B

 

BACKHAUS, kompleksy handlowo-usługowe w Załężu przy ul. ►Gliwickiej, na skrzyżowaniu z ul. ►Wiśniową, budowane od 1898 roku po pn.-wsch. stronie ulicy; piekarnia, pralnia z maglem (zasilane maszyną parową); od ok. 1908 łaźnia z oddzielnymi pomieszczeniami prysznicowymi dla kobiet i mężczyzn.
AUM zesp. 1/2465; G. Pierończyk: Kleofas w życiorys wpisany. Zabrze 2016.

BACKHAUS II, druga piekarnia w Załężu, otwarta przez ►Giesche SA w 1916 roku w celu uspokojenia nastrojów społecznych związanych z trudnymi warunkami życia w okresie I wojny światowej.
G. Pierończyk: Synek z familoka. Zabrze 2016.

BADURA Szymon (7 X 1869, Ligota, dz. Katowic – 4 III 1896, Załęże), górnik przodowy; jedna z 104 ofiar poległych w wielkiej ►katastrofie górniczej na kopalni „Kleofas” w nocy 3/4 III 1896. Patron ul. na ►Kolonii Ignacego Mościckiego.
U. Rzewiczok, Badura Szymon, [w:] Patronowie katowickich ulic i placów, red. U. Rzewiczok, Katowice 2013.

BAGNA, podmokłe obszary o specyficznej roślinności; w krajobrazie Załęża do II poł. XIX w. dominowały we wschodniej części gminy (przy ujściu potoku ►Osiek do ►Rawy; w Załęskiej Hałdzie istnieją jeszcze współcześnie w ►Lesie Załęskim.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie -Załężu – maszynopis [1955].

BAILDON (także „Przy Baildonie”), kolonia (jedna z największych na terenie Katowic) 325 działek (o pow. 12,17 ha), zał. 1945 jako Towarzystwo Ogródków Działkowych, od 1951 przejęte przez Zakładowe Związki Zawodowe ►Huty Baildon; obecnie Rodzinne Ogródki Działkowe, zlokalizowane w rejonach ►ul. P. Pośpiecha, ►ul. F. Anioła, ►ul. Kochłowickiej, ►ul. Gliwickiej, ►ul. Chodnikowej w Załężu oraz ul. ks. P. Ściegiennego i Błękitnej w Dębie. W l. 60 XX w. na terenie działek rosło 2 tys. drzew owocowych (grusza, śliwa, jabłoń, orzech, morela, brzoskwinia); później z szczególną troską działkowicze dbali o krzaki agrestu, truskawki, warzywa i kwiaty. W 2015 w konkursie na najpiękniejszy ogródek działkowy w Katowicach trzy pierwsze nagrody zdobyli: Mirosława Kalamala, Aniela i Marian Sasiak, Teresa Kołodziejska. Funkcje prezesa pełni Franciszek Foltys, a działaczami są: Antoni Wróbel i Jan Starowicz.
Nasze ogródki działkowe, „Głos Baildonu” z 1 X 1952; „Głos Baildonu” 1967, nr 17; https://szlapek.pl/ozpzd/news_jubileusze.php?n=219; https://bip.um.katowice.pl/dokumenty/2010/1/5/1262696829.pdf.

BAILDON, huta (stanęła w miejscu ►Załęskiej Kuźnicy) na pograniczu Załęża i Dębu; zał. 1823 przez spółkę, na której czele stał ►John Baildon; w l. 1863–1864 zakład nieczynny; kolejnym właścicielem był ►Otto Hagenscheidt (w 1865 wprowadził aktualny do dzisiaj znak firmowy BHH); od 1887 własność Oberschlesische Eisenindustrie A.G. für Bergbau und Hüttenbetreib w Gliwicach z wyodrębnionym później przedsiębiorstwem Baildonstahl; od 1922 Huta Baildon SA, od 1926 Huta Pokój SA (z włączoną od 1929 kopalnią „Eminencja”); od 1929 pod kuratelą sądową; w l. 1939–1945 Baildonsilesia Stahl (w strukturach Oberschlesische Hüttenwerke AG w Gliwicach), na terenie zakładu w l. 1943–1946 obóz jeniecki pierwotnie dla aliantów, w l. 1945–1946 dla Niemców); w l. 1948–1950 Hajduckie Zakłady Hutnicze; 1950–2000 Przedsiębiorstwo Państwowe.
Rozwój techniczny: zaczątkiem huty była ►pudlingarnia; po wstrzymaniu produkcji w l. 60 XX w. generalna przebudowa walcowni (1868); budowa pieców martenowskich (1891); produkcja prętów kutych (1906); instalacja pierwszego na Górnym Śląsku elektrycznego pieca indukcyjnego Kjielina (1907), związana z produkcją na potrzeby militarne Niemiec; ciągarnia prętów, drutu, powstanie kuźni (1908); instalacja pieca łukowego Groda o poj. 8 t. (1913); uruchomienie walcowni taśm i produkcja taśm zimnowalcowanych (1916); rozpoczęcie produkcji łańcuchów gospodarczych (1923); instalacja elektrycznego pieca łukowego (1936); produkcja rur cienkościennych (1937); budowa walcowni blach zimnowalcowanych (1938); instalacja elektrycznego pieca łukowego o poj. 30 t. (1941); w okresie II wojny światowej huta nie ucierpiała na skutek działań wojennych, w 1942 część urządzeń i maszyn złomowano; zastosowanie tlenu do świeżenia metali (1956), elektrożużlowe wytapianie stali (1969); powstanie Mikrohuty w Strzemieszycach (1973); BHH Mikrometr (1996).
Zakłady specjalistyczne: wierteł (od 1907, produkcja od 1908); elektrod (1933, zob. ►Elektrody Baildon SA); Wytwórnia Węglików Spiekanych ►„Baildonit” (1936); Magnesy i Mikrostalownia (1946); Zakład Produkcji Katalizatorów (1995); wytwórni płytek wieloostrzowych (1 I 1995 utworzenie SA Sandwik-Baildonitch Baildonit); produkcja kanalizatora samochodowego (1995). Od rozpoczęcia do zakończenia działalności huta produkowała ok. 12 tys. asortymentów.
Historia społeczno-polityczna: 1858 – pierwsza na terenie huty kasa bracka; w II powstaniu śląskim huta po zaciekłej walce została zdobyta przez powstańców z Bogucic i Wełnowca; w III powstaniu śląskim zdobyta całkowicie; wydział remontowy brał udział w opancerzaniu pojazdów bojowych; w walkach III powstania brali udział pracownicy huty, m.in. ►Leon Bazan, ►Stefan Giebel; po 1932 – polonizacja stanowisk kierowniczych; 1932 i 1936 – strajki załogi, obydwa zakończone sukcesem; 1937 – odsłonięcie pomnika Józefa Piłsudskiego; 1941 – egzekucja Zygmunta Kani (obrońcy Katowic) w domu administracyjnym; 1944 – egzekucja Emila Solgi z Wełnowca; 1942–1945 – obóz pracy dla jeńców rosyjskich, włoskich, cywilów z Francji; 1945–1947 – obóz pracy dla jeńców niemieckich. Od l. 30 XX w. działalność prowadziły organizacje społeczne i polityczne, m.in. Stowarzyszenie Kasy Pośmiertnej Urzędników Huty Baildon, Ogólna Kasa Pośmiertna Huty Baildon; po 1945 – Komitet Zakładowy Polskiej Partii Robotniczej (od 1948 Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej), Związek Walki Młodych, Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych (po ich połączeniu: Związek Młodzieży Polskiej), Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej, Liga Kobiet, Koło Związku Bojowników o Wolność i Demokrację; w l. 1981–1982 i po 1990 – ►Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”; w 1989 – koło Polskiej Partii Socjalistycznej Rewolucja Demokratyczna; związki zawodowe Hutnicza Brać, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych.
Szkolnictwo: ►Technikum dla pracujących Huty Baildon, ►Zasadnicza Szkoła Zawodowa Huty Baildon, opieka nad ►Szkołą Podstawową nr 20.
Działalność socjalna: od 1870 tworzenie kolonii mieszkaniowej ►Hegenscheidta (1870); osiedli przy ►ul. 18 Sierpnia (1936); ks. Piotra Ściegiennego domy przy ►ul. Żelaznej; ośrodki kolonijne: Jedlina, Istebna, Gdynia-Chylonia; półkolonie w Załężu; ►przedszkole, ►żłobek, ogródki działkowe (zob. ►Baildon, Przy Baildonie); kasa pośmiertna pracowników huty.
Mecenaty: w ruchu sportowym – KS „Dąb” Katowice, ►Klub Tenisowy Huty „Baildon”, KS ►„Baildon” Katowice, ►„Stal” Katowice; w kulturze: niemiecki i polski ►Chór Huty „Baildon”, chór ►Halka, ►Zakładowy Dom Kultury (w. l. 1952–1954 Klub Fabryczny).
Zasłużeni dla huty: ►Henryk Christoph, ►Alojzy Farnik, ►Iwan Feszczenko-Czopiwski, ►Tadeusz Malkiewicz, ►Feliks Olszak, ►Julian Pilch, ►Marceli Siedlanowski, ►Kiejstus Żemajtis.
APK, wstęp do inwentarza zesp. Huta Baildon, Centralny Zarząd Przemysłu Hutniczego, sygn. 308; APK, zesp. Starostwo Katowickie, sygn 91; APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział Społeczno-Polityczny, sygn. 560/1; U. Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice 2009.

baildon-john

BAILDON John (11 XII 1772, Larbert w Szkocji – 7 VIII 1846, Gliwice), hutnik, przemysłowiec, inżynier, uważany za ojca współczesnego hutnictwa żelaza. Pochodził z rodziny o tradycjach hutniczych. W 1789 poznał Fryderyka von Redena, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, późniejszego pruskiego ministra zajmującego się uprzemysłowieniem Górnego Śląska. Od 1793 przebywał na Górnym Śląsku. Zlecono mu zainstalowanie w kopalni „Fryderyk” w Tarnowskich Górach pierwszej na Górnym Śląsku maszyny parowej. Był doradcą technicznym przy budowie Królewskiej Odlewni Żelaza w Gliwicach, projektantem i nadzorcą budowy wielkiego pieca hutniczego opalanego koksem (uruchomionego 10 XI 1796). Zaprojektował pierwszy żelazny most w Europie na rzece Strzegomce w Łażanach k. Strzegomia. W 1799 rozpoczął budowę (opracował projekty techniczne i kosztorysy) Królewskiej Huty (niem. Königshütte, po II wojnie światowej Huta Kościuszko), która podjęła pracę w 1802. Na zlecenie księcia Hohenlohe zaprojektował zakład wielkopiecowy w Sławięcicach i walcownię żelaza w Blachowni, a w spółce z księciem – kopalnię węgla kamiennego „Hohenlohe” i hutę żelaza Hohenlohe w Wełnowcu. Razem z Redenem zaprojektował Kanał Kłodnicki oraz Główną Kluczową Sztolnię Dziedziczną. Obie te inwestycje miały służyć do transportu drogą wodną węgla z kopalń „Królowa Luiza” w Zabrzu i „Król” w Królewskiej Hucie (te nowatorskie inwestycje straciły szybko na znaczeniu w momencie wybudowania kolei żelaznej). W 1823 zawiązał spółkę akcyjną z udziałem wyłącznie kapitału mieszczańskiego, która na granicy Katowic, Dębu i Załęża zbudowała pudlingarnię, która później rozwinęła się w nowoczesną hutę noszącą imię swego twórcy. Był udziałowcem wielu hut i kopalń, m.in. kopalni „Waterloo”. Od 2009 jedna z katowickich ulic na osiedlu Dębowe Tarasy nosi jego imię.
U. Rzewiczok, Huta Baildon i jej twórca, Katowice 2009; R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana, Katowice 1997.

