►parafii Opatrzności Bożej w Zawodziu, założony 18 X 2000 z inicjatywy ►ks. Eugeniusza Breitkopfa. Po raz pierwszy wystąpił 7 I 2001; koncertuje też poza parafią, np. w Bujakowie, Chudowie, Kalwarii Zebrzydowskiej, Częstochowie; brał udział w realizacji spektaklu O bł. ks. Emilu Szramku. W 2013 zdobył nagrodę na Festiwalu Pieśni Maryjnej w Piekarach Śląskich Magnificat. W 2011 liczył 26 członków, w 2012 – 25. Dyrygentem chóru jest Henryk Klukowski. Prezesi: Jerzy Wilkus, Krystian Rygol; wiceprezesi: Jan Kucz, Edyta Łukasiewicz; skarbnicy: Elżbieta Kucz, Joanna Kornek.
E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011; www.parafiazawodzie.pl.

CHÓR MĘSKI im. JULIUSZA LIGONIA w Bogucicach, zał. 7 XII 1919; od 22 XII 1919 należał do Związku Śląskich Kół Śpiewaczych; w 1920 zaakceptowany przez proboszcza ►ks. Ludwika Skowronka połączył siły z kościelnym ►Chórem św. Cecylii i z polskim repertuarem pieśni kościelnej uczestniczył w ►procesji Bożego Ciała w Bogucicach. Zebrania odbywały się w lokalu „U Przybyły”; od 1935 działał przy kopalni „Ferdynand” (zob. ►kopalnia „Katowice”). Miał własny sztandar, ufundowany 18 VI 1922. W 1919 liczył 82 członków, w 1939 – 181, w 1946 – 235. W 1933 przygotował wieczór pieśni z przedstawieniem amatorskim; w l. 1937–1939 – 87 lekcji, 27 występów, a sekcja mieszana wystawiła 2 przedstawienia; do 1939 wielokrotnie uczestniczył w zlotach okręgowych chórów śląskich; z okazji 15-lecia chór wydał Jednodniówkę. W 1945 reaktywowany przy świetlicy ►kopalni „Katowice”; w 1952 skreślony z listy członków Związku Chórów i Orkiestr; w l. 1955–1956 wznowił działalność. Funkcję prezesa pełnili m.in.: Wincenty Pieprzyca. Augustyn Szwarc, ►Jan Hornik, E. Poloczek, ►Konrad Wróbel, J. Jochemczyk, Jan Koźlik, Bernard Otręby, Pukowiec, Zygmunt Wieczorkowski, ►Jan Absalon.
J. Fojcik: Materiały do dziejów ruchu śpiewaczego na Śląsku. Katowice 1961; „Polak” 1920, nr 97.

CHÓR MĘSKI PRZY HUCIE „FERRUM”, pierwotnie sekcja śpiewacza (założona 16 września 1934 roku) przy ►Związku Związków Zawodowych Huty „Ferrum”, członek okręgu katowickiego Związku Śląskich Kół Śpiewaczych (od 16 października 1934); liczba członków: 29 (1934), 188 (1939), czterokrotny uczestnik zjazdów okręgowych; dyrygenci: M. Wesoły, J. Koźlik, Jan Trzcionka.
J. Fojcik: Materiały do dziejów ruchu śpiewaczego na Śląsku. Katowice 1961.

CHÓR MIESZANY IM. ADAMA MICKIEWICZA, założony 21 grudnia 1919 roku w ►Zawodziu, 3 stycznia 1920 przyjęty do Okręgu Katowickiego Związku Śląskich Kół Śpiewaczych (był 12-krotnym uczestnikiem zjazdów okręgowych). Liczba członków: 120 (1920), 80 (1930), 150 (1939), 160 (1950). Podczas wieczoru pieśni 26 grudnia 1934 odegrał jednoaktówkę Stanisława Moniuszki pt. Loteria. Po ►Drugiej wojnie światowej wznowił działalność w marcu 1946, jego członkowie dawali koncerty i udzielali lekcji śpiewu w świetlicach miejscowych zakładów pracy. Po 1953 roku aktywność chóru zaczęła słabnąć, w 1956 został wykreślony ze związku; prezesi: Henryk Miękinia, Jan ►Hornik, Jan Trzcionka; dyrygent: Eugeniusz Palka.
J. Fojcik: Materiały do dziejów ruchu śpiewaczego na Śląsku. Katowice 1961; E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia historyczna dzielnicy Katowice-Zawodzie i parafii pw. Opatrzności Bożej. Katowice 2011.