BAILDON KATOWICE, klub sportowy, zał. 24 II 1945 w Katowicach-Dębie. Po nieudanej próbie reaktywowania KS „Dąb” Katowice działacze sportowi z Huty Baildon utworzyli KS Baildon Katowice. W 1949 po fuzjach z KS „Pogoń” Katowice i KS „Ferrum” Zawodzie przekształcił się w klub o zasięgu ogólnomiejskim. W l. 1950–1957 działał jako Koło Sportowe ►„Stal” nr 4 przy Hucie Baildon, stając się strukturą branżową; w 1957 odzyskał osobowość prawną; pod koniec l. 50. XX w. był jednym z największych KS w Polsce. Prowadził sekcje: boks, brydż, gimnastyka sportowa, hokej na lodzie, kajakarstwo, kolarstwo, koszykówka, lekkoatletyka, narciarstwo, piłka nożna, piłka ręczna, piłka wodna, pływanie, podnoszenie ciężarów, siatkówka, skoki do wody, sporty motorowe, szachy, szermierka, tenis, tenis stołowy, zapasy, a także szkółki dziecięce i klasy sportowe w szkołach na Osiedlu Tysiąclecia: szermierczą i tenisową. Dysponował takimi obiektami, jak: basen ►Bugla, boisko piłkarskie przy ul. Gliwickiej, ►Hala Sportowa Baildon przy ul. Chorzowskiej, Korty Tenisowe przy ul. Astrów, stadion lekkoatletyczny przy ul. Kościuszki, plansza szermiercza, stoły pingpongowe przy ul. Żelaznej. Przestał funkcjonować po zlikwidowaniu zakładu patronującego (po 2000). Był organizatorem Międzynarodowych Tenisowych Mistrzostw Polski. Działacze: Paweł Ciasnocha, Walenty Czyrski (pierwszy prezes klubu), Alojzy Farnik, Zbigniew Grajkowski, Henryk Jonszta, Marian Liberka, Zbigniew Ochoński, Feliks Olszak. Kronikarski zapis dziejów klubu na łamach „Głosu Baildonu” opracowali: Zbigniew Grajkowski i Henryk Czarnik. Drużyny klubowe uczestniczyły w rozgrywkach I ligi: siatkówki kobiet (1959–1961) i mężczyzn (1989–1991), hokeja na lodzie (1959–1982), lekkoatletyki (1959, 1963–1965), szermierki (1959), tenisa (1956–1958, 1960–1964, 1966–1973), koszykówki mężczyzn (1969–1970, 1978, 1986) oraz II ligi: brydż (1970–1972, 1974–1978, 1982– 1984). 13 zawodników reprezentowało Polskę na IO: hokeiści na lodzie – Feliks Góralczyk, Robert Góralczyk, Wiesław Jobczyk, Gerard Langner, Tadeusz Obłój, Jerzy Ogórczyk, Augustyn Skórski, Andrzej Zabawa, Karol Żurek; szermierze – Krystyna Urbańska (Machnicka), Marceli Wiech, Ryszard Zub, tenisista stołowy – Leszek Kucharski. Osiągnięcia: 1 (0–0–1) medal IO – 3 m. w szermierce (1956); 5 (1–2–2) medali MŚ – 3 złote (1961), 2 srebrne (1965, 1967) i 2 brązowe (1964, 1971) w szermierce; 2 (1–0–1) medale ME – 1 m. w sztafecie 4 x 100 m kobiet (1962) i 3 m. w tenisie stołowym; 176 (54–52–70) medali MP, w tym w 7 (0–3–4) medali w hokeju na lodzie (1970–1978) zdobytych przez 45 zawodników, 27 (2–12–13) medali w lekkoatletyce (1956–1963) zdobytych przez 17 zawodników, 4 (3–1–0) medale w podnoszeniu ciężarów (1946–1948) zdobyte przez 3 zawodników, 41 (5–16–20) medali szermierce (1957–1995) zdobytych przez 52 zawodników, 78 (36–16–26) medali w tenisie (1957–1983) zdobytych przez 15 zawodników, 19 (8–4–7) medali w tenisie stołowym (1991–1996) zdobytych przez 12 sportowców. Osiągnięcia z lat 1950–1956 zob. Stal Katowice. Wybitni sportowcy: Lucjan Błaszczyk, Jadwiga Jędrzejowska, Leszek Kucharski, Franciszek Sobczak, Elżbieta Szyroka (rekordzistka Europy w lekkoatletyce), Krystyna Urbańska; trenerzy: Franciszek i Walerian Klimontowiczowie, Emil Nikodemowicz, Antoni Sobik, Wilhelm Weglenda, Roman Wontroba, Teodor Zaczyk.
APK, zesp. Okręgowy Związek Piłki Nożnej Katowice, sygn. 51; B. Cimała, A. Steuer: Sport w województwie katowickim struktura, baza, kadry. W: Z dziejów kultury fizycznej na Śląsku: rozwój kultury fizycznej na Śląsku w latach 1919–1989. Red. M. Ponczek, K.H. Schodrok. T. 1. Katowice 2009; Z. Grajkowski: 40 lat Klubu Sportowego „Baildon” Katowice 1945–1985. Informator. Katowice 1985; U. Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice 2009; 50 lat tenisa w KS „Baildon” Katowice. Katowice 1985; Mała encyklopedia sportu. T. 1: A–K. Warszawa 1984.

Osiągnięcia sportowe KS Baildon Katowice

MP w hokeju na lodzie

RokImię, nazwiskoMiejsce
1970 Andrzej Bala, Robert Bobrowski, Bronisław Chyski, Feliks Góralczyk, Robert Góralczyk, Krystian Hampel, Bogdan Kądziołka, Gerard Langer, Andrzej Macior , Roman Mateja, Tadeusz Obłój, Manfred Prudko, Jan Tomanek, Karol Żurek 3
1972 Robert Bobrowski, Bronisław Chyski, Bronisław Garbocz, Feliks Góralczyk, Robert Góralczyk, Michał Grodzki, Krystian Hampel, Adam Iwanowski, Janusz Kalisz, Bogdan Kądziołka, Janusz Kwiatkowski, Gerard Langer, Andrzej Macioł, Piotr Marniok, Roman Mateja, Tadeusz Obłój, Manfred Prudło, Jan Siedek, Marek Świerszcz, Henryk Święty, Jan Tomanek, Karol Żurek 2
1973 Robert Bołbotowski, Zygmunt Chrobok, Bronisław Chyski, Bronisław Garbocz, Robert Góralczyk, Michał Grodzki, Adam Iwanowski, Bogdan Kądziołka, Bogdan Krawczyk, Janusz Kwiatkowski, Bogusław Malinowski, Gerard Langer, Piotr Maryniok, Eugeniusz Mateja, Roman Mateja, Tadeusz Obłój, Jan Piecko, Manfred Prudło, Jan Siedek, Marek Świerszcz, Henryk Święty, Jan Tomanek, Karol Żurek 3
1974 Robert Bołbotowski, Bronisław Garbocz, Michał Grodzki, Adam Iwanowski, Henryk Jaworowski, Wiesław Jobczyk, Janusz Kalisz, Jan Kądziołka, Bogdan Krawczyk, Janusz Kwiatkowski, Gerard Langer, Bogusław Malinowski, Eugeniusz Mateja, Roman Mateja, Krystian Michna, Tadeusz Obłoj, Jan Piecko, Manfred Prudło, Tadeusz Tomanek, Jan Siedek, Wiesław Siedlarczyk, Marek Świerszcz, Henryk Święty, Karol Żurek 2
1975 Zygmunt Chrobok, Bronisław Chyski, Bronisław Garbocz, Robert Góralczyk, Michał Grodzki, Ryszard Jarocki, Ryszard Jobczyk, Janusz Kalisz, Bogdan Kądziołka, Bogdan Krawczyk, Janusz Kwiatkowski, Gerard Langer, Bogusław Malinowski, Piotr Maryniok, Eugeniusz Mateja, Roman Mateja, Krystian Michna, Adam Mrowca, Wiesław Mrowia, Eugeniusz Nieszporek, Tadeusz Obłoj, Jan Piecko, Manfred Prudło, Wiesław Siedlarczyk, Jan Tomanek, Eugeniusz Walczak, Karol Żurek 3
1976 Bronisław Garbocz, Robert Góralczyk, Michał Grodzki, Ryszard Jarocki, Wiesław Jobczyk, Bogdan Kądziołka, Bogdan Krawczyk, Janusz Kwiatkowski,Gerard Langer, Bogusław Malinowski, Eugeniusz Mateja, Roman Mateja, Krystian Michna, Adam Mrowca, Eugeniusz Nieszporek, Tadeusz Obłoj, Jan Piecko, Wiesław Siedlarczyk, Jan Tomanek, Eugeniusz Walczak, Karol Żurek 2
1977 Jerzy Chrust, Zdzisław Czarnomski, Janusz Drab, Robert Góralczyk, Zbigniew Jabłoński, Ryszard Jarocki, Wiesław Jobczyk, Bogdan Kądziołka, Bogdan Krawczyk, Henryk Kubala, Józef Labuszka, Gerard Langer, Bogusław Malinowski, Eugeniusz Mateja, Roman Mateja, Adam Mrowca, Wiesław Mrowca, Eugeniusz Nieszporek, Jan Piecko, Krzysztof Ślusarczyk, Jan Tomanek, Eugeniusz Walczak, Andrzej Zabawa, Karol Żurek 3

W. Zieleśkiewicz: Historia polskiego hokeja. Krynica Zdrój 2006.

Osiągnięcia międzynarodowe lekkoatletów

RokImię, nazwiskoKonkurencjaImprezaMedal
1962 Elżbieta Szyroka sztafeta 4 x 100 m ME złoty

A. Steuer: Kultura fizyczna. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 1. Katowice 2012.

MP w lekkoatletyce

RokImię, nazwiskaKonkurencjaMiejsce
1956 Elżbieta Ćmok, Stefania Jankowska, Michalina Wawrzynek, Krystyna Wątroba sztafeta 4 x 100m 3
1957 Michalina Wawrzynek bieg na przełaj 800 m 2
1958 Elżbieta Ćmok, Stefania Jankowska, Pastuszka, Krystyna Wątroba, sztafeta 4 x 100m 2
1958 Stefania Jankowska 400 m 2
1958 Zdzisław Lipkowski 800 m 2
1958 Elżbieta Ćmok 200 m 3
1958 Barbara Legawiec skok w dal 3
1959 Zenon Frańczak skok w dal 2
1959 Zdzisław Lipkowski, Józef Psujka, Ernest Stokłosa, Zdzisław Szyroki, sztafeta 4 x 400 m 3
1960 Renata Heinówna, Stefania Jankowska, Beata Kopiec, Elżbieta Szyroka sztafeta 4 x 100 m 2
1960 Stefania Jankowska 400 m 2
1960 Zdzisław Lipkowski 800 m 2
1961 Elżbieta Ćmok 200 m 3
1961 Renata Heinówna skok w dal 3
1961 Renata Heinówna skok w dal 3
1962 Elżbieta Szyroka, Stefania Cebulko, Renata Heinówna, Władysława Kukwa sztafeta 4 x 100 m 1
1962 Elżbieta Szyroka 200 m 2
1962 Stefania Cebulko 400 m 2
1962 Elżbieta Szyroka 100 m 3
1962 Zdzisław Lipkowski 800 m 3
1962 Zenon Frańczak skok w dal 3
1963 Elżbieta Szyroka 100 m 1
1963 Elżbieta Szyroka 200 m 2
1963 Renata Heinówna skok w dal 2
1963 Renata Heinówna, Władysława Kukwa,Elżbieta Szyroka, Krystyna Uliczka sztafeta 4 x 100 m 3
1964 Renata Heinówna skok w dal 3
1964 Renata Heinówna skok w dal 3

H. Kurzyński i in.: Historia finałów lekkoatletycznych Mistrzostw Polski 1922–2011: konkurencje kobiece. Bydgoszcz 2011; H. Kurzyński i in.: Historia finałów lekkoatletycznych Mistrzostw Polski 1920–2007: konkurencje męskie. Szczecin 2008.

MP w podnoszeniu ciężarów

RokImię, nazwiskoKategoria wagowaMiejsce
1947 Jerzy Herok lekka 1
1947 Józef Szklorz lekka 1
1948 Jerzy Kaczmarczyk kogucia 1
1948 Jerzy Herok lekka 2

M. Szyk: 80 lat polskiej sztangi. Polski Związek Podnoszenia Ciężarów 1925–2005. Warszawa 2005; S. Zgondek: Kartki z historii 40 lat sportu ciężarowego w Polsce. Warszawa 1965.

Osiągnięcia międzynarodowe w szermierce

RokImię, nazwiskoKonkurencjaZawodyMedal
1956 Jerzy Zub szabla drużynowo IO brązowy
1961 Franciszek Sobczak szabla drużynowo złoty
1961 Jerzy Wandzioch szabla drużynowo złoty
1961 Jerzy Zub szabla drużynowo złoty
1964 Józef Nowara szabla indywidualna MŚ (do 20. r.ż.) brązowy
1965 Eugeniusz Gos szabla indywidualne MŚ (do 20. r.ż.) srebrny
1967 Zbigniew Matwiejew szpada MŚ (do 20. r.ż.) srebrny
1971 KrystynaUrbańska floret drużynowy brązowy

H. Marzec: Historia medalami pisana: 75 lat śląskiej szermierki. Katowice 2002.

MP w szermierce

RokImię, nazwiskoKonkurencjaMiejsce
1956 Wojciech Rydz szpada 1
1957 Wojciech Rydz szpada 1
1957 Wanda Pastuszka-Macioszek floret 2
1957 Ryszard Zub szabla 2
1957 Genowefa Migas floret 3
1957 Arnold Kulczyk, Henryk Mandera, Wojciech Rydz, Marcin Szczerba floret mężczyzn drużynowo 3
1958 Alina Ciupka, Barbara Jon, Herta Liszkowska-Stanoszek, Genowefa Migas, Wanda Pastuszka -Macioszek floret kobiet drużynowo 2
1958 Franciszek Sobczak, Marcin Szczerba, Erwin Śmieszek, Ryszard Zub szabla mężczyzn drużynowo 2
1959 Barbara Klimza, Herta Liszkowska-Stanoszek, Genowefa Migas, Wanda Pastuszka-Macioszek floret kobiet drużynowo 3
1959 Franciszek Sobczak, Marcin Szczerba, Erwin Śmieszek, Ryszard Zub szabla mężczyzn drużynowo 3
1960 Gerard Kubica, Franciszek Sobczak, Marcin Szczerba, Erwin Śmieszek, Jerzy Wandziach, Ryszard Zub szabla mężczyzn drużynowo 2
1961 Franciszek Sobczak szabla 2
1962 Genowefa Migas floret 2
1963 Jerzy Chrobok, Józef Nowara, Franciszek Sobczak, Marcin Szczyrba, Erwin Śmieszek, Jerzy Wandziach szabla mężczyzn drużynowo 3
1964 Dietmar Brehmer, Jerzy Chrobok, Eugeniusz Gos, Franciszek Sobczak, Erwin Śmieszek, Jerzy Wandzioch szabla mężczyzn drużynowo 3
1965 Franciszek Sobczak szabla 2
1965 Jerzy Chrobok, Eugeniusz Gos, Franciszek Sobczak, Marcin Szczerba, Erwin Śmieszek szabla mężczyzn drużynowo 3
1966 Krystyna Urbańska floret 2
1966 Franciszek Sobczak szabla 2
1967 Franciszek Sobczak szabla 2
1967 Krystyna Urbańska floret 2
1967 Eugeniusz Gos, Jerzy Kubiczek, Jan Nowara, Erwin Śmieszek, Jerzy Wandzioch, Bogdan Żmidziński, szabla mężczyzn drużynowo 3
1969 Krystyna Urbańska floret 2
1970 Krystyna Urbańska floret 3
1971 Kinga Dybczyńska, Elżbieta Radziewska, Krystyna Urbańska, Jadwiga Urbańska-Dobrakowska, Aleksandra Wirowska floret kobiet drużynowo 3
1972 Kinga Dybczyńska, Elżbieta Radziewska, Krystyna Urbańska, Jadwiga Urbańska -Dobrakowska, Aleksandra Wirowska floret kobiet drużynowo 3
1975 Krystyna Urbańska floret 2
1975 Marceli Wiech szpada 3
1978 Krystyna Urbańska floret 1
1979 Barbara Szeja-Wysoczańska floret 1
1987 Ewa Jabłońska, Jolanta Kozyra, Elżbieta Niestolik-Krajewska, Krystyna Salak, Joanna Witkowska floret kobiet drużynowo 3
1989 Kozyra Jolanta, Elżbieta Niestolik-Krajewska, Krystyna Urbańska, Jadwiga Urbańska-Dobrakowska floret kobiet drużynowo 2
1989 Leszek Gajda szabla 3
1990 Leszek Gajda szabla 1
1990 Wojciech Strzała szabla 2
1990 Ewa Jabłońska, Krystyna Jabłońska, Jolanta Kozyra, Elżbieta Niestolik-Krajewska, Krystyna Mysza floret kobiet drużynowo 3
1990 Jacek Banaszewski, Leszek Gajda, Adam Skarbonkiewicz, Wojciech Strzała, Marcin Zieliński floret mężczyzn drużynowo 3
1991 Leszek Gajda szabla 3
1992 Leszek Gajda, Jacek Magoska, Wojciech Strzała, Rafał Sznajder, MarcinZieliński szabla mężczyzn drużynowo 3
1995 Krzysztof Bittner, Sebastian Góra, Piotr Kucięba, Maciej Litwiński szabla mężczyzn drużynowo 3