CHÓR ŚW. CECYLII przy ►parafii p.w. św. Szczepana w Bogucicach, założony w 1909; pierwotnie Kółko Śpiewackie; od 1918 Polski Chór Kościelny – mieszany; od 1920 współpraca z chórami polskimi w Bogucicach (przy okazji różnych obchodów religijnych); w 1935 skupiał 140 członków; w 1937 zdobył I nagrodę Polskiego Radia w Katowicach na Zjeździe Chórów w Chorzowie. W 1. 1940–1946 jego miejsce zajął młodzieżowy chór dziewczęcy. Od 1946 wznowił działalność; w 1948 skupiał 50 członków, a w 1966 – 35; ma własny sztandar. Do osiągnięć można zaliczyć: udział w uroczystościach powitalnych papieża Jana Pawła II na Muchowcu oraz organizację rocznego cyklu koncertów z okazji 100-lecia urodzin Karola Hoppego. Dyrygenci: ►Karol Hoppe, ►Roman Dytkowski, (Dittrich) Gerard Pyrtek; prezesi: Kiera, Daniel, Henryk Ostrowski, Władysław Lipaewald-Hibszer, Bernard Lipa, Antoni Sztokfisz, Gerard Pyrtek.
APK, zesp. Zarząd Miejski Katowice, sygn. 15; R. Hanke: Silesia Cantat, Dzieje polskiego śpiewactwa kościelnego na Śląsku. Katowice 1996; „Polak” 1920, nr 97.

CHÓR ŻEŃSKI FABRYKI PORCELANY „GIESCHE”, zespół wokalny, zał. 10 XII 1926, zakończył działalność 10 XII 1927 z braku odpowiedniego poparcia zakładu pracy; skupiał 167 członkiń; prezesem był Cioska, a dyrygentem Jan Hornik.
J. Fojcik: Materiały do dziejów ruchu śpiewaczego na Śląsku. Katowice 1961; E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011.

CHRISTNACHT SCHACHT zob. szyb ►Boże Narodzenie.

CHROMIKA Pawła ULICA (pierwotnie i w l. 1939–1945 Feld Weg nach Bahnhof Kunegundeweiche, w l. 1918–1939 Kunegundy), dł. ok 700 m (biegnie w różnych kierunkach, kilka pętli), powstała w miejscu płynącego w okresie przedindustrialnym strumyka – prawego dopływu Rawy. Do l. 80. XIX w. teren zajmowały przeważnie grunty rolne; od 1861 funkcjonowała stacja kolejowa (►Kunegundaweiche), przed I wojną światową wybudowano ►hotel Dworcowy, funkcjonowała Fabryka Chemiczna (zob. ►Montokwas); właścicielami pierwszych domów byli: Paul Herrmann, Paulina Langer, Franz Namyslo, Aleksander Czernia, R. Kalinowski, Johann Bainczyk; w 1902 wzniesiono 4 kolejne budynki; w międzywojniu właścicielami domów byli: Franciszek Broda, Aleksander Czernia (Czyrma), Józef Poloczek, Ryszard Szeja, Jakub Szczotka, Jan Szydło, Teodor Henela, Jadwiga Wiśniewski (Wisniowski), Fabryka Porcelany Giesche. W międzywojniu mieszkańcy zajmowali się hodowlą bydła, działał kiosk spożywczy, funkcjonowała lodownia; po II wojnie światowej prowadził sklep Tadeusza Skwera – hurtownia Matras, czynne były: sklep motoryzacyjny i zakład usług krawieckich; po 1992 funkcjonowały: hurtownia i wzorcownia Matras, baza transportowa, Fabryka Sprzętu AGD (Eldom), punkty usługowe, wzrosła liczba zabudowań gospodarczych (gołębniki) i garaży.
AUM, zesp. 1, sygn. 233–239; Księga adresowa miasta Wielkich Katowic 1935/1936. Opis władz i urzędów państwowych, komunalnych, samorządowych i instytucyj prywatnych; alfabetyczny spis ulic; spis mieszkańców według ulic; alfabetyczny spis mieszkańców; alfabetyczny spis branż, alfabetyczny spis zakładów i przedsiębiorstw przemysłowo-handlowych. Katowice 1935.