H. Marzec: Historia medalami pisana: 75 lat śląskiej szermierki. Katowice 2002.

MP w tenisie

RokImię, nazwiskoKonkurencjaMiejsce
1957 Jadwiga Jędrzejowska singel 1
1957 Jadwiga Jędrzejowska, F. Fogelman („Olsza” Kraków) debel 1
1957 Andrzej Licis singel 1
1957 Jadwiga Jędrzejowska singel (hala) 1
1957 Andrzej Licis, Jadwiga Jędrzejowska, Edward Skorupa, Eryk Bratek drużynowo 1
1957 Lidia Licisówna z Szmidtówną debel 2
1957 Andrzej Licis singel (hala) 2
1957 Andrzej Licis, Henryk Skonecki debel (hala) 3
1958 Jadwiga Jędrzejowska singel 1
1958 Jadwiga Jędrzejowska, Krystyna Żmijanka („Baildon” Katowice) debel 1
1958 Krystyna Żmijanka, Jadwiga Jędrzejowska debel 1
1958 Jadwiga Jędrzejowska, Wiesław Gąsiorek („Warta” Poznań) mikst 1
1958 Andrzej Licis singel 1
1958 Andrzej Licis singel (hala) 1
1958 Jan Chytrowski, Andrzej Licis, Edward Skorupa, Zdzisław Trytko, Krystyna Żmijanka drużynowo 2
1958 Krystyna Żmijanka singel (hala) 3
1959 Andrzej Licis, Jadwiga Jędrzejowska mikst 1
1959 Jadwiga Jędrzejowska, Krystyna Żmijanka („Baildon” Katowice) debel 1
1959 Krystyna Żmijanka, Jadwiga Jędrzejowska („Baildon” Katowice) debel 1
1959 Jadwiga Jędrzejowska, Andrzej Licis („Baildon” Katowice) mikst 1
1959 Jadwiga Jędrzejowska singel 1
1959 Andrzej Licis mikst (hala) 1
1959 Andrzej Licis singel 3
1959 Józef Orlikowski debel (hala) 3
1959 Andrzej Licis singel 3
1960 Krystyna Żmijanka singel (hala) 2
1960 Wiesław Biełanowicz debel (hala) 3
1961 Jadwiga Jędrzejowska singel 1
1961 Jadwiga Jędrzejowska, Krystyna Żmijanka („Baildon” Katowice) debel 1
1961 Krystyna Żmijanka, Jadwiga Jędrzejowska („Baildon” Katowice) debel 1
1961 Zenneg, Józef Orlikowski debel 3
1961 Józef Orlikowski, Zenneg debel 3
1961 Józef Orlikowski singel (hala) 3
1962 Wiesław Biełanowicz, A. Bratek, Jadwiga Jędrzejowska, E. Pokładek, Zenneg, Krystyna Żmijanka drużynowo 1
1962 Jadwiga Jędrzejowska, Wiesław Gąsiorek („Warta” Poznań) mikst 1
1962 Józef Orlikowski singel (hala) 1
1962 Wiesław Biełanowicz  debel (hala) 1
1962 Józef Orlikowski, Władysław Skonecki (MKT Łódź) debel (hala) 2
1962 Józef Orlikowski singel 2
1962 Józef Orlikowski, Władysław Skonecki (MKT Łódź) debel 3
1962 Krystyna Żmijanka mikst 3
1962 Krystyna Żmijanka debel 3
1962 Ryszard Bratek, Mieczysław Kubaty („Nadwiślan” Kraków) debel (hala) 3
1963 Jadwiga Jędrzejowska, Wiesław Gąsiorek („Warta” Poznań) mikst 1
1963 Józef Orlikowski singel (hala) 2
1963 Józef Orlikowski, Wiesław Nowicki („Legia” Warszawa) debel (hala) 2
1964 Jadwiga Jędrzejowska singel 1
1964 Wiesław Biełanowicz, Mieczysław Rybarczyk debel (hala) 3
1964 Krystyna Żmijanka-Makowska mikst 3
1965 Jadwiga Jędrzejowska, Wiesław Gąsiorek („Warta” Poznań) mikst 1
1965 Krystyna Makowska, Jadwiga Jędrzejowska debel 1
1965 Jadwiga Jędrzejowska, Krystyna Żmijanka-Makowska debel 1
1965 Józef Orlikowski debel (hala) 2
1965 Andrzej Biełanowicz-Osadca mikst 3
1966 Jadwiga Jędrzejowska, Danuta Wieczorek (Baildon Katowice) debel 1
1966 Jadwiga Jędrzejowska, Wiesław Gąsiorek (Warta Poznań) mikst 2
1966 Krystyna Makowska, Dracz debel 3
1967 Danuta Wieczorek, Wiesław Rybarczyk („Warszawianka” Warszawa) mikst 1
1967 Danuta Wieczorek, Danuta Rylska („Legia” Warszawa) debel 2
1967 Krystyna Makowska debel 3
1968 Danuta Wieczorek singel 1
1968 Danuta Wieczorek, Barbara Olszowska („Spójnia” Warszawa) debel 1
1968 Danuta Wieczorek, Wiesław Biełanowicz mikst 3
1968 Wiesław Biełanowicz, Danuta Wieczorek mikst 3
1969 Wiesław Biełanowicz debel 2
1970 Danuta Wieczorek singel (hala) 1
1970 Danuta Wieczorek singel 1
1970 Danuta Wieczorek, Anna Zdun (Sopocki Klub Tenisowy Sopot) debel 2
1970 Wiesław Biełanowicz Singel (hala) 3
1970 Stanisław Kończak, Czesław Dobrowolski („Zagłębie” Wałbrzych) debel 3
1971 S. Dąbrowski, Stanisław Kończak debel (hala) 3
1971 Stanisław Kończak, S. Dąbrowski debel (hala) 3
1978 Andrzej Wiśniewski, Grzegorz Niestrój debel 2
1980 Andrzej Wiśniewski debel (hala) 1
1980 Andrzej Wiśniewski-J. Gąsior debel 2
1981 Andrzej Wiśniewski debel 3
1983 Waldemar Rogowski singel 2
1983 Andrzej Wiśniewski debel 3

„Sport” 1957, nr 123; Kronika: dokumentacja prasowa najważniejszych wydarzeń w kraju i za granicą [1971 i 1978]. Red. M. Zawadka. Warszawa 1971 i Warszawa 1978; Z. Chmielewski i in.: Tenis polski ma 100 lat. Warszawa 1997.

Osiągnięcia międzynarodowe w tenisie stołowym

RokImię, nazwiskoKonkurencjaZawodyMedal
1994 Lucjan Błaszczyk, Ells Billen (Belgia) mixt ME brązowy
1996 Jakub Kosowski, [?] debel ME kadet złoty

 

MP w tenisie stołowym

RokImię, nazwiskoKonkurencjaMiejsce
1992 Leszek Kucharski singel 2
1992 R. Domagała, I. Gudilkin, Leszek Kucharski, J. Łowicki, Piotr Napiórkowski drużynowo 1
1992 Piotr Napiórkowski, Mojski debel 1
1993 Abramienko, J. Kołodziejczyk, J. Łowicki, Piotr Napiórkowski drużynowo 2
1993 Piotr Napiórkowski, Staszak debel 3
1993 J. Kołodziejczyk, J. Łowicki debel 3
1994 Lucjan Błaszczyk, I. Gudilkin, J. Kołodziejczyk, Leszek Kucharski, J. Łowicki, Piotr Napiórkowski, Andrzej Płodzień drużynowo 2
1994 Lucjan Błaszczyk, Skierski debel 2
1995 Lucjan Błaszczyk singel 1
1995 Lucjan Błaszczyk, Skierski debel 1
1995 Lucjan Błaszczyk, J. Langosz mixt 1
1996 Marcin Kusiński,[?] drużynowo 1

W. Pięta: Tenis stołowy na Górnym Śląsku w latach 1929–2004. Częstochowa 2004.

BAILDONIT, nazwa firmowa wprowadzona 1936 w ►Hucie Baildon (przejściowo „Twardy Metal” z inicjatywy inż. Tadeusza Malkiewicza) dla produkcji węglików spiekanych; od 1955 zakład funkcjonował w oddanym do użytku nowo wybudowanym Wydziale Metalurgii Proszków w Hucie Baildon, od 31 XII 1977 w Zakładzie Węglików Spiekanych „Wolframit” (z wydziałem metalurgii proszków, wytwórnią płytek wieloostrzowych), od 1980 w jednostce organizacyjnej pod nazwą Zakład Węglików Spiekanych „Baildonit”, od 1994 ►Sandvik-Baildonit, w 1996 w ramach Węgliki BAILDONIT Spółka z o.o. W l. 2013–2016 doszło do zmian własnościowych spółki (zakup większościowego pakietu udziałów po dawnej Hucie Baildon przez polskiego prywatnego inwestora strategicznego z branży narzędzi górniczych). Od 2016 (po pozyskaniu prywatnego inwestora z branży górniczej i wykupieniu udziałów po KOPEX-ie) specjalnością zakładu jest produkcja narzędzi dla: przemysłu górniczego (noże stosowane w górniczych kombajnach urabiających), branży kamieniarskiej (noże do produkcji kostki granitowej i bloczków betonowych), leśnictwa (noże do frezów i rozdrabniaczy leśnych), hutnictwa (wiertła do otworów spustowych, matryce i stemple do obróbki plastycznej metali), inżynierii bezwykopowej (przewierty, mikrotuneling, narzędzia stosowane w recyklingu), a także narzędzi specjalnych i śrubiarskich; płytek i kształtek z węglików spiekanych do różnych aplikacji, węglików spiekanych do specjalnych zastosowań, mieszanek węglikowych na bazie węglika wolframu.
U. Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice 2009; G.Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017; https://baildonit.com.pl.

BAILDOŃSKI USKOK, uskok kopalni ►Kleofas o kierunku południkowym o zrzucie od kilku do 50 m w kierunku północno-wschodnim.
https://zapadliska.gig.eu/sites/default/files/KWK%20Kleofas%20-%20info%20POL.pdf

BAILDOŃSKI ŚRODKOWY USKOK, uskok kopalni ►Kleofas o kierunku południkowym we wschodniej części obszaru, o zrzucie do 30 m w kierunku północno-wschodnim.
https://zapadliska.gig.eu/sites/default/files/KWK%20Kleofas%20-%20info%20POL.pdf

BALA Walter (13 VI 1915, Załęże – 18 XII 1993, Katowice), hokeista na lodzie, trener; do 1939 roku zawodnik KS Dąb Katowice; po 1945 organizator sekcji hokeja na lodzie w pionach sportowych: gwardyjskim i górniczym; szkoleniowiec, wychowawca wielu hokeistów w Gwardii Katowice, GKS Katowice, Unii Oświęcim, Chemiku Kędzierzyn. Osiągnięcia: 1 (1–0–0) medal MP – 1 m. w hokeju na lodzie (1939).
W. Zieleśkiewicz: Historia polskiego hokeja. Warszawa 2006.

BALION Józef Piotr (6 IV 1882, Chełm Śląski – ?), od 1922 roku górnik kopalni ►Kleofas (rębacz), zaprzysiężony w Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, uczestnik III powstania śląskiego (zob. ►Powstania śląskie).
APK, zesp, Giesche SA, sygn. 5307.

BALLY Aleksander von ([?], Wrocław – 1854, Berlin), hr., od 1821 generalny pełnomocnik księcia Adolfa Hohenlohe Ingelfingen, tajny radca, właściciel Chudowa, delegat pow. bytomskiego do parlamentu frankfurckiego – głosował za zjednoczeniem Niemiec pod berłem Habsburgów; w 1844 popadł w długi, które spłacała jego żona. Był właścicielem ►kopalni „Victor” (1838) i hut: ►Victor (1842) i ►Kleine Helene (1843).
A.K. Podrucki, B. Szmatloch, Katowicka szlachta i arystokracja. Ku nowoczesnym Katowicom, Katowice 2014.

BAMBINO, teatr dziecięcy wzmiankowany w l. 60. XX w., jedna ze struktur organizacyjnych ►Zakładowego Domu Kultury Huty Baildon w Załężu; pracami kierowali: Otylia Czerny i Franciszek Gałuszka.
„Głos Baildonu” 1964, nr 20.

BARAK HUTY BAILDON, parterowy, mieszkalny, wybudowany w 1918 roku dla 30 robotników.
AUM zesp.4, sygn.83.