CHRZCIELNICA w ►Bazylice Mniejszej p.w. św. Szczepana w Bogucicach, wyrzeźbiona w marmurze, z miedzianą misą; figurę Chrzest w Jordanie, umieszczoną na szczycie miedzianego nakrycia misy, wykonał w 1895 J. Szpetkowski z Poznania.
AKAD, zesp. Akta lokalne, sygn. 126.

CHRZEŚCIJAN BAPTYSTÓW ULICA, w Bogucicach, długości 90 m, na tyłach ►Chrześcijan Baptystów świątyni, nazwa nadana została w 2011 roku.
P. Nadolski: Ulice. Nazewnictwo w przekroju historycznym. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 2. Pod red. A. Barciaka, E. Chojeckiej, S. Fertacza. Katowice 2012.

CHRZEŚCIJAŃSKA DEMOKRACJA (chadecja), partia polityczna wyodrębniona z Narodowej Demokracji; uformowana w 1924; w Bogucicach działaczami byli: Józef Gamza, ►Zofia Koniarkowa, Karol Krzykała, Jan Marniok, Wincenty Nierada, Wilhelm Olszówka, Robert Sztokfisz, ►ks. Franciszek Ścigała, Józef Tylla, Ludwik Waleczek, Jerzy Wolny, Robert Wolny; partii podlegały: ►Katolickie Stowarzyszenie Polek, przejściowo ►Towarzystwo Młodych Polek, ►Narodowy Związek Powstańców i b. Żołnierzy; miała wpływy w ►Ochotniczej Straży Pożarnej.
APK, zesp. Miasto Katowice, sygn. 135; APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski, sygn. 809, 810.

CHOLERA, choroba zakaźna, której epidemie były poprzedzone nieurodzajem zbóż i ziemniaków; do Bogucic została przywleczona z Królestwa Polskiego; w 1831 z jej powodu zmarło 10 osób, a w 1855 – 42 osoby.
J. Siebel: Zgony spowodowane chorobami zakaźnymi w parafii bogucickiej w drugiej połowie XVIII wieku. Wybrane problemy. [W:] Dzieje medycyny i działalności charytatywnej na terenie Katowic. Red. A. Barciak. Katowice 2008.

CHURZNO Wawrzyniec (XVI w. – II 1660), ks. proboszcz parafii p.w. św. Szczepana Męczennika w Bogucicach (1628–1660), altarytsta krakowski, prebendarz mysłowicki (1658–1660); zaprowadził w Bogucicach księgi metrykalne (1628).
L. Musioł: Bogucice. Gmina i parafia. Monografia historyczna. Katowice 1953.

CMENTARZ BONIFRATRÓW, zał. 15 XI 1874 przez ►bonifratrów jako cmentarz klasztorny na gruncie kościelnym, na południu graniczący z ►cmentarzem parafialnym ►parafii św. Szczepana (oddzielony od niego murem ceglanym). Na terenie cmentarza stoi kaplica z przełomu XIX–XX w. zbudowana na planie centralnym i zwieńczona kopułą. Wewnątrz znajduje się gipsowa rzeźba Pieta. Obok, nieopodal muru oddzielającego cmentarze, w 1895 postawiono krzyż z symbolem bonifratrów. Pierwotnie na cmentarzu grzebano zakonników i pacjentów ►szpitala zakonu bonifratrów, od XX w. również mieszkańców Bogucic. W l. 50. XX w. część cmentarza zajmowały pola uprawne zakonników, a od strony ►ul. W. Wróblewskiego znajdowało się do ogrodnictwo. Od 1952 cmentarz klasztorny był administrowany przez parafię; w 1962 zakonnicy przejęli go z powrotem. W kwaterach (miejscach grzebalnych) spoczywają: bonifratrzy i oblaci, a także m.in. ►Wanda Jordan-Łowieńska i ►Paweł Wybierski; znajduje się tam też ►nagrobek 6 bezimiennych żołnierzy polskich poległych w wojnie 1939.
Cmentarze Katowic. Tekst: T. Falęcki. Zdjęcia W. Jama. Katowice 1997.