BARAK PRZY UL. S. WOJCIECHOWSKIEGO (ob. ►ul. Gliwicka), wybudowany pod koniec XIX w. z przeznaczeniem na gminny lazaret dla zakaźnie chorych; po 1922 przytułek dla ubogich, od 1928 dom mieszkalny z 6 mieszkaniami (1 izba, kuchnia, skład ziemniaków i węgla).
„Wiadomości Administracyjne Katowic” 1929, nr 3–4; „Górnoślązak” 1910, nr 10.

BARANEK Wiktor (18 IX 1890, Załęże – 16 I 1971, Katowice), działacz narodowy; członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” I Katowice (1903–1910), współzałożyciel ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Załężu (1911), Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Bogucice (1911), Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Dąb (1913), uczestnik Zlotu Grunwaldzkiego (1910), członek Stałych Drużyn Sokolich. Od 1919 działał w Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, brał udział w I, II, III ►powstaniach śląskich (wachmistrz żandarmerii polowej). Był działaczem Polskiego Związku Zachodniego; pracował w Urzędzie Wojewódzkim Śląskim w Katowicach. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasług.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice, Wydział Organizacyjno-Prawny, sygn. 2; MHK. Pamiątki po Wiktorze Baranku, Pismo USC Katowice z 27 VI 2017.

BARDOWSKIEGO PIOTRA ULICA, wytyczona w 1951 roku, pierwotnie w osiedlu ►Załęska Hałda (fińskie domki), od lat 70. XX w. w obrębie Osiedla ►Witosa, długości 100 m; droga wewnętrzna, asfaltowana; infrastruktura: ►Przedszkole nr 94 im. Małego Księcia.
P. Nadolski: Ulice. Nazewnictwo w przekroju historycznym. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, T. 2. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz (red.). Katowice 2012.

BARLICKIEGO Norberta ULICA, nazwa od 1951; pocz. na osiedlu fińskich domków ►Załęska Hałda, ob. w zach. części ►Osiedla Witosa; ma przebieg zmienny. Ważniejsze obiekty: ►kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta, Miejska Biblioteka Publiczna nr 12.

BARON Konrad (1872–?), kierownik ►Szkoły Podstawowej nr 22; kandydat (1924) i ławnik (1927) Sądu Powiatowego w Katowicach, mieszkał przy ul. ►Jana 3.
APK zesp. Miasto Katowice 191.

BARTEK [Bartłomiej] (XVI w.), drugi wolny sołtys załęski; właściciel ►chmielnika na pograniczu Załęża i Brynowa; odparł zbrojnie najazd ►Wacława Kamińskiego; znany z porywczości.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu, maszynopis [1955].

BARTŁOMIEJ zob. ►Bartek

BASISTA, restauracja w Załężu, miejsce, w którym w 1896 roku utworzono ►Komitet Budowy Kościoła w Załężu.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu. Maszynopis, b.m.w. [1955].

BASISTA Władysław (14 II 1928, Niedobczyce – 16 IV 2021, Katowice), duchowny rzymskokatolicki, pedagog, filolog, logopeda, działacz społeczny oraz jeden z najbardziej znanych polskich wykładowców homiletyki i fonetyki, Kanonik Honorowy Kapituły Metropolitarnej w Katowicach, kapelan Jego Świątobliwości, Honorowy Obywatel Miasta Katowice; były członek sekcji kaznodziejskiej w komisji ds. duszpasterstwa ogólnego Konferencji Episkopatu Polski, a także wykładowcą Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego w Katowicach (w zakresie fonetyki pastoralnej oraz homiletyki), a także w Wyższym Seminarium Duchownym Braci Mniejszych w Katowicach-Panewnikach, duszpasterz mniejszości niemieckiej w Katowicach i organizator wymiany młodzieży akademickiej pomiędzy Polską a Niemcami.
W 1954 roku otrzymał święcenia diakonatu i kapłańskie, w tym samym roku zamieszkał na terenie ►Parafii św. Józefa w Załężu i pod kierownictwem ówczesnego proboszcza ks. dr. Wilhelma Pluty rozpoczął katechizację dzieci w przyparafialnej salce katechetycznej, organizował również zajęcia teatralne oraz wycieczki dla dzieci w góry; podczas odwiedzin duszpasterskich udzielał wsparcia materialnego najbardziej potrzebującym rodzinom z załęskiej parafii, w której do 2021 był rezydentem pomagającym w pracy duszpasterskiej. Pochowany został w Niedobczycach.
https://silesia.edu.pl/index.php/Basista

BATORY (Beatesegen, Neue Beate), pole górnicze ►kopalni „Kleofas” o pow. 526,266 m², nazwa nadana 31 XII 1937 przez Wyższy Urząd Górniczych. W 1891 właścicielami pola, podzielonego na Beatenssegen I i Beatenssegen II, zostali SA Giesche i ►Hugon Łazarz Henckel von Donersmarck, nabywając je od spadkobierców Friedricha Augusta Frietze z Rybnika i Roberta Caro wraz z kopalnią „Beatenssegen” (nadanie z 1843).
APK, zesp. Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego, sygn. 515/2.

BAUER Zygmunt (29 IV 1913, Majdan Górny pow. Nadworna – 16 X 1982, Katowice), ksiądz katolicki. Święcenia kapłańskie przyjął 20 VI 1937 we Lwowie, od 1946 sprawował posługę w diecezji katowickiej. W 1946 mieszkał na probostwie parafii Kościoła Garnizonowego w Katowicach p.w. św. Kazimierza Królewicza i był katechetą w Miejskim Instytucie Kształcenia Zawodowego. Od 24 X 1949 pełnił funkcję kuratusa, a od XI 1950 administratora ►parafii Świetych Cyryla i Metodego w ►Załęskiej Hałdzie – przyczynił się do kształtu i wystroju miejscowego kościoła. W okresie 23 X 1959 – 7 XII 1971 był proboszczem parafii Przemienienia Pańskiego w Katowicach. Pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.
Słownik biograficzny duchowieństwa (archi)diecezji katowickiej 1922–2008. Red. J. Myszor, współpr. D. Bednarski i in. Katowice 2008.

BAZAN Antoni (1891, Załęże – 6 VIII 1943, Auschwitz), robotnik, powstaniec śląski; aresztowany przez gestapo 19 IV 1941, wywieziony do KL Auschwitz, zamordowany.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy Katowice, sygn. I. 2362.

BAZAN Leon (? – 10 XI 1965 Katowice) powstaniec śląski, uczestnik walk pod Górą św. Anny (1921), komendant ►Związku Powstańców Śląskich w Załężu, dowódca samoobrony powstańczej, działacz ZBOWiD, pracownik Huty ►Baildon; prezes Pracowniczych Ogródków Działkowych Huty „Baildon”; odznaczony Śląskim Krzyżem Powstańczym; pochowany na ►Cmentarzu parafialnym.
„Dziennik Zachodni” 1965, nr 271, 276; „Głos Baildonu” 1959, nr 29.

BAZAR „ZAŁĘŻE”, jednostka handlowa ►Zakładu Targowisk Miejskich, działająca od 1991 przy ►ul. Józefa Pukowca, powstała z przekształcenia Szaberplatzu (targowiska funkcjonującego pierwotnie przy ul. Sokolskiej i ►ul. Feliksa Bocheńskiego). Jedyny w Polsce targ czynny codziennie z wyjątkiem poniedziałku w godzinach nocno-dopołudniowych. Handel artykułami przemysłowymi (głównie odzieżowymi, tekstylnymi i obuwiem) odbywa się w zadaszonych pasażach (900 stoisk).
https://www.ztm.katowice.pl/obiekty www.dziennikzachodni.pl/tag/bazar-zaleze.

BEAMTEN GESANG VEREIN CLEOPHASGRUBE, zob. ►Männer Gesangverein Cleophas Grube.

BEATESEGEN zob. ►Batory

BEDNARCZYK Roman (11 I 1899, Załęże – ?), działacz narodowy, członek gniazda ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Załężu, Towarzystwa Śpiewu ►Lutnia w Załężu, ►Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, brał udział w ochronie wieców plebiscytowych, zebrań politycznych; w III powstaniu śląskim uczestniczył w walkach w Wirku, Blachowni, Rozwadzy, Zalesiu, pracownik Miejskiej Rady Narodowej w latach 1945–1964.
APK, zesp. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, Zarząd Okręgowy Katowice, sygn. 83.

BEKA ULICA zob. ►Bogusławskiego Wojciecha ulica

BELOJANISA KOLONIA zob. ►Mościckiego Ignacego Kolonia.

BERGER Michał (2 X 1909, Kraków – 3 VIII 1984, Chorzów), inżynier technologii ogólnej, maszynoznawstwa; kierownik ►szkoły przemysłowej przy kopalni ►Kleofas (1945–1950), wykładowca w Śląskich Technicznych Zakładach Naukowych, prodziekan Wydziału Przemysłu Wyższej Szkoły Ekonomicznej (1959–1965), zatrudniony był też m.in. jako kierownik parowozowni głównej PKP w Katowicach.
Księga jubileuszowa. 75 lat Uniwersytetu Ekonomicznego, red. M. Kubista-Wróbel, Katowice 2013.

BERGGEIST STRAßE zob. ►Tokarska ulica

BERGGEISTSTRASSE, zob. ul. ►Ślusarska.

BERGMANNSTRASSE zob. ►Wiśniowa ulica

bernhardi-friedrich

BERNHARDI Friedrich (25 XI 1838, Aldig-Krummendorf k. Sulechowa – 4 II 1916, tamże), asesor górniczy (1869), od 1870 przebywał na Górnym Śląsku (nadsztygar w kopalni „Luiza” w Zabrzu, inspektor górniczy w Królewskiej Hucie); od 1873 dyrektor kopalń i hut w Giesche SA (w l. 1884–1904 dyrektor generalny spółki). W 1880 doprowadził do wykupu z rąk Joanny Schaffgotsch nieczynnej ►kopalni „Kleofas”. W l. 1883–1904 był przewodniczącym Górnośląskiego Związku Przemysłowców Górniczo-Hutniczych.
J. Tofilska, E Zacher: Kopalnia węgla kamiennego „Wieczorek”. Historia, opowieści, ciekawostki. Katowice 2011.

BESSER Carl (4 I 1867, Schönebeck − 29 VI 1934, Berlin), z wykształcenia asesor górniczy, niemiecki tajny radca górniczy, generalny dyrektor kopalń koncernu ►Georg von Giesches Erben; karierę w górnictwie rozpoczął w 1880 roku w Królewskiej Hucie, w 1895 otrzymał tytuł asesora górniczego, kierownik kopalni ►Kleofas w Załężu, kierował akcją ratunkową podczas ►Katastrofy górniczej w kopalni Kleofas 3w4 III 1896; od 1907 kierownik kopalni „Giesche” (obecnie KWK „Wieczorek”), od 1908 radca górniczy, a od 1913 dyrektor generalny Bergwerksgeseltschaft Georg von Giesche’s, w 1920 został generalnym dyrektorem kopalń koncernu Georg von Giesche’s Erben. Był uczestnikiem rokowań pokojowych pomiędzy Polską i Niemcami (prowadzonych po ►Powstaniach śląskich), związanych z wyznaczeniem granicy pomiędzy tymi państwami na Górnym Śląsku, wskutek nacisków politycznych został zmuszony do opuszczenia Górnego Śląska w 1926 roku.
J. Tofilska: Katowice-Nikiszowiec. Miejsce, ludzie, historia. Katowice 2007

BETANIA, obiekt sakralny ►Zboru Zielonoświątkowców przy ►ul. Gliwickiej 267, założony na planie koła (średnica 40 m), przykryty kopułą posadowioną na rotundzie, dwukondygnacyjny (poniżej i powyżej gruntu). Zdudowany w l. 1989–1997 wg projektu Kazimierza Poniatowskiego z wykorzystaniem patentu i konstrukcji kopuły Monolithic Constructors Inc. z Teksasu (USA). Kopuła kryje pod sobą wielką kaplicę (sala nabożeństw może pomieścić 1,3 tys. wiernych na miejscach siedzących, składa się z prezbiterium i podium, za którym umieszczono baptysterium do chrztów), salki katechetyczne, bibliotekę, księgarnię, salę kominkową.
M. Bulsa, G. Grzegorek, B. Witaszczyk: Domy i gmachy Katowic. Tekst, kreacja i red. G. Grzegorek. Katowice 2013.

BEZ ZAPOWIEDZI, dziecięcy 4-osobowy zespół wokalny w ►Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 7 na Osiedlu Witosa, powstał w 2002 pod kierunkiem Zbigniewa Tarajkowskiego; uczestniczył w wielu konkursach, przeglądach i festiwalach, zdobywając nagrody i wyróżnienia.
https://www.zso7.katowice.pl/index.

BEZPIECZNE MIEJSCE, mural przy ulicy ►Macieja 3, w Załężu, odsłonięty w 2023 roku, autorką jest pochodząca ze Lwowa Bogdana Davydiuk; mural jest symbolicznym gestem wsparcia dla ukraińskich artystów w czasie wojny.
https://miasto-ogrodow.eu/strona/mural_bezpieczne_miejsce/mid/620

BIAŁECKI Stanisław (? – 6 IX 1939, Tarnów), harcerz z Katowic-Załęża; w kampanii wrześniowej 1939 bronił Katowic w jednym z zorganizowanych miejsc oporu – w punkcie obserwacyjnym obrony przeciwlotniczej na dachu Drapacza Chmur. Zginął podczas bombardowania dworca w Tarnowie.
J. Klistała, Martyrologium harcerek i harcerzy chorągwi śląskich w latach 1939–1945. Słownik biograficzny, Katowice 2015.

BIEDASZYBY, w l. 1932–1937 pole o dł. 1,2 km i szer. 200 m położone na polach górniczych ►kopalni „Wujek” w ►Załęskiej Hałdzie między ►kościołem p.w. św. Cyryla i Metodego a ogródkami działkowymi ►Załęska Hałda, gdzie nielegalnie wydobywano węgiel kamienny; funkcjonowało tam od 6 do 50 szybów (do głębokości 12 m), obsługiwanych przez 20–250 bezrobotnych, którzy dziennie wydobywali do 2 ton węgla.
G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017; APK, zesp. Dyrekcja Policji Katowic, sygn. 34; J. Ziemba: Biedaszyby Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. Katowice 1967.

BIEGAŃSKI Józef (7 II 1893, Zabrze – 11 VII 1968, Katowice), powstaniec śląski, działacz narodowy, od 1907 członek gniazda TG „Sokół”, chóru „Halka”, Eleussis. W 1922 osiadł w Katowicach, pod koniec l. 20 XX w. mieszkaniec ►Kolonii Ignacego Mościckiego, działacz Związku Powstańców Ślaskich, Związku Obrony Kresów Zachodnich, po 1939 prowadził działalność podziemną w Krakowie.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski, Ogólny, sygn. 455; Pismo USC w Katowicach z 28 XI 2017 w MHK.

BIER-PETRUCCIO, firma rzemieślniczo-budowlana, zał. 1929 w Załężu przy ul. Stanisława Wojciechowskiego 30 (ob. ►ul. Gliwicka). Początkowo nazywała się Franciszek Bier (od założyciela firmy). Po śmierci właściciela w 1934 przejęta w spadku przez jego żonę Paulinę i nieletnie dzieci (w ich imieniu spółką zawiadował kurator). W l. 50. XX w. (do likwidacji w 1955) działała pod nazwą Bier-Petruccio. Była jedynym na terenie Katowic zakładem produkującym wyroby z teraso, ksylolitu oraz podłogi bez szpar.
APK, zesp. Rejestr Handlowy, sygn. 2470.

BIRO, fabryka mebli w Załężu przy ul. Wojciechowskiego 47 (ob. ►ul.Gliwicka) wybudowana w 1924 przez Władysława Biro, po jego śmierci przejęta przez żonę Małgorzatę Biro. Zajmowała się też stolarką budowlaną. W okresie okupacji hitlerowskiej nie prowadziła działalności produkcyjnej. Ostania wzmianka w 1950.
AUM Katowice, zesp. 1, sygn. 2415; Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych. Województwo śląskie 1929/1930. [Katowice 1930].

BLACHARZE, grupa rzemieślników branży metalowej, w okresie międzywojennym posiadała w Załężu co najmniej trzech przedstawicieli: Gerharda Lomnitzera, Karola Nawratha, Karola Osieckiego; warsztaty zlokalizowane były przy ul. Franciszka ►Anioła, ►Gliwickiej, ►Wiśniowej. Obecnie największą firmą blacharską jest Auto Grupa ►Pietrzak.
Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych. Województwo śląskie 1929/30. Katowice 1930; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935.

BLUSZCZ Paweł (18 XI 1881, Łaziska Górne – 1944, Groß Rosen), działacz robotniczy; robotnik w kopalni „Wujek”, od 1918 mieszkaniec Kolonii Kopalni „Wujek”; od l. 20. XX w. członek Polskiej Partii Socjalistycznej, potem Komunistycznej Partii Polski; w okresie okupacji w ruchu oporu – pomoc jeńcom sowieckim zatrudnionym w kopalni; aresztowany przez gestapo i wywieziony do obozu; patron ulicy w Brynowie w okresie Polski Ludowej.
G. Bronna-Kugler: Paweł Bluszcz. „Rocznik Katowicki” 1979.

BŁOTA PIŃSKIE, w latach 30. XX wieku prześmiewcze określenie ►Załęskiej Hałdy (osady) występujące w prasie opozycyjnej.
„Polonia” 1936, nr 4092.

BOCHEŃSKIEGO Feliksa ULICA (poprzednie nazwy: do 1922 Bernhardtstraße, do ok. 1926 Józefa Piłsudskiego, w l. 1939–1945 Danziger Straße), łącząca Załęże z ►Załęska Hałdą, o układzie południkowym i długości ok. 2–3 km; przebiega nad autostradą ►A-4, którą łączy z Drogową Trasą Średnicową; przebiega nad linią kolejową Wrocław – Katowice (mosty i wiadukty kolejowe). W okresie przedindustrialnym droga polna (miedza) ciągnąca się wśród pól uprawnych i nieużytków łącząca tereny należące do Załęskiej Hałdy, Załęża i Dębu; ok. 1846 przecięta linią kolejową (wiadukt pod torami). Pod koniec XIX w. w części północnej na granicy z ►ul. Wiśniową założono kolonię robotniczą, w części dębskiej powstał niewielki cmentarz, na skrzyżowaniu z obecną ul. Chorzowską mieścił się punkt poboru cła (myta), a w części południowej: ►szkoła katolicka w Załęskiej Hałdzie, cegielnia kopalni „Kleofas” (zob. ►„Kleofas” I), połączona linią kolejki wąskotorowej z cegielnią ►Kleofas II i szybem ►Schwarzenfeld (Wschodnim). W okresie międzywojennym przy ulicy mieściły się: ►Przedszkole w Załęskiej Hałdzie i koedukacyjna ►Szkoła Powszechna nr 25 im. ks. K. Damrota, boisko ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Załęże; w okresie ►II wojny światowej: ogrodnictwo Willi Lenerta, zakład mięsny Piotra Borowczyka, piekarnia Alfreda Adlera; w l. 40. XX w.: baraki obozu pracy ►kopalni „Kleofas” (chlewnia), przerobione w l. 50 XX w. na hotele robotnicze kopalni, eksploatowano też glinę do wyrobu cegły. Po wojnie przy ulicy mieściły się: biura Zakładu Doświadczalnego Utylizacji Odpadów Elektrownianych, zaplecze techniczne Bytomskiego Przedsiębiorstwa Robót Elektrycznych, Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych Przemysłu Węglowego, Katowicki Zakład Instalacji Przemysłowych, Pawilon Handlowy Spółdzielni Pracy Szamot-Bud., Magazyn Odzieżowy Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Handlu Odzieżą, Geoprojekt, garaże Huty Baildon, ferma kurza Jana Szupera, ogródki działkowe „Różanka” i „Dobra Nadzieja”. Obecnie działają tam: ►stacja kontroli pojazdów „Pietrzak” sp. z o.o., salon Renault Katowice – Grupa Pietrzak, stacja paliw, ►Centrum Handlowe Załęże, Samodzielny Publiczny Zakład Lecznictwa Ambulatoryjnego, Społeczne Gimnazjum OMEGA Społecznego Towarzystwa Edukacyjnego, MGB sp. z o.o., ►Zakład Transportu Mleczarskiego „TRANS-MLECZ”, hurtownia artykułów dekoracyjnych City Center, ►kościół p.w. św. Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie; kursują autobusy nr 70 i 177 KZK GOP; w pobliżu znajdują się ogródki działkowe „Przy hucie Baildon” (z świetlicą). Szyb ►Wschodni decyzją z 23 XI 2010 uznano za zabytek (A/321/10); w miejscu rozstrzelania (poniżej wiaduktu kolejowego) ►Teofila Patalonga wmurowano płytę upamiętniającą.
AUM, zesp. 5, sygn. 419–480; APK, zesp. Miasto Katowice, sygn. 400; Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych: województwo śląskie. [b.m.w.] 1929/1930; Śląska księga adresowa. 1958; Księga adresowa Wielkich Katowic. 1935; internetowe źródła kartograficzne Orsip.