CMENTARZ PARAFIALNY W BOGUCICACH, przy ul. Waleriana ►Wróblewskiego; wraz z cmentarzem przy ul. ►Leopolda i ►cmentarzem bonifraterskim wchodzi w skład kompleksu cmentarzy bogucickich; jego wytyczanie rozpoczęto w 1872 roku; kaplice: ►Matki Bożej Bolesnej, ►Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, ►Najświętszego Serca Pana Jezusa, ►Ogrójca, dawniej ►kościółek pielgrzymkowy pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny („Na Górce”). Miejsce pochówku okolicznej szlachty, Eleonory Pelki (zm. 1741), dziedziczki ►Dąbrówki Małej, Gasparusa Przetyńskiego (zm. 1861) z Bytomia i Józefa de Garniera (zm. 1767) z Kuźni Boguckiej.Na cmentarzu znajdują się groby: Zofii ►Koniarkowej, Józefa ►Kocurka, Wincentego ►Wajdy, ks. Leopolda ►Markiefki, Alfonsa ►Tomaszewskiego, Antoniego ►Lindnera, Eugeniusza ►Breitkopfa, Oktawiana ►Popowicza, Edyty ►Popowicz i Andrzeja ►Popowicza, Jerzego ►Wandziocha, Rudolfa ►Niemczyka, Bernarda ►Szafranka, Roberta ►Borowego, Henryka ►Roli, Antoniego ►Niewidoka

CMENTARZ ŻOŁNIERZY ARMII CZERWONEJ, poległych w 1945 roku w Katowicach, ulokowany najpierw w dawnym ►Parku Dworskim, w miejscu, gdzie w 1967 roku odsłonięto Pomnik Powstańców Śląskich; pierwotnie pod opieką radzieckiej komendantury wojennej miasta, 50–60 mogił, w tym cztery zbiorowe (1953), od 1947 pod opieką Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. w 1967 prochy żołnierzy przeniesiono do parku im. Tadeusza Kościuszki.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski, zesp. Wydział Społeczno-Polityczny, sygn.. 840, 844; Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Komunalno-Mieszkaniowy, sygn 1/16; A. Borowik: Nowe Katowice. Forma i ideologia polskiej architektury powojennej na przykładzie Katowic (1945–1980). Warszawa 2019. M. Bulsa, B. Szmatloch: Katowice, których nie ma. Łódź 2019,

CORAX, pole górnicze nadane 7 VI 1855, 1 kopalnia znalazcza + 1200 miar; graniczyło z nadaniami (kopalniami): ►Ferdinand II, ►Bertram (od północy), ►Schilling (od zachodu), ►Paulineglück (od wschodu) i ►Mammouth (od południa); właściciele: ►Waleska von Tiele-Winckler, Heinrich Ruffer z Wrocławia, Wilhelm Edler z Zabrza; kuksy Ruffera wykupił ►Friedrich Wilhelm Grundmann, a następnie ►Hubert Tiele-Winckler; później stały się własnością ►Bergwerksgesselschaft Agathe Gmbh i po jej rozwiązaniu ►Katowickiej Spółki Akcyjnej.
F. Cisek: 150 lat Kopalni Węgla Kamiennego „Katowice”. Katowice 1973; G.Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017.

CYMELIUM, koło naukowe przy Katedrze Projektowania i Analizy Komunikacji (na Wydziale Informatyki i Komunikacji) ►Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, założone ok. 2018 roku; wtedy też ukazał się pierwszy numer periodyku „Ponadto”; opiekunem koła jest dr Katarzyna Zdanowicz-Cyganiak.
https://www.ue.katowice.pl/studenci/aktualnosci/article/studenci-dziennikarstwa-zapraszaja-do-wspolpracy.html; https://www.ue.katowice.pl/studenci/zycie-studenckie/kola-naukowe.html

CYNKOWA ULICA (Zinkhütten Weg), położona w południowej części ►Zawodzia, dł. 400 m – układ od zachodu równoleżnikowy, po 300 m południkowy. Powstała w 1909 na terenie ►Katowickiej Spółki Akcyjnej dla Górnictwa i Hutnictwa; do 1935 wybudowano jedną kamienicę należącą do Franciszka Słowika; w l. 1935–1936 wybudowano ►osiedle dla bezrobotnych; w międzywojniu funkcjonował Zakład Sztuki Kościelnej Zygmunta Pojdy, a w okresie II wojny światowej – Zakład Ślusarski Georgia Jatzka. Do 1961 ulica stanowiła drogę dojazdową do huty cynku ►Kunegunda.
AUM, zesp. 2, sygn. 60.