 

BOCZNICA KOLEJOWA KOPALNI „KLEOFAS”, połączenie kolejowe z linią nr 137 (Katowice – Legnica); w 1927 składała się z 6 torów; w l. 1922–1927 jednym użytkownikiem jednego toru była Dyrekcja Śląskich Kolei Państwowych w Katowicach; wg danych z 1947 połączenie z dworcem kopalnianym miało długość 900 m, a z ekspedycją towarową – 2,3 km.
APK, zesp. Giesche SA, sygn. 3779; Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego, sygn. 515/2.

BOGACKI Leonard (12 IX 1941, Szarlej – 26 VIII 1987, Gdańsk), proboszcz w Załęskiej Hałdzie, absolwent liceum ogólnokształcącego w Piekarach Śląskich i dwuletniej Państwowej Szkole Farmaceutycznej w Załężu, pracował w aptece w Piekarach Śląskich, w latach 1962–1968 studiował filozofię i teologię w Wyższym Śląskim Seminarium Duchownym w Krakowie. W latach 1968–1969 odbywał staż katechetyczny w Przybieranowie na Pomorzu, obsługiwał cztery punkty katechetyczne: w Czarnogłowie, Moraczu, Rokicie i Ostromicach. Święcenia kapłańskie przyjął 26 marca 1970 roku w katedrze Chrystusa Króla w Katowicach z rąk bpa H. Bednorza. Po święceniach pełnił zastępstwo duszpasterskie w parafii św. Antoniego w Dąbrówce Małej, od czerwca 1970 pracował jako wikariusz w parafiach: św. Mikołaja w Bielsku-Białej (do 30 sierpnia 1974, pełnił tam także funkcję duszpasterza akademickiego; obecnie diecezja bielsko-żywiecka) i Narodzenia NMP w Pszowie (1979). Napisał pracę pt. Ewangelizacja rodziny przez Biblię. W styczniu 1982 roku został skierowany w charakterze wikariusza do ►parafii św. Józefa w Katowicach-Załężu, otrzymał równocześnie polecenie budowy nowego kościoła w osiedlu Załęska Hałda–Obroki. Po erygowaniu tam we wrześniu 1982 roku nowej ►parafii Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta został mianowany jej pierwszym proboszczem. Pochowany został w Szarleju.
https://silesia.edu.pl/index.php/Bogacki_Leonard

BOGUSŁAWSKIEGO Wojciecha ULICA (poprzednie nazwy: Carostraße, Hagenscheidtstraße, Beka, Eisenbahnstraße), dł. 100 m w układzie równoleżnikowym, dojazdowa. Początek zabudowie ulicy dała ►Hegenscheidta Kolonia; właścicielami domów byli: przed 1922 − Wilhelm Zechner, w okresie międzywojennym − Jan Grzesiok, Emma Potocka, parafia św. Józefa, Franciszek Kamiński, Ignacy i Maria Mazur, PKP, Franciszek Ogórek, Henryk Piszczek, Franciszek Żogała, Teodor Mroncz, Błaszczyk, funkcjonowały tam też: Górnośląskie Przedsiębiorstwo Budowlane (wł. Henryk Piszczek), warsztat ślusarski Maksymiliana Laksy, sklep towarów spożywczych Emmy Potockiej, handel ziemiopłodami Karola Mania, restauracja (w l. 1939−1945 Gastette Grzesiok) Jana Grzesioka, Dom Związkowy, filia biura zakładu elektrotechnicznego Pawła Mazura. Znani mieszkańcy: ►Jerzy Arndt.
AUM, zesp. 1, sygn. 92−95; Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych: województwo śląskie. 1929/30. [Katowice] 1930.

BOISKO KS BAILDON KATOWICE, piłkarskie, pełnowymiarowe, położone na południowym krańcu ul. Wojciechowskiego (ob. ►ul. Gliwicka, granica pomiędzy Załężem i Załęskim Przedmieściem); przed II wojną obiekt KS ►Naprzód „1912” Załęże, od 1945 użytkowane przez KS ►„Baildon”; zlikwidowane pod koniec l. 90. XX w.
A. Zborowski: Przewodnik informator na miasto Katowice. Katowice 1937; Z. Dutkowski, J.Wykrota: Informator piłkarski. Sezon 1957/58. Katowice 1958.

BOISKO 06 KATOWICE, piłkarskie, nad ►Rawą (przy ul. ►Gliwickiej 209) powstało w 1907 roku, do 1939 używane przez KS ►06 Katowice, po 1945 przez sekcję piłki nożnej ►Kleofas 06, w latach 60. XX w. włączone do inwentarza ►Domu Górnika nr 1 KWK „Kleofas”.
Z. Dutkowski, T. Bagier, Sezonie otwórz się. Informator piłkarski 1958, Katowice 1957.

BOMBELLKA Georg (16 IV 1892, Szarlej – 15 XII 1941, Katowice), działacz niemiecki; członek zarządu Männer Gesang Verein Cleophasgrubbe, ►Männer Gesang Verein Katowice III; właściciel domu przy ul. Limanowskiego (ob. ►ul. Jana Wyplera); w okresie II wojny światowej Treuhänder (powiernik, na ziemiach okupowanych przez Niemcy administrator z ramienia władz niemieckich) m.in. w ►06 Katowice. Pochowany na ►cmentarzu parafialnym w Załężu.
AKAD, zesp. 50/1317, APK, zesp. Volksbund, sygn. II3; APK, zesp. Dyrekcja Policji Katowic, sygn. 96; AUM, zesp. 1, sygn. 1022.

BORONOWSKI Hugo, właściciel przedsiębiorstwa budowlanego; podczas wyborów w 1908 roku w siedzibie firmy mieścił się lokal wyborczy.

BORYS Szymon (7 XII 1866, Załęże – 4 III 1896, Załęże), górnik przodowy; jedna z 104 ofiar poległych w wielkiej ►katastrofie górniczej na kopalni „Kleofas” w nocy 3/4 III 1896. Patron ul. na ►Kolonii Ignacego Mościckiego.
U. Rzewiczok, Borys Szymon, [w:] Patronowie katowickich ulic i placów, Katowice 2011.

BRACIA DZIACZKO zob. ►Dziaczko.

BRACKA ULICA, dawniej: Zalenzerstraße (1904), Załęska (1920), Dębska (1925), Danzigerstrasse, Georgstrasse (1939–1945); Domberstraße (1900), Dembska (Dębska, 1920), Danzigerstrasse, Dębska (włączona do Brackiej, 1951); obecna nazwa funkcjonuje od 1951 roku na cześć Górnośląskiej Spółki Brackiej; przebieg południkowy, łączy Dąb i Załęże; krzyżuje się z ulicą Chorzowską oraz ►Trasą im. Nikodema i Józefa Renców; droga powiatowa o klasie drogi głównej; ważna część dużego węzła drogowego, Pod drogą umieszczono wodociąg o średnicy 200 mm, a w jej rejonie – kablową sieć elektroenergetyczną średniego napięcia. Droga istniała już w XVIII wieku, w drugiej połowie XIX wieku stały przy niej budynki komory celnej (w pobliżu cmentarza).w latach 1922–1939 właścicielami domów byli: Alfons Czok, Jerzy Romaszczok, Jerzy Myszor, Adolf Nowok, inż. Teodor Koźlik, Józefa Pyrkoszowa; obiekty: ►Estakada Orląt Lwowskich, cmentarz parafii św. Jana i Pawła, Centrum Restauracyjno-Konferencyjne „Club 99”;, salony motoryzacyjne oraz hurtownie; stacja benzynowa (obecnie AMIC), Węgliki Spiekane Baildonit sp. z o.o. – przedsiębiorstwo zlokalizowane w budynkach dawnej huty ►Baildon. Ciąg ulic Bytkowska – Agnieszki – Bukowa – Złota – Bracka – Feliksa ►Bocheńskiego pełni funkcję ulicy głównej.
Księga adresowa Wielkich Katowic, Katowice 1935.

BROWAR, jednostka przemysłu piwowarskiego na pocz. XX w. należała do Schellera z Bytomia (na podstawie wzmianki w prasie); w 1924 wymieniona w inwentarzu gminnym (jako własność gminna); otoczona wielkim ogrodem.
APK, zesp. Wydział Powiatowy Katowice, sygn. 397.

BRYCHLIK Ryszard (1894, Piaski – 1971, Katowice-Załęże), strażak-górnik w straży zakładowej kopalni ►Kleofas w Katowicach; powstaniec wielkopolski (1918–1919), uczestnik trzeciego powstania śląskiego (2/3 maja – 5 lipca 1921).
https://ar-ar.facebook.com/jankowskistan

BRYGADZISTÓW ULICA, łącząca ul. Kijowską w Ligocie z ul. ►Dobrego Urobku w ►Załęskiej Hałdzie (obszarze); firmy: Auto Gaz SA, Autocentrum, Booster s.c., Interauto, tereny leśne Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych.

BRYNOWSKI I USKOK, uskok kopalni ►Kleofas, występujący w północno-wschodniej części obszaru, o zrzucie do 30 m w kierunku północno-zachodnim.
https://zapadliska.gig.eu/sites/default/files/KWK%20Kleofas%20-%20info%20POL.pdf

BRYNOWSKI II USKOK, uskok kopalni ►Kleofas, o przebiegu podobnym jak ►Brynowski I uskok, zrzucający warstwy w kierunku południowo-wschodnim.
https://zapadliska.gig.eu/sites/default/files/KWK%20Kleofas%20-%20info%20POL.pdf

BRYNÓW VII, zob. ►Kleine Helene.