CYPRYSOWE OSIEDLE, zlokalizowane w północnej części ►osiedla I. Paderewskiego; realizowne od 2012; deweloperem oraz wykonawcą inwestycji jest spółka z o.o. Tarasy Osiedle. Osiedle tworzy zespół 4 budynków 6-kondygnacyjnych (I kondygnacja to podziemny parking i pomieszczenia gospodarcze, a VI – użytkowe poddasze i antresole) – 72 nowoczesne, klimatyczne mieszkania położone blisko terenów parkowo-leśnych.
investmap.pl/watek/katowice-osiedle-quotcyprysowe.

CYRUS, szyb ►kopalni „Katowice”, drążony w l. 1838–1844 na południowej granicy pola ►Ferdynand.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

CYRYS Jan OMI (22 XII 1894, Grabczok k. Opola – 6 IX 1979, Katowice), od 1906 roku w junioracie, z przerwą w latach 1914–1919 spowodowaną służbą wojskową; nowicjat ukończył w 1920 w St. Gerlach, gdzie złożył też pierwszą profesję zakonną; śluby wieczyste złożył natomiast w 1923 roku w Lublińcu; studia filozoficzne ukończył w Hünsfeldzie; został wykładowcą i duszpasterzem w Poznaniu, Laskowicach Pomorskich; Lublińcu (do 1927); w latach 1937–1940 był opiekunem kaplicy oblackiej na ►Koszutce, doprowadzając do powstania ►Parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa.
https://m.facebook.com/294321540708558/photos/o-cyrys-jan-omi-pierwszy-proboszcz-koszutki-1937-1940-o-cyrys-jan-syn-wojciecha-/361340550673323/

CZAJA Wiktor, mieszkaniec Bogucic, działacz ►Narodowego Stronnictwa Robotników i ►Narodowej Partii Robotniczej, szef ►Rady Ludowej (obywatelskiej) w Bogucicach, ►Związku Powstańców Śląskich, w 1924 członek Komisji Rewizyjnej Związku Powstańców Śląskich na powiat katowicki.
„Polak” 1920, nr 30, nr 64; 1921, nr 241; 1924, nr 243.

CZARNECKIEGO Stefana ULICA (2 U Straße, Querstraße, w l. 1939–1945 Kollomannstraße), wytyczona ok. 1902 przez gminę na terenie niezamieszkałym; w 1908 jedynym obiektem gospodarczym była stolarnia Kutschy zaprojektowana przez Louisa Dame; do 1918 miejsce odpustów parafialnych (m.in. karuzela parowa i kramy). W 1922 na terenach należących do ►Katowickiej Spółki Akcyjnej rozpoczęto budowę domów mieszkalnych (nr 2, 4, 6); jeden z domów był własnością Jadwigi Preissner. W 1929 założona została Drukarnia i Fabryka Kartonaży ►Katowickich Zakładów Graficznych; od 1932 mieściła się siedziba fabryki obuwia ►Goldmann i Spółka. (przeniesiona z ul. Wojewódzkiej). Mieszkali tu m.in.: murarz Karol Tylla, tokarz Rudolf Pontke, fotograf Jan Borzymski, policjant Michał Kasztelan, kołodziej Mainusz, kowal Ryszard Wandzik. Współcześnie przy ulicy znaduje się siedziba firmy ►Domator.
AUM, zesp. 1, sygn. 244, 245; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935.

CZECH Karol (? – ok. 1866), nauczyciel wiejski. Początkowo pracował w Lędzinach, od 1825 w Bogucicach; był następcą ►Floriana Operskalskiego. Schorowany, otrzymał zgodę na zatrudnienie w szkole parafialnej w Bogucicach 2 adjuwantów (pomocników); od 1861 przebywał na emeryturze. Uznawał i propagował teorię, że rok 1235 jest datą powstania Bogucic.
Dzieje Bogucic w kronice szkoły 1865–1975. Red. Z. Nowak. Tłum. tekstów niemieckich i przypisy R. Borowy. Katowice 2016.

CZECH Karol (koniec XVIII w. – poł. XIX w.), w 1825 główny nauczyciel ►Starej Szkoły w Bogucicach; do 1861 pełnił funkcję organisty w ►kościele św. Szczepana; ustalił datę powstania Bogucic na rok 1286.
Dzieje Bogucic w kronice szkoły 1865–1975. Red. Z. Nowak. Katowice 2016.

CZECH Paweł (1881 – 7 VIII 1934, Katowice), powstaniec śląski, od 1919 w komórce Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska; uczestnik trzech ►Powstań śląskich, szeregowy w 9 kompanii 3 pułku piechoty powstańczej, odznaczył się w walkach III powstania pod Zimną Wódką; odznaczony Krzyżem Niepodległości i Krzyżem Walecznych,
„Polska Zachodnia” 1934, nr 217.

CZECHA ULICA, zob. ul. Bronisława ►Czecha.

CZECHA Bronisława ULICA (Zechen Weg), położona w ►Zawodziu, dł. ok 300 m (układ południkowy, od północy równoleżnikowy); w 1938 znajdowało się tam 7 nieruchomości. W okresie międzywojennym funkcjonowały: ►Ogrodnictwo Miejskie, placówki handlowe – sprzedaż nabiału: Franciszka Jaszczurok, Franciszek Kloss; po II wojnie światowej: ►Żłobek Miejski, ►Szkoła Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, Grupa Robót nr 5 podległa Centralnemu Zarządowi Budownictwa Węglowego; obecnie: ►Terenowy Ośrodek Pomocy Społecznej nr 6, ►Centrum Muzyki Rozrywkowej nad Rawą.
APK, zesp. Centralny Zarząd Budownictwa Węglowego, sygn. 353; AUM, zesp. 1, sygn. 247; Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych. Województwo śląskie 1929/30. Katowice [1930]; Księga adresowa miasta Wielkich Katowic 1935/1936. Opis władz i urzędów państwowych, komunalnych, samorządowych i instytucyj prywatnych; alfabetyczny spis ulic; spis mieszkańców według ulic; alfabetyczny spis mieszkańców; alfabetyczny spis branż, alfabetyczny spis zakładów i przedsiębiorstw przemysłowo-handlowych. Katowice 1935.

CZERWONE WIERCHY, VI Szczep Harcerski w ►SP nr 14, zał. 1967; działały 3 drużyny, komendant: Andrzej Wrzesień. Szczep prowadził bufet w Technikum dla Pracujących.
Kronika Szkoły Podstawowej nr 14 w Katowicach w zbiorach MHK.

CZOBER Tadeusz (28 X 1948. Pszczyna – 3 V 1992, Katowice), grafik, do lutego 1982 roku prodziekan Wydziału Grafiki ASP w Katowicach; założyciel i działacz Komitetu Uczelnianego NSZZ „Solidarność”, internowany (13–23 XII 1981) w związku z akcją „Jodła”, na mocy decyzji KW MO w Katowicach, z uwagi na podejrzenie o prowadzenie „działalności zagrażającej interesom państwa”. Po zatrzymaniu osadzony w areszcie KW MO Katowice. Po odmowie podpisania listy lojalności objęty ścisłą kontrolą operacyjną, z zakazem wyjazdów za granicę do 1987, był sygnatariuszem listu otwartego z 7 stycznia 1983 roku do Sejmu PRL w sprawie uwolnienia przywódców „Solidarności”. Pochowany na ►Cmentarzu Bonifratrów w Bogucicach.
Biuletyn Informacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu; inskrypcja nagrobkowa na cmentarzu Bonifratrów w Bogucicach.

CZUDAY WERKE GmbH, fabryka porcelany elektrotechnicznej (pierwotnie Oberschlesische Porzellanfabrik Gebhard & Barbasch, założona w 1920 roku w Szopienicach-Roździeniu, wykupiona przez Richarda Czudaya zmieniła nazwę na C.W.; od 1922 Elektroporcelana SA, od 1923 własność ►Giesche SA, przeniosła się do Bogucic; od 1925 w nowoczesnym budynku, zmieniła nazwę na Fabrykę Porcelany Giesche dawniej Czuday SA; dyrektor Richard Czuday.
I. Gatys, R. Gatys: Vademecum kolekcjonera śląskiej porcelany. Znaki firmowe fabryk porcelany 1820–2010. Tarnowskie Góry 2001.