BRYZEK Konrad (19 II 1921 – 3 XII 1976, Katowice), skrzypek, pedagog i dyrygent; twórca kilkunastu orkiestr rozrywkowych (w Polsce i we Francji); absolwent Instytutu Muzycznego w Katowicach, Kursu Wyższego Skrzypiec, Konserwatorium Muzycznego. W czasie II wojny światowej wstąpił do Armii Polskiej we Francji, gdzie założył Dętą Orkiestrę Wojskową i Orkiestrę Rozrywkową. Występował z Orkiestrą Radiową Jarosława Leszczyńskiego i z Symfoniczną Orkiestrą Towarzystwa Muzycznego. W 1946 wrócił do kraju. Został asystentem Grzegorza Fitelberga oraz koncertmistrzem grupy drugich skrzypiec w WOSPR, a następnie koncertmistrzem Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia W l. 1946–1957 prowadził wyjątkową aktywność koncertową solistyczną i dyrygencką. Akompaniował m.in. Marcie Mirskiej, Marii Koterbskiej, Irenie Santor. Od 1951 był wykładowcą Państwowej Średniej Szkoły Muzycznej im. M. Karłowicza w Katowicach. Wykładał grę na skrzypcach, prowadził zespoły kameralne i dyrygował szkolną orkiestrą symfoniczną. Dyrygował muzyką do prawie 180 filmów polskich (m.in. Akcja Brutus, Bicz Boży, Bilans kwartalny, Chłopi (serial), Dancing w kwaterze Hitlera, Drzwi w murze, Fatalista, Giuseppe w Warszawie, Gniazdo, Faraon, Hubal, Iluminacja, Lalka, Noce i dnie, Perła w koronie, Rejs, Sami swoi, Sól ziemi czarnej, Zazdrość i medycyna, Ziemia obiecana). Odznaczony: Złotym Krzyżem Zasługi i Orderem Odrodzenia Polski. Nagrał i wydał 23 płyty (10", 78 obr./min., szelakowe) – Orkiestra Konrada Bryzka, Orkiestra Salonowa Konrada Bryzka, Alina Bolechowska i Orkiestra Salonowa K.B. Został pochowany na ►cmentarzu parafialnym w Załężu.
https://pl.cyclopaedia.net/wiki/Konrad_Bryzek.

BUCHALIK Jerzy (10 IX 1901 – 10 IV 1940, Auschwitz), hutnik, powstaniec śląski, mieszkał przy ul. G. Narutowicza w Załężu; brał udział w II i III powstaniu śląskim, walcząc w 3. kompanii 2. baonu 1 PP im. Józefa Piłsudskiego w Katowicach; w 1939 obrońca Katowic; aresztowany przez gestapo 10 IV 1940 i wywieziony do obozu.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy Katowice, sygn. I. 2361.

BUDOWLANE PRZEDSIĘBIORSTWA; rozwój związany z zapoczątkowanym w latach 90. XIX w. procesem rozbudowy miejscowości; przed I wojną światową funkcjonowały firmy: Hugo Boronowski, Franz Edler, Carl Gruß, Constantin Rokus; po 1922 roku: Budowpol, Gustaw Knobloch, Pawellek i Singer, ►Alojzy Rokus; W latach 1939–1945 Peter Pawellek, Jozsef Przibilski, Alois Rokus; po 1945 m.in. Henryk Sienkiewicz.
AUM, zesp. 1, sygn. 2398.

BUGLA, ostatni obiekt kultury fizycznej w Katowicach z rodowodem z okresu II RP; jeden z największych (pow. 6 ha) w Europie Środkowej zespół obiektów do uprawiania sportów pływackich (ustępował jedynie budapeszteńskiemu Palatinusowi); w okresie międzywojennym ośrodek rekreacyjny cieszący się popularnością wśród mieszkańców, administrowany przez władze miejskie (Miejski Ośrodek Wychowania Fizycznego). Zlokalizowany na granicy Śródmieścia i Załęża – powstał w miejscu chłodni i wytwórni lodu ►Edwarda Bugli. Był zasilany potokiem ►Osiek. W l. 1928–1929 powstała przystań kajakowo-wioślarska; po przebudowie w 1933 kompleks 10 basenów pływackich z wieżami (ostatnia została zlikwidowana w 2001) i trampolinami do skoków do wody. Od poł. l. 30 XX w. miejsce międzynarodowych i ogólnopolskich zawodów pływackich (m.in. podczas największej imprezy w międzywojennych Katowicach – VIII Wszechpolskiego Zlotu Sokolstwa Polskiego w 1937), a także treningów sekcji pływackich klubów: KS „Pogoń” Katowice, KS „Dąb” Katowice, EKS Katowice oraz lekcji pływania dla dzieci i młodzieży. Od 1 X 1938 wielofunkcyjny zespół obiektów kultury fizycznej, z otwartą strzelnicą Strzeleckiego Bractwa Kurkowego w Katowicach. W okresie okupacji hitlerowskiej (1941–1945) użytkowany (z czynnymi basenami pływackimi – nauka pływania) przez Hitlerjugend, Wehrmacht, Gildię Strzelecką. Obiekt przeżywał renesans na pocz. l. 60 XX w.; w l. 2009–2011 został poddany przebudowie prowadzonej w 3 etapach. Obecnie czynne są 4 baseny i zjeżdżalnia (lustro wody 1 ha), otoczone plażą trawiasto-piaszczystą (obiekty gastronomiczne, wypożyczalnia sprzętu, boisko do siatkówki). W okresie letnim frekwencja wynosi od 6,5 do 7 tys. osób dziennie.
A. Steuer, Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998), [w:] „Kronika Katowic”, T. 8, Katowice 1999.

BUGLA, restauracja letnia założona 4 VI 1934 roku przez Ryszarda Kałużę na wydzierżawionym od ►Giesche SA terenie 2,37 ha z wcześniej wybudowanymi budynkami (m.in. Kolonadą) z trzema stawami (produkcja lodu przemysłowego, hodowla ryb), krzewami owocowymi i sadem owocowym; w 1938 roku część pn. obszaru została przekazana pod budowę ►Strzelnicy Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Katowicach; rewizji została też poddana część pd. terenu oddanego na budowę kompleksu basenów na ►Bugli.
APK, zesp. Giesche SA 1603a.

BUND DEUTSCHER JUGEND, niemiecka organizacja młodzieżowa z wpływami w Załężu; działacze: Henryk Schneider, Paweł Kościelny, Stefan Zachlod, Edmund Wendelina.
APK, Dyrekcja Policji Katowice, sygn. 300.

BUNDSCHUWEG, zob. ulica Piotra ►Musialika.

BURLOCH, miejscowa nazwa stawu powstałego po wyrobiskach kopalni ►Kleofas, w rejonie obecnej Kolonii im. Ignacego ►Mościckiego (przed jej powstaniem w 1927 roku), na granicy Załęża i Dębu, w pobliżu obecnej ►Drogowej Trasy Średnicowej.
J. Kurek, A. Piontek, 85 lat na pograniczu... Z dziejów Kolonii im. Prezydenta Ignacego Mościckiego w Katowicach (19282013); Informacja Bartosza Mazura, nauczyciela w SP nr 20.

 


LEKSYKON ZAŁĘSKI

WSTĘP

Leksykon załęski ma charakter popularny, będzie zawierać minimum 1500 haseł ujmujących okres od czasów zamierzchłych do współczesności. Granice terytorialne powstającego dzieła wyznaczają granice historyczne Załęża, różniące się od współczesnych. Dlatego wśród haseł uwzględniono struktury administracji terenowej, w obrębie których funkcjonowała miejscowość (dotyczące takich jednostek terytorialnych, jak: księstwo cieszyńskie, księstwo raciborskie, majorat mysłowicki, powiat bytomski i powiat katowicki), a także struktury administracji kościelnej (dekanaty), do których miejscowości należały.

W hasłach poruszono tematy: biograficzne, topograficzne, topograficzno-historyczne, historyczne, gospodarcze, wyznaniowe, kulturalno-oświatowe, omówiono zabytki i pomniki, struktury lecznictwa i kultury fizycznej, parę haseł poświęcono kulturze ludowej.

Notki biograficzne dotyczą wyłącznie osób nieżyjących, pochodzących z terenów historycznego Załęża, a także tam zamieszkałych bądź działających, rozsławiających je poza ich granicami, o ile o ich działalności zachowały się ślady w źródłach lub dostępnych opracowaniach. Było to jedyne kryterium, jakie zastosowano, stąd w leksykonie znalazły się osoby o różnych opcjach narodowych i różnych orientacjach politycznych (m.in. działacze lewicowi, przedstawiciele duchowieństwa, osoby konsekrowane, właściciele Załęża, działacze samorządowi, powstańcy śląscy, sportowcy, nauczyciele, przedstawiciele świata kultury, dyrektorzy zakładów pracy).

Ważną część leksykonu stanowią hasła topograficzne – zarówno z topografii urzędowej (dotyczą większości ulic Załęża i Załęskiej Hałdy, nazw osiedli i kolonii, miejsc historycznych), jak i z onomastyki ludowej. Pewna grupa haseł dotyczy wydarzeń historycznych, ich wpływu na dzieje Załęża (np. działalności Armii Radzieckiej w styczniu 1945, II wojny światowej, struktur ruchu oporu podczas okupacji, I wojny światowej, powstań śląskich, plebiscytu górnośląskiego, wojny trzydziestoletniej, wojen saskich, wielkiego kryzysu gospodarczego).

Duża grupa haseł dotyczy jednostek gospodarczych. W tej grupie znajdują się wszystkie kopalnie z szybami i polami górniczymi, huty, kuźnica i inne jednostki gospodarcze różnych branż. Pewna grupa haseł odnosi się do rzemiosła, usług i handlu – obejmuje opracowania dotyczące nazw branżowych (np. fryzjerstwo, kowalstwo, piekarstwo), rzemieślników wykonujących wybrane zawody (np. budowlańcy, piekarze, stolarze), a także niektórych hurtowni, sklepów i mających długoletnie tradycje restauracji. Nie pominięto również haseł związanych z rolnictwem (np. hodowla bydła, drobiu, koni, trzody oraz uprawa roślin użytkowych, ziemniaków i żyta).

Starając się uwzględnić wszystkie aspekty dziejów Załęża, opracowano też hasła związane z życiem parafialnym realizowanym w 3 istniejących kościołach (parafie, związki i stowarzyszenia kościelne, obiekty sakralne), edukacją przedszkolną, szkolną i pozaszkolną, lecznictwem (szpitale, ważniejsze przychodnie, apteki), kulturą fizyczną i turystyką (struktury i kluby sportowe).

Przy opracowaniu leksykonu korzystano z archiwaliów Archiwum Państwowego w Katowicach i jego oddziałów w Pszczynie i Gliwicach, Archiwum Miejskiego w Katowicach, Archiwum Kurii Archidiecezjalnej w Katowicach oraz zgromadzonych w Muzeum Historii Katowic, a także informacji zamieszczanych w prasie historycznej i współczesnej, okolicznościowych wydawnictwach jubileuszowych oraz literaturze naukowej i popularnonaukowej.

Antoni Steuer

autor koncepcji opracowania i treści haseł


 


wspolczesne-granice-zaleza

Współczesne granice Załęża